Ταχήρ Εφέντη – TAHİR EFENDİ (1867 – 1956): Ο τελευταίος Δήμαρχος της Οθωμανικής περιόδου στην Ξάνθη και ο πρώτος Δήμαρχος υπό Ελληνική διοίκηση
Πολλές σημαντικές προσωπικότητες στα τέλη του 19ου αιώνα δραστηριοποιήθηκαν κατά την ύστερη Οθωμανική περίοδο στην πόλη της Ξάνθης, είτε αυτοί ήταν χριστιανοί, είτε μουσουλμάνοι. Μια τέτοια σπουδαία προσωπικότητα που έχουμε τη χαρά αλλά και την τιμή να σας παρουσιάσουμε σε τούτη την έρευνα, ήταν και αυτή του περίφημου Ταχήρ Εφέντη (Tahir Efendi), γόνος παλιάς σεβάσμιας οικογένειας, αλλά και αξιωματούχου της Οθωμανικής Διοίκησης με παράσημο και τίτλο τιμής.
Ο Ταχήρ Εφέντη, γεννήθηκε το 1867 και είναι γιος του Γιορούκ Χουσεΐν Αγά και της Ζαίντέ Χανούμ (Yörük Hüseyin Ağa ve Zaide Hanım) με καταγωγή από τις Σέρρες. Μετοίκησαν στον Καζά του Σαρίσαμπαν (Sarisaban kazası) και μετά ήρθαν στην Ξάνθη.
Ο Ταχήρ Εφέντη σε νεαρή ηλικία (άγνωστο πότε), παντρεύτηκε την εγγονή του Χατζή Εμίν Αγά, Ζεχρά Χανούμ (Hacı Emin Ağa’nın torunu Zehra Hanım) που ήταν κόρη, της κόρης του, Χιουσνιγιέ Χανούμ (Hüsniye Hanım), την οποία προίκισε πλουσιοπάροχα και της δώρισε και ένα μενταγιόν από αυτά που είχε δώσει ως δώρα, ο Τσάρος Αλέξανδρος Β’ της Ρωσίας με τον οποίον ο Χατζή Εμίν Αγά διατηρούσε άριστες σχέσεις.
Με την Ζεχρά Χανούμ, έκανε δίδυμα, δυστυχώς όμως, οι επιπλοκές της γέννας, έφεραν ως αποτέλεσμα τον θάνατο της νεαρής συζύγου του Ταχήρ Εφέντη μέσα σε σαράντα μέρες. Έτσι, έμεινε ξαφνικά, χήρος με δύο ανήλικα παιδιά. Προσέλαβε μια γυναίκα που τάισε με το γάλα της τα δίδυμα (Süt annesi) αλλά δυστυχώς, τραγική ειρωνεία, τα δίδυμα πέθαναν και αυτά μέσα σε τρεις μήνες μετά τον θάνατο της μητέρας τους.
Ο Ταχήρ Εφέντη έπεσε σε βαθιά κατάθλιψη, διότι ερωτεύτηκε και αγάπησε πάρα πολύ την Ζεχρά Χανούμ και δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τον θάνατό της.
Ο επιστήθιος φίλος του όμως και μαγαλοκαπνέμπορος Τακβόρ Τακβοριάν του συνέστησε ότι πρέπει να φύγει για λίγο από την Ξάνθη και του πρότεινε μια θέση στη Regie Tobacco Company στην Κωνσταντινούπολη όπου θα ήταν υπεύθυνος για αγορές και πωλήσεις καπνών και πηγαινοέρχονταν μεταξύ Ξάνθης και Κωνσταντινούπολης πολύ συχνά. Εκεί, ο Ταχήρ Εφέντη προσπάθησε να ξεχάσει την γυναίκα που τόσο πολύ αγάπησε αλλά και τόσο γρήγορα και άδικα έχασε.
Ο Ταχήρ Εφέντη στην Κωνσταντινούπολη είχε αποκτήσει έναν πολύ καλό φίλο που του άνοιξε την καρδιά του και του έλεγε τον βαρύ καημό του, ο φίλος του αυτός, ήταν ο πατέρας του διάσημου ζωγράφου της ύστερης Οθωμανικής περιόδου Namık İsmail, οποίος τον λυπήθηκε και του είπε ότι η μόνη επιλογή που έχει για να ορθοποδήσει, ήταν να ξαναπαντρευτεί και τον έκανε προξενιό με μια κοπέλα που είχαν οικογενειακές σχέσεις, την Νατζιγιέ Χανούμ (Naciye Hanım) μια όμορφη νεαρή γυναίκα από ευκατάστατη οικογένεια, Τσερκέζα (Çerkez Türk) στην καταγωγή, από την περιοχή της Σαπάντζα της Νικομήδειας (Sapanca İzmit).
