Ένα δράμα σε πολλές πράξεις
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στη σειρά των κειμένων που αφιερώνω στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με αφορμή την 28η Οκτωβρίου 1940, χρησιμοποιώντας ιστορικά και λογοτεχνικά κείμενα και άλλες πηγές, θα ανιχνεύσω τα χνάρια του «τελευταίου (;) πολέμου» γενικότερα και στην Ξάνθη.
O Tσαρλς Τίλλυ (1929 – 2008) στο βιβλίο του «Εξαναγκασμός, κεφάλαιο και Ευρωπαϊκά κράτη 990 – 1992 μ.Χ.» (εκδ. Κυρομάνος, 2008) αναλύει πολύ πειστικά τον τρόπο που η οικονομική εκμετάλλευση και η πολεμική-στρατιωτική επιβολή συμπλέκονται. Γίνεται κατανοητό πώς επεισόδια ειρήνης και συνεργασίας εξηγούνται ‘ως τακτικές κινήσεις των κρατών σε ένα αέναο παιχνίδι ενδυνάμωσης της θέσης τους στην διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα’ σημειώνει ο μεταφραστής – επιμελητής του τόμου στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Μ. Μαραγκουδάκης, ενώ παρακάτω παρατηρεί «Θεωρώντας τον πόλεμο ως την ουσία της πολιτικής, [..] μας επιτρέπει να δούμε ξεκάθαρα την σχέση πολέμου και διαμόρφωσης κρατικών θεσμών». Ο ίδιος ο Τίλλυ το δηλώνει με σαφήνεια: «Όλοι οι θεσμοί, και στον ίδιο βαθμό, αποτελούν απόρροια του πολέμου».
Ο Θουκυδίδης και οι απόψεις του για την Παθολογία του Πολέμου, και συνάμα της Ειρήνης, είναι διαχρονικά επίκαιρες. Παραθέτω την κατά τη γνώμη μου αντιπροσωπευτικότερη ενότητα:«[3.82.2] καὶ ἐπέπεσε πολλὰ καὶ χαλεπὰ κατὰ στάσιν ταῖς πόλεσι, γιγνόμενα μὲν καὶ αἰεὶ ἐσόμενα, ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ, μᾶλλον δὲ καὶ ἡσυχαίτερα καὶ τοῖς εἴδεσι διηλλαγμένα, ὡς ἂν ἕκασται αἱ μεταβολαὶ τῶν ξυντυχιῶν ἐφιστῶνται. ἐν μὲν γὰρ εἰρήνῃ καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵ τε πόλεις καὶ οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν ὁ δὲ πόλεμος ὑφελὼν τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ’ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ».
«Ένεκα τωόντι εμφυλίων σπαραγμών, ενέσκηψαν εις τας πόλεις πολλαί και μεγάλαι συμφοραί, αι οποίαι παρουσιάζονται και θα εξακολουθήσουν να παρουσιάζωνται πάντοτε, εφόσον η ανθρωπίνη φύσις μένει η ιδία, φέρουν όμως βαρύτερον ή έλαφρότερον χαρακτήρα και διαφέρουν κατά την μορφήν, αναλόγως της μεταβολής των παρουσιαζομένων εκάστοτε περιστάσεων. Διότι εν καιρώ μεν ειρήνης και ευημερίας και αι πόλεις και οι ιδιώται διαπνέονται από ευγενέστερα αισθήματα, καθόσον δεν περιπίπτουν υπό την πίεσιν αναποτρέπτων αναγκών. Αλλ’ ο πόλεμος, αφαιρών ολίγον κατ’ ολίγον από τους ανθρώπους την καθημερινήν ευμάρειαν, γίνεται διδάσκαλος βίαιος, και τείνει ν’ αφομοιώση τας διαθέσεις των πολλών προς την παρούσαν αυτών κατάστασιν». (μετ. Ελευθέριου Βενιζέλου).
Η προβληματική του Τίλλυ αφενός και του Θουκυδίδη αφετέρου, μας οδηγεί στην οπτική με την οποία διάβασα το βιβλίο του Βασίλη Τζανακάρη «Η Ελλάδα φλέγεται – Από την είσοδο των Γερμανοβουλγάρων στη ματωμένη Αθήνα των Δεκεμβριανών», (2017). Η οπτική μου επιγράφεται : Ψυχοπαθολογία της ειρήνης και του πολέμου.
