Γιάννης Λασκαράκης
Το 1872 η περιοχή της σημερινής Αλεξανδρούπολης ήταν μια αφιλόξενη και αλίμενη ακτή . Είχε έναν μονάχα μόνιμο και ανέστιο κάτοικο· έναν Οθωμανό μοναχό –ντεντέ στα τούρκικα– που ζούσε κάτω από τη σκιά μιας μεγάλης βελανιδιάς, κοντά στη θάλασσα. Από αυτόν τον καλόγερο πήρε το όνομά της η περιοχή με τον πανύψηλο φάρο και τις λίγες παράγκες στην έρημη ακτή. Ήταν οι παράγκες των ψαράδων της γειτονικής ονομαστής πόλης της Αίνου, Ενέζ για τους Τούρκους, στην ανατολική όχθη του Έβρου. Έρχονταν στο γειτονικό Ντεντέαγατς με τις βάρκες και τα σύνεργά τους για να ψαρέψουν στους ψαρότοπους που δημιουργούσαν με τα γλυκά νερά και τις φερτές ύλες οι εκβολές του μεγάλου ποταμού.
Όλα άλλαξαν από την ημέρα που η εταιρεία του Αυστροεβραίου τραπεζίτη Μορίς Χιρς ανέλαβε να κατασκευάσει τη νέα σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε την Αδριανούπολη με το Ντεντέαγατς , για λογαριασμό της σουλτανικής κυβέρνησης. Οι μηχανικοί της εταιρείας επέλεξαν το Ντεντέαγατς αντί της Αίνου για την κατάληξή της. Οι σφοδρές αντιδράσεις των Αινιτών δεν έπεισαν τους μηχανικούς. Το μπαζωμένο από τις προσχώσεις του Έβρου αιγαιοπελαγίτικο λιμάνι της Αίνου, ήταν πολύ πιο σοβαρό επιχείρημα υπέρ του Ντεντέαγατς από την ιστορία και τη ναυτοσύνη των Αινιτών και τις υπάρχουσες υποδομές της σπουδαίας πόλης τους.
Εξ άλλου για τη συνέχιση της γραμμής προς τη Θεσσαλονίκη, θεωρούσαν προβληματική και κοστοβόρα τη γεφύρωση του Δέλτα του Έβρου επάνω στα σαθρά εδάφη των εκβολών του ποταμού. Με την επιλογή του Ντεντέαγατς δεν χρειάζονταν καν να γεφυρώσουν τον Έβρο. Ο σταθμός της Αδριανούπολης βρισκόταν στο Κάραγατς, δυτικά του ποταμού, απ΄ όπου περνούσαν και τα ελληνικά τρένα της γραμμής Αλεξανδρούπολης –Ορμενίου μέχρι το μέσον της δεκαετίας του 1970, διανύοντας αρκετά χιλιόμετρα εντός τουρκικού εδάφους. (Τότε φυσικά δεν υπήρχαν φράκτες).
Έτσι, το έτος 1872 γεννήθηκε δυτικά των εκβολών του Έβρου η νέα πόλη της Θράκης.
Μετά από έξι χρόνια, κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο , ένα σύνταγμα μηχανικού του ρώσικου στρατού στρατοπέδευσε στη νεογέννητη πόλη. Η ηδύπνοη αύρα του Αιγαίου και η γαλάζια απεραντοσύνη της θάλασσας μάγεψε τους Ρώσους μηχανικούς και αποφάσισαν να προσφέρουν στην πόλη ένα ιπποδάμειο ρυμοτομικό σχέδιο. Έτσι το Ντεντέαγατς μεταμορφώθηκε σε μια κανονική σύγχρονη πόλη. Δεν το κατοικούσαν πλέον ούτε ερημίτες ούτε εποχιακοί Αινίτες ψαράδες.
Η κατασκευή και η λειτουργία της γραμμής Εντίρνε (Αδριανούπολη) – Κουλελί Μπουργκάς (Πύθιο)- Ντεντέαγατς- Θεσσαλονίκη, αύξησε κατακόρυφα τον πληθυσμό της πόλης, προσελκύοντας χιλιάδες νέους κατοίκους από τα νησιά, τη Θράκη, τη Μακεδονία και την Ήπειρο.
