Η δωδεκαετής οικονομική κρίση που πλήττει την Ελλάδα, έχει αλλάξει τα δεδομένα στη ζωή των ανθρώπων. Η φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού και η περεταίρω επιδείνωση της κατάστασης των ευπαθών ομάδων, έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση προβλημάτων στη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων, στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις. Τα στοιχεία των περισσότερων μελετών καταδεικνύουν ότι η οικονομική κρίση, πλήττει τα παιδιά περισσότερο από άλλες ομάδες του πληθυσμού. Μέσα σε περιόδους οικονομικής κρίσης, μεταξύ άλλων, φαινόμενα όπως η κακοποίηση και παραμέληση των παιδιών φαίνεται να επωάζονται και να θέτουν σε κίνδυνο το μέλλον της κοινωνίας.
Η φράση «Κακοποίηση Παιδιού» περιλαμβάνει όλες τις μορφές βίας σε ανθρώπους μικρότερους των 18 ετών. Για τα βρέφη και τα νεότερα παιδιά, η βία περιλαμβάνει κυρίως τον όρο κακομεταχείριση – σωματική, σεξουαλική, συναισθητική κακοποίηση και παραμέληση -από γονείς και από άλλες μορφές εξουσίας.
Αγόρια και κορίτσια έχουν ίδιο κίνδυνο σωματικής και συναισθηματικής κακοποίησης και παραμέλησης, ενώ τα κορίτσια εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο σεξουαλικής κακοποίησης. Καθώς τα παιδιά πλησιάζουν την ενήλικη ζωή, η βία που εκλύεται από τους συνομηλίκους τους και από τους σεξουαλικούς τους συντρόφους, μαζί με την κακομεταχείριση του παιδιού, απαντάται ολοένα και περισσότερο και τελικώς επικρατεί σε πολύ υψηλά ποσοστά, παγκοσμίως.
Η οικονομική κρίση που κατά πολλούς, ξεκίνησε από τα μνημόνια, φαίνεται να καλλιεργεί το έδαφος για εντάσεις που πολλές φορές καταλήγουν στην εκδήλωση βίας διαφόρων μορφών. Βία εναντίον των παιδιών, εναντίον των γονέων, εναντίον των γυναικών, εναντίον των αδελφών. Παράλληλα, όλο και περισσότερες γυναίκες απευθύνονται σε συμβουλευτικά κέντρα για να καταγγείλουν τη βία που ασκείται εναντίον τους, συνήθως από τους συντρόφους τους, και εναντίον των παιδιών τους.
Η άσκηση βίας κάθε μορφής, μεταξύ των μελών της οικογένειας, απαγορεύεται (άρθρο 2 Νόμου 3500/2006, Ν. 4610/2019). Ως ενδοοικογενειακή βία δεν ορίζεται μόνο η σωματική κάκωση, η βλάβη, η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, αλλά και η πρόκληση ψυχικού πόνου, ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του θύματος. Σύνηθες φαινόμενο, η λεκτική βία να προηγείται της σωματικής και κατά συνέπεια η έγκαιρη προσφυγή του θύματος στον μηχανισμό προστασίας και στην αστυνομία. Στην πράξη το θύμα, θα πρέπει να μεταβεί άμεσα στην αστυνομία και να καταγγείλει το περιστατικό. Ο αστυνομικός έχει καθήκον εχεμύθειας και οφείλει να ενημερώσει το θύμα για τους φορείς που μπορούν να το βοηθήσουν. Επισημαίνεται ότι η δίωξη, ασκείται αυτεπαγγέλτως και Δεν απαιτείται η πληρωμή παράβολου από το θύμα. Οι εκπαιδευτικοί, εφόσον αντιληφθούν περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας σε μαθητή τους, θα πρέπει να ενημερώσουν τον διευθυντή και ο διευθυντής να ενημερώσει τον αρμόδιο Εισαγγελέα ή την πλησιέστερη Αστυνομική αρχή.
Κακοποίηση παιδιών, είναι η σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική κακομεταχείριση ή παραμέληση παιδιού ή παιδιών. Τα παιδιά θα πρέπει να διδαχθούν ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να τα χτυπά, να τα αγγίζει, να τα φιλά, να τα αγκαλιάζει. Όταν υπάρχουν περιστατικά κακοποίησης ή υποψία κακοποίησης, τότε το παιδί ή το “περιβάλλον” της οικογένειας ή οι γείτονες ή οποιοσδήποτε : μπορεί να καταγγείλει το γεγονός στον Εισαγγελέα ή στην αστυνομία (τηλ. 100) ή στο κέντρο άμεσης κοινωνικής βοήθειας (τηλ. 197) ή στο Χαμόγελο του παιδιού (τηλ 1056) ή στην υπηρεσία επιμελητών ανηλίκων του υπουργείου δικαιοσύνης ή στον Συνήγορο του Πολίτη ή στο τμήμα ηλεκτρονικού εγκλήματος. Εφόσον ο φερόμενος ως δράστης, δεν αποδεικνύει το αντίθετο: ο κλονισμός τεκμαίρεται σε περίπτωση διγαμίας ή μοιχείας αυτού, εγκατάλειψης ή επιβουλής της ζωής , καθώς και σε περίπτωση άσκησης ενδοοικογενειακής βίας. Το μέλος της οικογένειας το οποίο προξενεί σε άλλο μέλος αυτής, σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Αν προκύπτει κίνδυνος για την ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. Αν επακολουθήσει βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν ο υπαίτιος επιδίωκε ή γνώριζε το αποτέλεσμα της πράξης του, τιμωρείται με κάθειρξη. Αν η πράξη τελέσθηκε σε βάρος εγκύου ή ανίκανου να αντισταθεί, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. Η απειλή στην ενδοοικογενειακή βία, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Η Εισαγγελία Ανηλίκων, είναι μία ξεχωριστή, αυτοτελής υπηρεσία της Εισαγγελίας πρωτοδικών και αποτελεί το βασικό εγγυητή των δικαιωμάτων των ανηλίκων. Έχει το ρόλο του συντονιστή της εφαρμογής της προνοιακής πολιτειακής μέριμνας για τον ανήλικο, ενώ κρίσιμος είναι και ο κατασταλτικός του ρόλος.
