«Μία Ντουλάπα, Τρείς Πόλεις, Μία Ιστορία»: Ένα εργαστήριο που διατρέχει την συλλογική μνήμη, τα αρχεία και την ιστορία
«Πολλές φορές η συλλογική μνήμη λειτουργεί ενοποιητικά αλλά και συγκρουσιακά» υπογράμμισε η Μαρία Πετρά, βιομηχανική αρχαιολόγος στο «Ε»
Όπως παραθέτει ο Γάλλος κοινωνιολόγος Maurice Halbwachs, τα υποκείμενα μπορούν να αποκτήσουν, να τοποθετήσουν και να επαναφέρουν τις αναμνήσεις τους μέσω της συμμετοχής τους σε μια κοινωνική ομάδα. Η κοινωνική συλλογική μνήμη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία συμβολής στη διαμόρφωση παιδείας, συνείδησης και καλλιέργειας των μελών ενός κοινωνικού συνόλου, αλλά παράλληλα και συγκρότησης ταυτότητας η οποία συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
Μπορεί να χρησιμοποιούμε συχνά τη φράση «περασμένα, ξεχασμένα» αλλά αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι ότι ναι μεν τα γεγονότα αφήνονται στο παρελθόν αλλά εμείς οι άνθρωποι ποτέ δεν ξεχνάμε. Προς αυτή τη διαδικασία κινείται το εξαιρετικά ενδιαφέρον workshop που εμπνεύστηκαν ο Νίκος Κοσμίδης, υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Αρχιτεκτονικής του ΔΠΘ και η Μαρία Πετρά, βιομηχανική αρχαιολόγος και μουσειολόγος ενώ συμπράττει η Ειρήνη Τσετινέ, αρχιτέκτων μηχανικός, υπο τον τίτλο «Μία Ντουλάπα, Τρείς Πόλεις, Μία Ιστορία».
Το workshop πραγματεύεται ζητήματα μνήμης όσον αφορά στους Ελληνοεβραίους πολίτες οι οποίοι συνελήφθησαν από τις βουλγαρικές φασιστικές κατοχικές δυνάμεις στις πόλεις των Σερρών, Δράμας, Καβάλας, Ξάνθης, Κομοτηνής και Αλεξανδρούπολης. Στη συνέχεια, στάλθηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, στην Πολωνία, όπου και εξοντώθηκαν. Το εργαστήριο διοργανώνεται, λοιπόν, επ’ ευκαιρίας της συμπλήρωσης, το 2023, 80 ετών από τη βίαιη αρπαγή και εξόντωση των μελών των εβραϊκών κοινοτήτων της περιφέρειας και είναι ενταγμένο στο πλαίσιο ευρύτερου αφιερώματος που το πρόγραμμα επεξεργάζεται σε συνεργασία και με άλλους φορείς της περιφέρειας ΑΜΘ.
Μαρία Πετρά
Βιομηχανική αρχαιολόγος, μουσειολόγος
Η αρχική σπίθα και το αντικείμενο του εργαστηρίου
Όπως επισημαίνει η κα Πετρά «το συγκεκριμένο εργαστήριο, το οποίο ξεκίνησε ως μία ιδέα του Νίκου Κοσμίδη, εντάσσεται στις δραστηριότητες του προγράμματος Δράσεις Μνήμης και Πολιτισμού και τελεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης». Η ανάγκη δημιουργίας αυτού του εργαστηρίου, κατά την κα Πετρά, προέκυψε από ένα τυχαίο γεγονός, την εύρεση μιας ντουλάπας. Όπως υποστήριξε «σε μια παλιά βιοτεχνική περιοχή βρήκα μια ντουλάπα, κατά τη διάρκεια της καραντίνας, και παίρνοντας τη ήθελα να την χρησιμοποιήσω χρηστικά. Βλέποντας όμως καλύτερα διαπίστωσα ότι σε τρία σημεία της είχε γραμμένο το όνομα του ιδιοκτήτη Juda Haim Perahia».
Οι τρεις επιστήμονες που συνεργάζονται για το εγχείρημα αυτό, ήθελαν να οργανώσουν μία δράση που θα εμπλέκει τους πολίτες και αυτό το αντικείμενο ήταν μια πολύ καλή αφορμή.
Όπως σημειώνει η κ. Πετρά «θέλαμε να καλέσουμε πολίτες από όλη την περιφέρεια και να ξεκινήσουμε κάτι από τα κάτω και όντως ανταποκρίθηκαν φοιτητές της περιοχής μας αλλά και εκπαιδευτικοί από το Σουφλί, την Κομοτηνή, την Καβάλα. Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες, προσεγγίζουν ζητήματα μνήμης, με ειδική αναφορά στο Ολοκαύτωμα, μέσα από τη μουσειολογική προσέγγιση, αλλά και την κατασκευή installation και τη συμμετοχή, για όσες και όσους το επιθυμούν, σε performance art. Θέλουμε να δείξουμε ότι εκτός από τον θάνατο, υπάρχει και η επιμονή να ζεις, θέλουμε η κοινωνία να εμπλακεί και εμείς δεν βάζουμε όρους και προϋποθέσεις».
