Διάλεξη του Διαμαντή Τριαντάφυλλου με θέμα «Ένας αρχαίος θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται»
Ο θρήνος για τον άδικο χαμό του Αδώνιδος δημιούργησε μια σειρά παραδοσιακών εορτών με πρώτο τα Αδώνια
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
Το Σάββατο 22 Απριλίου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση «Από τις ιδιωτικές λατρείες των αρχαίων Ελλήνων» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων υπό τη διοργάνωση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης.
Οι παρευρισκόμενοι παρακολούθησαν τη διάλεξη του Διαμαντή Τριαντάφυλλου, Επίτιμου Εφόρου Αρχαιοτήτων, με τίτλο «Ένας αρχαίος θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται» και απόδοση ποιημάτων από τον ηθοποιό Φιλοποίμενα Ανδρεάδη.
Η ιδιαίτερη αυτή εκδήλωση τράβηξε το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων που αψήφησαν τον καιρό και βρέθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο ώστε να γίνουν μάρτυρες της ιστορίας του Αδώνιδος και τη γέννηση της γιορτής των «Αδωνίων».
Όπως ανέφερε ο ομιλητής Δ. Τριαντάφυλλος «ο Άδωνις είναι παλιός σημιτικός θεός της βλάστησης, και η οργιαστική λατρεία του έφτασε στην Ελλάδα στα αρχαϊκά χρόνια. Σύμφωνα με τον μύθο, η Μύρρα ή Σμύρνα είχε έναν διακαή ερωτικό πόθο για τον ίδιο της τον πατέρα, τον Κινύρα η οποία κατάφερε να ξεγελάσει τον πατέρα της ή να τον μεθύσει, προκειμένου να πλαγιάσει μαζί του. Όταν, όμως, ο πατέρας της, υπό το φως ενός κρυμμένου λύχνου, κατάλαβε πως η άγνωστη μέχρι τότε συντρόφισσά του ήταν η ίδια του η κόρη, την κυνήγησε με γυμνό σπαθί. Η Μύρρα, ωστόσο, είχε μείνει ήδη έγκυος από αυτόν τον απαγορευμένο έρωτα και ένιωθε πάρα πολύ ντροπιασμένη για την ύβρη που είχε διαπράξει. Ο ίδιος τόνισε ότι «ικέτευσε τους θεούς να γίνει ένα τίποτα ανάμεσα στους ζωντανούς ή στους νεκρούς. Μια θεότητα, είτε ο Δίας είτε η Αφροδίτη, άκουσε τη θερμή παράκλησή της, τη λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε δέντρο. Η Μύρρα, μεταμορφωμένη σε δέντρο, δε σταμάτησε να κλαίει για το παιδί που είχε στα σπλάγχνα της. Τα αρωματισμένα δάκρυά της έγιναν το ρετσίνι που κυλάει από το φυτό αυτό. Από τον κορμό του δέντρου, στη συνέχεια, γεννήθηκε ο μελλοντικός εραστής της Αφροδίτης, ο Άδωνης».
Όπως αναφέρθηκε, η γέννηση του Αδώνιδος ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες να την αποτυπώσουν σε καμβά.
Η εξιστόρηση του μύθου του Αδώνιδος έφτασε ως τον άδικο θάνατό του που προήλθε κατά τη διάρκεια κυνηγιού αγριόχοιρων, καθώς ένας αγριόχοιρος χτύπησε τον Άδωνη στον μηρό. Σύμφωνα με τον μύθο, κάποιοι λένε ότι ο θεός Άρης διέταξε τον αγριόχοιρο να σκοτώσει τον Άδωνη λόγω ζήλειας ενώ κάποιοι άλλοι ότι η Άρτεμις έπαιξε κάποιον σκοτεινό ρόλο στο θάνατο του Αδώνιδος, σύμφωνα με τον κ. Τριαντάφυλλο.
