Η πορεία που ακολουθούν στο διάβα του χωροχρόνου τα σύμβολα των γιορτών!
Η Πρωτοχρονιά, σαν πρώτη ημέρα του έτους, ονομαζόταν kalendae από τους Ρωμαίους (και αργότερα από τους Βυζαντινούς). Η πρώτη Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν Πρωτοχρονιά μονάχα από τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. και συγκαταλέχθηκε μέσα στις πέντε επίσημες γιορτές των Ρωμαίων. Αρχικά, το ρωμαϊκό έτος ξεκινούσε την πρώτη Μαρτίου και μόνο το 153 π.Χ. άρχισε να θεωρείται Πρωτοχρονιά η 7η Ιανουαρίου, όταν καθιερώθηκε, το έτος αυτό οι ανώτατοι άρχοντες του κράτους να αναλαμβάνουν ή να ανανεώνουν τα καθήκοντά τους την ημερομηνία αυτή. Η 1η Σεπτεμβρίου ορίστηκε σαν αρχή του θρησκευτικού έτους το 313 και διατηρήθηκε στην Εκκλησία μας αλλά και με κάποια σχετικά έθιμα σε πολλά μέρη της Ελλάδας, ιδιαίτερα στα Δωδεκάνησα.
Οι Βυζαντινοί πίστευαν, ότι όπως θα περνούσε κανείς την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, έτσι θα περνούσε και ολόκληρο τον χρόνο. Γι’ αυτό την ημέρα αυτή προσπαθούσαν να την περάσουν με όσο το δυνατόν πιο ευχάριστο τρόπο. Μάλιστα πολλοί, ακολουθώντας ένα πανάρχαιο έθιμο της Διονυσιακής λατρείας, μεταμφιέζονταν σε ζώα (καμήλες, τράγους, ελάφια) και γύριζαν στα σπίτια με πηδήματα, χορούς και τραγούδια. Όσους συναντούσαν τους πείραζαν με διάφορα αστεία. Το έθιμο αυτό εξακολουθεί να τελείται μέχρι και σήμερα σε πολλές περιοχές της χώρας μας, ιδίως στη Μακεδονία και τη Θράκη. Με την Πρωτοχρονιά ήταν από τότε συνδεδεμένες και πολλές προλήψεις. Την ημέρα αυτή τελούσαν το έθιμο του «ποδαρικού», απέφευγαν να πληρώνουν χρέη, να δανείζουν λεφτά, να δουλεύουν ή να δίνουν φωτιά. Από τα Βυζαντινά χρόνια τα παιδιά περίμεναν την Πρωτοχρονιά με λαχτάρα. Μετά την Θεία Λειτουργία, πήγαιναν στα σπίτια των πλουσίων και τραγουδούσαν τα κάλαντα, δηλαδή τα πρωτοχρονιάτικα τραγούδια (η λέξη προέρχεται από τη λατινική kalendae, από την οποία προέρχεται και η λέξη καλένδες), κρατώντας στα χέρια τους ένα μήλο ή ένα πορτοκάλι. Οι οικοδεσπότες κάρφωναν επάνω στο φρούτο ένα νόμισμα, τη «στρήνα» και τα παιδιά, για τον μποναμά που έπαιρναν, έδιναν ευχές και ένα φιλί.
Ο Άι Βασίλης
Στη Δύση το πρόσωπο του Santa Claus έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Στην ιστορία του Αγίου Νικολάου οι βόρειοι λαοί έχουν προσθέσει στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κλπ), μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα και δημιούργησε τη σημερινή φιγούρα του Santa Claus με όλα τα χαρακτηριστικά του. Στα ελληνικά δεδομένα η μετατροπή αυτή φαίνεται να πέρασε περίπου στη δεκαετία του 1950-1960, κυρίως στον αστικό πληθυσμό, από τους Έλληνες μετανάστες που με τις ευχετήριες κάρτες τους εισήγαγαν τον «Δυτικό» Άι-Βασίλη.
Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο
Στη χριστιανική θρησκεία τον 4ο αιώνα καθιερώθηκε η 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γέννησης του Χριστού και τον 8ο αιώνα στολίστηκε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο που ήταν έλατο.
Μάλιστα η επιλογή του έλατου έγινε από τον υιό Βονιφάντιο, για να σβήσει την ιερότητα που απέδιδε ο κόσμος μέχρι τη στιγμή εκείνη στη δρυ. Έτσι το έλατο έγινε σύμβολο χριστιανικό και ειδικότερα των Χριστουγέννων.
Βρίσκουμε μία μαρτυρία κάπου στην Ρωμαϊκή εποχή το 336 μ.Χ. όπου κάθε 25 Δεκέμβρη γιορτάζονταν τα Σατουρνάλια στην μνήμη του θεού Σατούρνο (πιθανότατα του Κρόνου). Σύμφωνα με τους ερευνητές αποτελεί τον πρόδρομο της γιορτής των Χριστουγέννων, που με διάφορες προσθήκες και παραλλαγές θέλησαν να προσδώσουν στην γιορτή χριστιανικό περιεχόμενο, ώστε να απομακρυνθεί και να ξεχαστεί στα βάθη των αιώνων η παγανιστική της προέλευση. Άλλωστε, η 25η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε ως ημερομηνία γέννησης του Χριστού τον 4ο αι. μ.Χ. και ταυτόχρονα σηματοδοτούσε την αλλαγή του χρόνου. Στα Σατουρνάλια, οι Ρωμαίοι στόλιζαν διαφόρων ειδών δέντρα με κεριά και άλλα στολίδια (πιθανότητα καρύδια, φαγώσιμα κλπ).
Επιμέλεια: Χρύσα Κιατίπη