Η ιστορία του Juda Haim Perahia
Ο σεφαραδίτης εβραίος Juda Haim Perahia (1886-1970), υπήρξε διευθυντής της καπνικής εταιρείας Commercial Company of Salonica ltd και παράλληλα λογοτέχνης και δημοσιογράφος, ενώ διέμενε αρχικά στις πόλεις της Καβάλας, της Δράμας και στη συνέχεια στην Ξάνθη. Σύμφωνα με την κα Πετρά, ήταν ένας άνθρωπος που γνώριζε πολλές γλώσσες καθώς δραστηριοποιούταν στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας και ασχολούταν με το διεθνές εμπόριο. Στην Καβάλα οργάνωσε το εβραϊκό σχολείο και διατελούσε χρέη ραβίνου. Στις 3 Μαρτίου 1943 έγινε μια συντονισμένη προσπάθεια των βουλγαρικών κατοχικών δυνάμεων όπου μάζεψαν τους Εβραίους όλης της περιφέρειας δηλαδή από τις Σέρρες έως την Αλεξανδρούπολη με σκοπό να σταλθούν προς την Τρεμπλίνκα όπου και εξοντώθηκαν. Την ημέρα που τους μάζεψαν, ενώ ο Perahia ήταν στους καταλόγους της Ξάνθης, βρισκόταν στην Καβάλα όντας άρρωστος. Αυτό ήταν αρκετό ώστε να μην μπορέσουν να τον εντοπίσουν στην Ξάνθη και να διαφύγει με πλαστή ταυτότητα αρχικά στη Θεσσαλονίκη και ύστερα στην Αθήνα. Μετά το τέλος του πολέμου, επέστρεψε στην Ξάνθη αφενός για να δει ποιοι επιβίωσαν από την εβραϊκή κοινότητα και κατά δεύτερον για να επιστρέψει στη δουλειά του και να διεκδικήσει τα δεδουλευμένα ζητώντας πίσω τη ζωή του.
Η τοπική Ιστορία και η συλλογική μνήμη ως πεδίο ενότητας αλλά και σύγκρουσης
Σε κρισιακές περιόδους, η συλλογική μνήμη ενεργοποιείται για να προσδώσει νόημα στο παρελθόν. Το νόημα αυτό προκύπτει από την σύγκριση του εκάστοτε παρόντος με το παρελθόν.
Η κα Πετρά τονίζει ότι «το πώς διαχειριζόμαστε την τοπική μνήμη καθορίζει τον τρόπο που επιλέγουμε να πορευτούμε ως άνθρωποι και κοινωνία. Πολλές φορές η συλλογική μνήμη λειτουργεί ενοποιητικά αλλά και συγκρουσιακά και σε αυτό τον τομέα το εργαστήριο είναι πολύ ανοιχτό καθώς δεν επιθυμούμε να υποδείξουμε στον κόσμο πώς θα φερθεί στην τοπική του Ιστορία». Κάθε φορά, όπως επισημαίνει η ίδια, που οι άνθρωποι ηθικολογούν πάνω στην Ιστορία συνήθως έρχονται τα τελείως αντίθετα αποτελέσματα. Όσον αφορά στην Ιστορία, επισημαίνει η ίδια, πρέπει να αρχίσουμε να την αντιμετωπίζουμε όχι ως μία πολυτέλεια κάποιων ειδικών αλλά ως κάτι που ανήκει στην συλλογική ταυτότητα της κοινότητας και να αντιμετωπίσουμε την Ιστορία χωρίς συναισθηματισμούς και αναχρονισμούς.
Η συγκρότηση της συλλογικής ταυτότητας μέσω της Ιστορίας είναι ένα πολύτιμο εργαλείο καθώς διαμέσου της ταυτότητας το άτομο γίνεται ικανό να αναστοχάζεται τον εαυτό του, να αντιλαμβάνεται τα αποτελέσματα της δράσης του και να αντιλαμβάνεται τη χρονική διάρκεια του «εγώ» και του «εμείς» μέσα στον χρόνο.
Οι Εβραίοι στην Ξάνθη
«Ασχολούμαστε με τους εβραίους γιατί είναι ένα κομμάτι της ιστορίας της Ξάνθης. Έχουμε την υποχρέωση, πρώτα από όλα στον εαυτό μας, να ασχοληθούμε με την τοπική Ιστορία μας γιατί για την περιοχή μας, πέρα από τον ανθρωπιστικό παράγοντα, αρπάχθηκε ένα μεγάλο κομμάτι της παραγωγικής δύναμης της περιοχής και αυτό μπορούμε να το μετρήσουμε και ποιοτικά και ποσοτικά», ανέφερε η κα Πετρά. Συνεχίζοντας, «η αρπαγή αυτού του πληθυσμού έφερε την περιοχή της Ξάνθης αλλά και όλης της περιφέρειας πολλά βήματα πίσω καθώς ο καπνός δημιουργούσε επιπλέον επαγγελματικές δραστηριότητες όπως ξυλουργία, υαλουργία και μεταλλουργία.
Το εργαστήριο «Μία Ντουλάπα, Τρείς Πόλεις, Μία Ιστορία» ετοιμάζεται για μία τρίτη συνάντηση όπου θα γίνει μία κατασκευή ώστε να εκτεθεί η ντουλάπα εν μέσω μιας performance. H κορύφωση αυτής της πρωτοβουλίας θα λάβει χώρα στις 28 Φεβρουαρίου έως τις 5 Μαρτίου όπου αναμένεται σύντομα να δημοσιοποιηθεί πλήρως το πρόγραμμα των εκδηλώσεων, που θα περιλαμβάνουν μια σειρά από δράσεις στην ΑΜΘ.
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