Τεράστιοι κυβόλιθοι μεταφέρθηκαν από την αρχαία Ζώνη, τη Μεσημβρία και άλλους αρχαιολογικούς χώρους και κάστρα της περιοχής, για τη δημιουργία των μόλων και των κρηπιδωμάτων του νέου λιμανιού. Εκτινάχθηκε το εξαγωγικό και εισαγωγικό εμπόριο, πολλαπλασιάστηκαν οι μεταφορές αγαθών και οι μετακινήσεις των ανθρώπων.
Μετά τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη, το Ντεντέαγατς ήταν η μόνη πόλη που διέθετε και τα τρία διεθνή μέσα μεταφοράς: Το σιδηρόδρομο, που έφθανε μέχρι τη Βιέννη, τη λιθοστρωμένη Εγνατία Οδό, που συνέδεε τη Ρώμη με την Κωνσταντινούπολη και το λιμάνι, όπου προσέγγιζαν πάσης σημαίας ατμόπλοια και ιστιοφόρα των είκοσι και τριάντα τόνων, μεταφέροντας σιτηρά, καπνά, κουκούλια, δέρματα, βαμβάκι, υφάσματα, ξηρούς καρπούς, που αποθηκεύονταν σε αυτοσχέδια σιλό και αποθήκες, ενώ μεγάλα διεθνή ναυτιλιακά πρακτορεία εγκαταστάθηκαν πλησίον του λιμανιού και των τελωνείων.
Ξενοδοχεία και χάνια άρχισαν να χτίζονται, διεθνείς τράπεζες δημιουργούσαν υποκαταστήματα. Τα προξενεία της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ιταλίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας, της Ελλάδας, του Βελγίου και της Περσίας εγκαταστάθηκαν σε νεόκτιστα επιβλητικά κτίρια. Σχολεία ξενόγλωσσα, καταστήματα και χώροι λατρείας όλων των δογμάτων στόλισαν τους δρόμους με τους ιδιαίτερους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς τους.
Στις μέρες μας η Αλεξανδρούπολη αποκτά λόγω της εισβολής των Ρώσων στην Ουκρανία, μια γεωστρατηγική σημασία ανάλογη εκείνης πριν εκατόν πενήντα χρόνια. Καλείται τώρα να διαδραματίσει ένα διπλό ρόλο. Να εξελιχθεί σε ένα σπουδαίο κόμβο διεθνών μεταφορών και σε μια ενεργειακή βάση μονάδων LNG με τους αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Κάτι σαν «Δαρδανέλια της ξηράς».
Αλλά, όπως πάντα, η Ιστορία είναι παρούσα για να επαναλαμβάνει τους κύκλους της και να συνδέσει τις εποχές με τα αόρατα νήματά της. Ο Πούτιν και ο Ερντογάν, φίλοι και όχι αντίπαλοι πλέον, σχεδιάζουν από κοινού ένα κέντρο ενεργειακό στην Ανατολική Θράκη, με έξοδο, πιθανότατα, και στο Αιγαίο.
Πρόκειται για ένα ανταγωνιστικό προς την Αλεξανδρούπολη σχέδιο, ένα γεωπολιτικό power game. Μια επιδιωκόμενη ρεβάνς της Αίνου απέναντι στην «ήττα» της από το Ντεντέαγατς πριν 150 χρόνια.
Η Ενέζ ελπίζει το λιμάνι της να κλέψει τη δόξα της Αλεξανδρούπολης. Και περιμένει από τους Ρώσους να συμβάλλουν σε αυτό. Όχι βέβαια με την ρυμοτόμηση της «άναρχης» πόλης τους, αλλά με την έλευση του πολυπόθητου τρένου και τη νεκρανάσταση του λιμανιού της. Ας είναι. Όλοι έχουν δικαίωμα στο όνειρο…
Ο Γιάννης Λασκαράκης είναι πρώην Αντιδήμαρχος Αλεξανδρούπολης
Συγγραφέας του μυθιστορήματος «Κυνηγημένοι από την Ιστορία», εκδ. «Επίκεντρο»