Πράγματι, την παντρεύτηκε και την έφερε νύφη στην Ξάνθη. Μαζί της έκανε τρία παιδιά, τον Γιασάρ (Yaşar) που γεννήθηκε το 1904 και από πολύ μικρός έφυγε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε σε γαλλικό κολέγιο, την Νατζιγιέ (Naciye) που γεννήθηκε το 1914 και της έδωσε το όνομα της δεύτερης συζύγου του (φοβούμενος μήπως την χάσει και αυτήν) και είναι η μόνη που έμεινε στην Ξάνθη και τον Χουσεΐν που γεννήθηκε το 1915 και αργότερα έγινε ανώτατος Δικαστής στην Κωνσταντινούπολη (Hüseyin Sulh Hakimi İstanbul) και δε γύρισε ποτέ στην Ξάνθη.
Οθωμανικά Αρχεία – πρωτόλειες πηγές
Σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία που μελετάμε και ερευνούμε συνεχώς και αδιαλείπτως, ο Ταχήρ Εφέντη είναι Δήμαρχος της Ξάνθης κατά τα έτη, 1899, 1900, 1901 και αυτό προκύπτει από τις πρωτόλειες πηγές των οθωμανικών επετηρίδων (Salname) που τον αναφέρουν ξεκάθαρα να κατέχει τον τίτλο του “İskeçe Belediye Riyasetine Rifatlı ve Belediye Reisi 3ncu Sınıf: TAHİR EFENDİ”, που σημαίνει ο Ανυψωμένος, ο Περίβλεπτος, ο Διακεκριμένος, Αρχηγός του Δήμου Ξάνθης, Τίτλος Διδόμενος εις 3ης τάξεως: Ταχήρ Εφέντη.
Κατέχει επίσης, σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία του 1900 που του απένειμε η Υψηλή Πύλη όταν Σουλτάνος στην Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ο Αβδούλ Χαμίτ Β’, τον τίτλο του “İskeçe Vücühundan-Eşrafından Rutbey-i Salise: TAHİR EFENDİ. Ένας εκ των υψηλών επισήμων της πόλης της Ξάνθης δηλαδή, που ανήκει στην 3η κατηγορία.
Τον συναντάμε επίσης με τον τίτλο αυτόν και στα οθωμανικά αρχεία την ημέρα των εγκαινίων της γέφυρας Χαμίντιγιε (Hamidiye) που έγινε στις 21 Αυγούστου του 1903, του σπουδαίου αυτού έργου που έγινε στο 4ο χιλιόμετρο Ξάνθης-Σταυρούπολης από τον Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ Β’ που πήρε και το όνομά του. Μια απίστευτη κατασκευή, που δυστυχώς, δεν βρήκε ακόμη την επίσημη θέση της στην τοπική ιστορία.
Ένα έργο που σύμφωνα με τις έρευνες του Κώστα Μαυρομάτη (δημοσίευση στην εφημερίδα Εμπρός, φύλλο της 25ης Ιούλιου του 2019) και αναφέρεται σε κάποιον Ιταλό αρχιτέκτονα, τον οποίον φιλοξένησε ο τότε Μητροπολίτης Ξάνθης Ιωακείμ Σγουρός στη Μονή Ταξιαρχών. Σύμφωνα με το δημοσίευμα πρέπει να είναι του διάσημου αρχιτέκτονα μηχανικού Πιέρο Αριγκόνι ή του Βιταλιάνου Ποζέλι, που και οι δύο σχεδίασαν και υλοποίησαν πολλά έργα του Αβδούλ Χαμίτ Β’.
Έργα του Ταχήρ Εφέντη
Ως Δήμαρχος της Ξάνθης του αποδίδονται τρία έργα που υπάρχουν μέχρι και στις μέρες μας. Το πρώτο αφορά την δενδροφύτευση των πλατάνων κατά μήκος της οδού Γεωργίου Κονδύλη που πηγαίνει στον σταθμό των τρένων και εκείνη την εποχή αποτελούσε την “βόλτα” των Ξανθιωτών.