Όχι μόνο ο Φρόυντ αλλά και άλλοι ψυχίατροι χρησιμοποιούν τον όρο ‘ψυχοπαθολογία’ αναφερόμενοι σε εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής. Η διάκριση ανάμεσα στο ψυχοπαθολογικό και μη ψυχοπαθολογικό δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση, καθώς η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του φυσιολογικού και μη για κάποιους είναι αφηρημένη και τοποθετείται δύσκολα. Εκτός από το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς για το ίδιο το άτομο, σημαντικό θέμα είναι η αιτιολογία και η επίδρασή της στο περιβάλλον. Οι ψυχίατροι προβληματίζονται, όπως άλλωστε και τόσοι άλλοι διανοούμενοι, σχετικά με το «γιατί» και το «πώς» του πολέμου. Ένα σημαντικό μέρος της ψυχιατρικής κλινικής και γενικότερα του ψυχοπαθολογικού προβληματισμού έχει διαμορφωθεί στα πεδία των μαχών και μέσα από τις συνέπειες των φυσικών καταστροφών.
Στις μέρες μας η ανθρωπότητα παρακολουθεί αμήχανα την εκδήλωση σε καθημερινή βάση τρομοκρατικών επιθέσεων, τη συνεχιζόμενη κατάσταση αστάθειας, ανισορροπίας και εμπόλεμων συγκρούσεων σε μεγάλες περιοχές του κόσμου, ιδιαιτέρως στη Μέση Ανατολή, απότοκος των οποίων είναι η κατάρρευση κρατών, η βίαιη εκδίωξη ολόκληρων λαών και ο εκπατρισμός πληθυσμών. Τα κράτη, οι κοινωνίες, οι λαοί και οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με νέα είδη πολέμου και μορφών δομικής βίας, που επηρεάζουν την ατομική και συλλογική ευημερία, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες ασφάλειας και ανασφάλειας. Έχουμε ειρήνη, και ταυτόχρονα ζούμε τέτοια φαινόμενα. Η αρνητική ειρήνη, δηλαδή η ειρήνη ως απουσία πολέμου αποτελεί μια αποσπασματική οπτική της ειρήνης, η οποία δυστυχώς είναι και η κρατούσα στις σχέσεις των κρατών, ενώ η θετική ειρήνη προβάλλει πολύ περισσότερα στις σχέσεις των κοινωνιών και των κρατών, αναγνωρίζει υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου, δηλαδή τη διεκδίκηση ελευθερίας, δικαιοσύνης και ισότητας.
Η επίσκεψή μου τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Άουσβιτς και Μπίρκεναου επέδρασε καταλυτικά στο πώς βλέπω πλέον τα θέματα ειρήνης και πολέμου. Επιπλέον η μελέτη – αφού επέστρεψα – του βιβλίου «Το νόημα της ζωής» του Βίκτωρ Φρανκλ, μου φώτισε τις εντυπώσεις και σκέψεις από την επίσκεψη αυτή.
Β. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : 1919 – 1945
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ
Σημαντικά οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά γεγονότα παγκόσμιας ακτινοβολίας συνέβησαν στην Ευρώπη κατά το Μεσοπόλεμο , 1919 – 1939.
Στη Ρωσία έχουμε τη μπολσεβίκικη επανάσταση, ενώ ο κόσμος διαιρείται πλέον σε κομμουνιστικό και αντικομμουνιστικό.
Στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, μετά τον α΄ παγκ. πόλεμο ακολουθεί μια περίοδος πλαστής άνθισης , που στηρίζεται στις τραπεζικές πιστώσεις.
Το 1929 ξεσπά μεγάλη οικονομική κρίση στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, πράγμα που επηρεάζει όλες τις αναπτυγμένες βιομηχανικές χώρες του πλανήτη.
Τα αστικά καθεστώτα για να επιβιώσουν παρεμβαίνουν στην οικονομική ζωή, ενώ υπάρχει μια τάση να κατακριθεί η δημοκρατία ως αιτία της οικονομικής κρίσης, της ανεργίας και του κλεισίματος των εργοστασίων.