Ο θρήνος για τον άδικο χαμό του Αδώνιδος δημιούργησε μια σειρά παραδοσιακών εορτών με πρώτο τα Αδώνια. Τα Αδώνια ήταν ετήσια γιορτή σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνη σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας. Ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνη είχε σχέση με τον ετήσιο κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας. Η διάρκειά τους ποίκιλλε: αλλού κρατούσαν δυο, τρεις ή και εφτά ημέρες, ενώ δεν εορτάζονταν παντού την ίδια εποχή του έτους.
Ο κ. Τριαντάφυλλος ανέφερε εκτεταμένα τις δύο πιο γνωστές εκδοχές της γιορτής αυτής στη σύγχρονη Ελλάδα. Πρώτον, ο Λειδινός που αναβιώνει στη Κυψέλη της Αίγινας και ο Ζαφείρης στα Ζαγοροχώρια. Ο Λειδινός είναι ένα φθινοπωρινό αγροτικό, φαλλικό έθιμο, με συμβολικό χαρακτήρα και διάχυτο το περίφημο σατιρικό πνεύμα του Διονύσου, που από αρχαιοτάτων χρονών μέχρι και σήμερα αναβιώνει στην Κυψέλη της Αίγινας. Οι γυναίκες του χωριού μαζεύονταν, κατασκεύαζαν ένα ανδρικό ομοίωμα που το παρουσιαστικό του έδειχνε ένα νέο της αγροτιάς με ντρίλινα ρούχα που τα γέμιζαν με άχυρο, το οποίο συμβόλιζε την εποχή της συγκομιδής. Τον ξάπλωναν σε ένα τραπέζι. Γύρω του έβαζαν διάφορα αφιερώματα καθώς στάρι και φακές που συμβόλιζαν τους κήπους του Άδωνη. Επιπρόσθετα αγροτικά εργαλεία, δρεπάνια, καλάθια και καλάμια που συμβόλιζαν τις λαμπάδες που άναβαν στους νεκρούς και εν συνεχεία μοιρολογούσαν.
Αντίστοιχα, στα Ζαγοροχώρια λάμβανε χώρα το έθιμο του Ζαφείρη. Ο Ζαφείρης ήταν αγαπημένο έθιμο στη περιοχή. Τον παίζανε κορίτσια και αγόρια κάθε τρεις μέρες όλο το μήνα Μάη με τα πολλά λουλούδια ή όλες τις Κυριακές. Ένα κορίτσι παρίστανε το Ζαφείρη, αργότερη τη θέση του κοριτσιού πήρε ένας κούκλος που τον έντυναν και τον στόλιζαν. Τον κούκλο τον μοιρολογούσαν και έπειτα τον ανάσταιναν με τραγούδια. Γέλια και τραγούδια διαδέχονταν τους θρήνους, ο Ζαφείρης κυνηγούσε με το ραβδί του τις κοπέλες.
Η γιορτή των Αδωνίων συνδέεται άρρηκτα με τον εορτασμό του Πάσχα και τη μορφή που έχει η Μεγάλη Εβδομάδα καθώς και στις δύο περιπτώσεις δίνεται ιδιαίτερο βάρος στον θάνατο, τον θρήνο και την Ανάσταση του Αδώνιδος και του Χριστού. Ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας αναφέρει ότι παρόμοιο έθιμο με τα Αδώνια αναβιώνει στις Σέρρες κατά την περιφορά του Επιταφίου που έχει τις ρίζες του στην λατρεία του Άδωνι. Γυναίκες τοποθετούν εικόνα του Εσταυρωμένου ανάμεσα σε άνθη, αναμμένα κεριά και θυμιάματα και δίπλα τοποθετούν ένα πιάτο φακής ή κριθαριού.
Τη διάλεξη εμπλούτισε με την ερμηνεία του ο Φιλοποίμην Ανδρεάδης καθώς απέδωσε τον Επιτάφιο του Αδώνιδος του Βιώνος αλλά και τα τραγούδια των εθίμων του Λειδινού και του Ζαφείρη.
Στο τέλος της εκδήλωσης, τον λόγο πήρε η Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης ώστε να ευχαριστήσει τους παρευρισκόμενους για την συμμετοχή τους και να ανανεώσει το ραντεβού με νέες δράσεις με πρωταγωνιστή το δραστήριο Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων.