Το δεύτερο είναι η δενδροφύτευση κατά μήκος του δρόμου των Κιμμερίων.
Και το τρίτο, που για την εποχή του ακόμη ήταν πολύ σημαντικό, η εκτροπή του Κόσυνθου ποταμού που περνούσε μέσα από την σημερινή τοποθεσία της διεξαγωγής του παζαριού της Ξάνθης και κάθε φορά που φούσκωνε ο παραπόταμος πλημμύριζαν όλα τα καταστήματα της περιοχής (οι παλιοί Ξανθιώτες το ονόμαζαν τσάι ιτσί/çay içi), με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια λίμνη κάθε φορά που έβρεχε πολύ.
Έτσι, ο Ταχήρ Εφέντη με το έργο του αυτό, συντέλεσε ώστε ακόμη και σήμερα, να μην πλημμυρίζει η γύρω περιοχή μετά από έντονες βροχοπτώσεις.
Ο Ταχήρ Εφέντη μεσολαβεί για την ομαλή μετάβαση της διοίκησης από τους Βούλγαρους στους Έλληνες
Σύμφωνα με τον Θωμά Εξάρχου ο Ταχήρ Εφέντη ήταν Δήμαρχος της πόλης το 1912, έως ότου και την κατέλαβαν οι Βούλγαροι στις 8 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Άρα λοιπόν, συμπεραίνεται πως ο Ταχήρ Εφέντη, σύμφωνα με τις επίσημες πηγές, θεωρείται πως είναι ο τελευταίος Δήμαρχος της μακράς Οθωμανικής περιόδου στην Ξάνθη.
Μετά από μια άσχημη από πολλές απόψεις, επταετία, της πρώτης βουλγαρικής κατοχής, ο απελευθερωτικός στρατός εισέρχεται στην Ξάνθη.
Οι τελευταίοι εναπομείναντες Βούλγαροι προσπαθούν να αρπάξουν ότι προλάβουν και ο τελευταίος Βούλγαρος Δήμαρχος, απογύμνωσε το Δημαρχείο εντελώς και ανεχώρησε κι αυτός.
Η πόλη ήταν τελείως έρημη, τα καταστήματα κλειστά και οι Γάλλοι, βάσει της συμφωνίας που είχαν επισυνάψει με τους Τούρκους και τους Έλληνες, ώστε να διοριστεί Τούρκος Δήμαρχος και χριστιανός Μουτεβελής ως Έπαρχος (Νομάρχης), διόρισαν στις 4/10/1919 Δήμαρχο τον Τούρκο Ταχήρ Εφέντη, έναν από τα πολύ έγκριτα μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας.
Ο Ταχήρ Εφέντη μαζί με τον Πάρεδρο Χασάν Σουλεϊμάν Εφέντη, σε δήλωση του προς τον Γάλλο στρατηγό Ντ’ Εσπεραί είπε τα ακόλουθα: Οι ομόθρησκοί τους, ήταν απολύτως ευχαριστημένοι από την στάση του ελληνικού στρατού, (προφανώς συγκρίνοντας πάντα την στάση του βουλγαρικού στρατού που επί επτά και πλέον τυραννικά χρόνια, ταλαιπώρησε χριστιανούς και μουσουλμάνους στην Ξάνθη) και την εξήρε.
Σε επιστολή του προς τον Έλληνα στρατηγό Γεώργιο Λεοναρδόπουλο, για την ονομαστική του εορτή, μας δηλώνει, αφενός μεν ότι δεν τον λησμόνησε που ήρθε ως ελευθερωτής στην Ξάνθη και αφετέρου δε, πως διατηρούσε άριστες φιλικές σχέσεις μαζί του.
Ο Ταχήρ Εφέντη υπηρέτησε τον Δήμο Ξάνθης από τις 4/10/1919 μέχρι και στις 5/2/1921 όπου και δήλωσε την παραίτησή του για προσωπικούς του λόγους.
Η παραίτηση του Ταχήρ Εφέντη δεν έγινε δεκτή με χαρά από την πολιτική διοίκηση της Ξάνθης, αλλά τουναντίον, έγινε δεκτή με ιδιαίτερη λύπη καθώς ήταν ένας πολύ αγαπητός Δήμαρχος και από τις δύο κοινότητες και αυτό προκύπτει και από την απάντηση του ιστορικού εγγράφου της πολιτικής διοίκησης Ξάνθης, που τον ευχαριστεί δημόσια για την προσφορά του και τις υπηρεσίες του, τόσο κατά την είσοδο του ελληνικού στρατού στην πόλη διώχνοντας τους Βούλγαρους, όσο και για το ότι ελπίζει και στο μέλλον, να προσφέρει τις υπηρεσίες του για το καλό του τόπου, που τόσο υπηρέτησε και θα χαρεί να ξανασυνεργαστεί μαζί του με ευτυχία και στο μέλλον.