Ο Μουσολίνι στην Ιταλία επιβάλλει το φασισμό, στη Γερμανία ο Χίτλερ το Ναζισμό, στην Ισπανία ο Φράνκο συγγενικό καθεστώς.
Στην Ελλάδα το 1934 επιβάλλεται η δικτατορία της 4ης Αυγούστου από τον Ιωάννη Μεταξά με την έγκριση του βασιλιά Γεωργίου Β΄, την ανοχή των πολιτικών και των ξένων δυνάμεων.
Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1939-1945
Μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο όλοι ήλπιζαν σε λύση των προβλημάτων με ειρηνικό τρόπο μέσω της Κοινωνίας των Εθνών – ΚΤΕ Όμως η οικονομική κρίση ανατρέπει τα πάντα.
Στην Ανατολή η Ιαπωνία και στην Ευρώπη η Γερμανία του Χίτλερ δημιουργούν προβλήματα. Επίσης το 1935 ο Μουσολίνι επιτίθεται στην Αιθιοπία. Η ΚΤΕ όμως δεν έχει καμία δύναμη. Το 1936 η Ιταλία με τη Γερμανία βοηθούν το Φράνκο να επιβάλλει δικτατορία στην Ισπανία.
Η Γερμανία καταλαμβάνει διάφορες χώρες, ο Μουσολίνι την Αλβανία και η Ιαπωνία που συνεργάζεται με τη Γερμανία πολεμά με την Κίνα. Στην 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία και στις 3 Σεπτεμβρίου η Γαλλία και η Αγγλία, πιστές στις διακηρύξεις τους, κηρύσσουν τον πόλεμο ενάντια στη Γερμανία..
Οι γερμανοί καταλαμβάνουν τη μία μετά την άλλη τις ευρωπαϊκές χώρες. Ο Χίτλερ θέλει να συντρίψει τη βρετανική αεροπορία. Στρέφεται στη Βαλκανική , όπου ο Μουσολίνι είχε επιτεθεί.
Στις 15 Αυγούστου 1940 οι Ιταλοί τορπίλισαν το αντιτορπιλικό ‘Έλλη’. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 οι έλληνες απαντούν ΟΧΙ στους Ιταλούς εισβολείς και ως τις 31 Μαΐου 1941 πολεμούν ηρωικά στα βουνά της Αλβανίας. Οι Ιταλοί υφίστανται σοβαρές ήττες . Πεζικό, αεροπορία και ναυτικό κάνουν θαύματα σε βάρος των Ιταλών. Γι’ αυτό στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί χτυπούν την Ελλάδα. Ο Βασιλιάς και η ελληνική κυβέρνηση εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ ως το Μάιο του 1941 συνεχίζεται η αντίσταση στην Κρήτη.
Η Ελλάδα κατάστρεψε το γόητρο του Μουσολίνι και εκλεκτές γερμανικές δυνάμεις, αναβάλλοντας την επίθεση του Χίτλερ κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Από τα τέλη του 1941 ο πόλεμος γίνεται παγκόσμιος. Το 1943 πέφτει ο Μουσολίνι, το 1944 ελευθερώνεται η Γαλλία και τον Οκτώβρη 1944 η Ελλάδα. Στις 5 Μαΐου 1945 η Γερμανία παραδίδεται. Μετά το ατομικό ολοκαύτωμα στη Χιροσίμα και Ναγκασάκι, τον Αύγουστο του 1945, η Ιαπωνία αναγκάζεται να παραδοθεί.
Ο β΄ παγκόσμιος πόλεμος στοίχισε στην ανθρωπότητα 60.000.000 νεκρούς. Το 1946 καταδικάζονται οι πρωταίτιοι ‘εγκληματίες πολέμου’ .
Το 1946 ιδρύεται ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, με πολλές ελπίδες και σοβαρές αδυναμίες. ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση μοιράζουν τον κόσμο σε ζώνες επιρροής, καπιταλιστικά και σοσιαλιστικά κράτη αντιπαρατίθενται στον ψυχρό πόλεμο.
Συνεχίζεται.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