Πολλές φορές αναρωτηθήκαμε αγαπητοί μας φίλοι, ποιοι να ήταν άραγε αυτοί, οι προσωπικοί λόγοι που οδήγησαν εν τέλει στην παραίτηση του Ταχήρ Εφέντη από το αξίωμα του Δημάρχου Ξάνθης. Μετά από μια τόσο ένδοξη καριέρα στη ζωή του, με τόσα αξιώματα, τόσα μεγαλεία, τι να σκεφτόταν άραγε ο Ταχήρ Εφέντη;
Είδε και έζησε την μετάβαση δύο κόσμων, το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην πόλη που τον ανέδειξε, αλλά και την γέννηση της προσάρτησης της Ξάνθης στον ελληνικό κορμό.
Ίσως, να δεχόταν πιέσεις από την κοινότητά του, μιας και ο ελληνικός στρατός είχε ήδη πάρει την απόφαση του να προχωρήσει στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας στην Ανατολή. Παράλληλα όμως, υπάρχει η παρουσία του τουρκικού κομιτάτου (τα όργανα του Μουσταφά Κεμάλ είχαν σταλεί στην Ξάνθη, για να επηρεάσουν την μουσουλμανική κοινότητα), ήδη από το 1919.
Ίσως να είχε στο μυαλό του και άλλες ενδόμυχες σκέψεις που τον οδήγησαν σε τούτη τη πράξη, ποιος ξέρει άραγε πέραν από τον ίδιο!
Συμπεράσματα – απόψεις μας
Βλέπετε αγαπητοί μας φίλοι, πως ο άνθρωπος αυτός δεν έτυχε από τους μεταγενέστερους την εκτίμηση που του άρμοζε και άπαντες, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, τον λησμόνησαν.
Μάλιστα, οι περισσότεροι Ξανθιώτες δεν ξέρουν καν που είναι θαμμένος και που ακριβώς βρίσκεται ο τάφος του.
Ο τάφος του τελευταίου Δημάρχου της Οθωμανικής διοίκησης και του πρώτου Δημάρχου της Ελληνικής διοίκησης χωρίς ταφική πλάκα (Kitabe) πόσο μα πόσο λυπηρό να λησμονούμε ανθρώπους που έδωσαν και την ψυχή τους για τον τόπο αυτόν, ανθρώπους που έγραψαν με τις πράξεις τους οι ίδιοι, την τοπική ιστορία και ο τόπος τους ξέχασε.
Κρίμα – Yazık ή Ντροπή – Ayıp;
Επιτόπιες έρευνες
Μετά από συστηματική έρευνα στο Ληξιαρχείο του Δήμου Ξάνθης, καταφέραμε και εντοπίσαμε την Ληξιαρχική πράξη θανάτου του Ταχήρ Εφέντη, στις 20 Δεκεμβρίου του 1956, συνέπειας καρδιακής ανεπάρκειας και πνευμονίας καρδίας. Είχε τροποποιήσει το επίθετό του και αναγραφόταν ως Χουσεΐνογλου Ταχήρ.
Σε έρευνα στο Μουσουλμανικό Νεκροταφείο Ξάνθης, εντοπίσαμε εν τέλει και τον ξεχασμένο στην λήθη του χρόνου, τάφο του.
Αναμφισβήτητα ο Ταχήρ Εφέντη ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα, μια σεβάσμια πολιτική φυσιογνωμία και για αυτόν ακριβώς τον λόγο, τον τοποθέτησαν (όταν ανέλαβε η ελληνική διοίκηση την εξουσία), σε μια τέτοια σημαντική θέση, αυτή του πρώτου Δημάρχου της ελεύθερης από τους Βούλγαρους Ξάνθης.
Η ιστορία αγαπητοί μας φίλοι, οφείλει και πρέπει να είναι δίκαιη, είτε αυτός λέγεται Ταχήρ Εφέντη, είτε λέγεται Χριστόδουλος Μπρωκούμης που τον διαδέχθηκε στο αξίωμα του Δημάρχου τον Φεβρουάριο του 1921.
Στην οικογενειακή του ζωή, τύγχανε μεγάλου σεβασμού από όλα τα μέλη που αριθμούσαν το πολυπληθές του σόι, από τον πιο μικρό έως τον πιο μεγάλο, κανείς δεν τον αποκάλεσε ποτέ Ταχήρ Εφέντη, όλοι τον αποκαλούσαν Μπέη Μπαμπά (Bey Baba).
Σήμερα, μόνο δύο απόγονοί του διατηρούν επαφές με την γενέτειρα Ξάνθη, είναι τα δύο του εγγόνια, από την κόρη του Νατζιγιέ, ο Ντεμίρ Μπέη και η Τουρκιάν (Γκιουλέρ) Χανούμ, από τους οποίους και αντλήσαμε τις περισσότερες οικογενειακές του πληροφορίες.
Οφείλουμε επίσης, δημόσια, να ευχαριστήσουμε τον τέως Δήμαρχο Ξάνθης κ.Λάκη Στυλιανίδη, για την αποφασιστικότητά του, ώστε να τιμήσει εν τέλει, έστω και με την τοποθέτηση του ονόματος του Ταχήρ Εφέντη στη λίστα με τους διατελέσαντες Δημάρχους Ξάνθης. Ήταν μια δίκαιη αποκατάσταση της ιστορίας, επιβεβλημένη θα λέγαμε και οφείλουμε να αποδώσουμε τα εύσημα στον τέως Δήμαρχο.
Χρειάζονται όμως κι άλλες ενέργειες, για να μην λησμονούμε στο μέλλον, τους πρώτους του τόπου μας που πρόσφεραν ανιδιοτελώς και με αυταπάρνηση, τις υπηρεσίες τους.
Αυτός ήταν και ο σκοπός του δημοσιεύματος που με τόσο σεβασμό επιμεληθήκαμε, να πάρει ο Ταχήρ Εφέντη τελικά, την θέση του στην τοπική ιστορία όπως του αρμόζει και του αξίζει.
Ευχαριστίες
Κλείνοντας, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους αυτούς οι οποίοι μας βοήθησαν σε τούτη την τεράστια ιστορική έρευνα που έγινε σε μεγάλο παρελθοντικό βάθος για την ανεύρεση στοιχείων αλλά και την παραχώρηση σπάνιων φωτογραφιών, που βγαίνουν στο φως της ιστορίας της Ξάνθης για πρώτη φορά.
1)Demir Serdarzade (Yolcuoğlu).
2)Türkân Güler Serdarzade (Yolcuoğlu).
3) Sabriye Kasım Delioğlu (Fetvacizade).
4)Sayın Sedat Karadayı Hoca.
5)Halil Karadayı: Πρόεδρο της Βακουφικής Περιουσίας Ξάνθης.
5) Θερμές ευχαριστίες και στο Ληξιαρχείο του Δήμου Ξάνθης για την συμβολή του στην έρευνα για τον Ταχήρ Εφέντη και για την πρόσβαση σε σημαντικά στοιχεία.
ΠΗΓΕΣ:
1)Edirne Vilayet Salnamesi, İskeçe kazası, sene 1316 σελ. 276.
2)Edirne Vilayet Salnamesi, İskeçe kazası, sene 1317 σελίδες, 515,523,524,528.
3)Edirne Vilayet Salnamesi, İskeçe kazası, sene 1319 σελ. 797,1138,1139.
4)Θωμάς Εξάρχου, “Η ΞΑΝΘΗ στη δραματική τετραετία 1919-1922”, Δήμος Ξάνθης 2009, σελίδες 165,168,185,213,243,265,266,279,311,407,422.
5)Θωμάς Εξάρχου, “Ξάνθη οι καπναποθήκες της”, Εκδότης – Χορηγός Νομαρχία Ξάνθης 2007, σελίδες, 68,69.
6)Στέφανος Ιωαννίδης, “ΞΑΝΘΗ 1870-1940, εικόνες και μαρτυρίες από την ιστορία της, σελίδες, 141,142.
7) Πέτρου Α. Γεωργαντζή δ.θ.,”ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1912-1920”, σελίδες, 250,251.
Επιμέλεια Ιστορικής Έρευνας:
Μπατζακίδης Φ. Γιώργος
Ιστορικός Ερευνητής
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης – Ερευνητής