Στην ισχύουσα κοινοτική και ελληνική νομοθεσία για την προστασία Προσωπικών Δεδομένων ,δεν υπάρχουν ειδικές διατάξεις για την προστασία των ανηλίκων. Επομένως, ισχύουν οι γενικές διατάξεις, δηλ. ο ν. 2472/1997, οι οποίες βρίσκουν γενικά εφαρμογή όταν το υποκείμενο των δεδομένων είναι φυσικό πρόσωπο, όπως είναι εν προκειμένω, ένα παιδί. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται και από την ομάδα εργασίας του άρθρου 29, η οδηγία 95/46 και, συνεπώς και ο ν. 2472/1997, με τον οποίο ενσωματώθηκε η οδηγία στο ελληνικό δίκαιο, έχουν περιορισμένο προσωπικό και θεματικό πεδίο εφαρμογής, υπό την έννοια ότι δεν λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ζωής των παιδιών .
Από τις γενικές διατάξεις του ν. 2472/1997 κατά την επεξεργασία δεδομένων των ανηλίκων στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης βρίσκουν εφαρμογή οι αρχές της νομιμότητας της επεξεργασίας, της αναγκαιότητας και προσφορότητας των δεδομένων, καθώς και της περιορισμένης διατήρησης. Ιδίως, η τελευταία αρχή επιβάλλει να μην διατηρούνται τα δεδομένα των παιδιών, μετά την πάροδο του χρόνου, διότι τα παιδιά αναπτύσσονται και οι πληροφορίες που τα αφορούν καθίστανται ανεπίκαιρες, ενώ σύμφωνα με την αρχή της αναγκαιότητας πρέπει να συλλέγονται τα ελάχιστα κατά το δυνατόν δεδομένα για την εξυπηρέτηση του σκοπού επεξεργασίας. Όπως τονίζεται, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αρχή του μείζονος συμφέροντος του παιδιού και αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να περιλαμβάνονται, μεταξύ των δεδομένων που συλλέγονται και υπόκεινται σε επεξεργασία, πληροφορίες για το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού, τις συνθήκες ζωής του ή των γονέων του, η επαγγελματική και κοινωνική τους κατάσταση κ.λπ.
Επίσης, πρέπει να γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα ενημέρωσης, πρόσβασης και αντίρρησης, τα οποία ασκούνται από τον νόμιμο αντιπρόσωπο του ανηλίκου, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις του οικογενειακού δικαίου.
Η προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Ο νόμος παρέχει ορισμένα δικαιώματα στα φυσικά πρόσωπα (τα υποκείμενα των δεδομένων) και θέτει συγκεκριμένες υποχρεώσεις σε όσους τηρούν και επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα (τους υπευθύνους επεξεργασίας).
Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, είναι κάθε εργασία που πραγματοποιείται σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, όπως: συλλογή, καταχώριση, οργάνωση, διατήρηση ή αποθήκευση, τροποποίηση, εξαγωγή, χρήση, διαβίβαση, διάδοση, συσχέτιση ή συνδυασμός, διασύνδεση, δέσμευση, διαγραφή, καταστροφή.
Κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα που τηρεί και επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα ονομάζεται υπεύθυνος επεξεργασίας.
Κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα που επεξεργάζεται δεδομένα για λογαριασμό κάποιου υπεύθυνου επεξεργασίας ονομάζεται εκτελών την επεξεργασία.
Στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει ειδική νομοθεσία που προστατεύει τα άτομα από την ανεξέλεγκτη χρήση των προσωπικών τους δεδομένων. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων είναι ο αρμόδιος φορέας για την εφαρμογή αυτής της νομοθεσίας (νόμοι 2472/1997 και 3471/2006).
Ως βασικός κανόνας ισχύει ότι για να χρησιμοποιήσει κάποιος τα προσωπικά σου δεδομένα για έναν συγκεκριμένο σκοπό πρέπει να έχει εξασφαλίσει την συγκατάθεσή σου και, σε αρκετές περιπτώσεις, τη συναίνεση των γονιών σου. Με αυτό εννοούμε ότι, αφού προηγουμένως έχεις ενημερωθεί ακριβώς για το ποιος είναι αυτός που θέλει να χρησιμοποιήσει τα δεδομένα σου, για ποιον λόγο θέλει να τα χρησιμοποιήσει, ποια στοιχεία σου θέλει να πάρει και με ποιους θα τα μοιραστεί, έχεις δεχθεί και έχεις πει με σαφή τρόπο ότι συμφωνείς.
Η συγκατάθεση είναι ο γενικός κανόνας, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Για παράδειγμα κάποιοι οργανισμοί, όπως π.χ. ο δήμος ή το σχολείο σου, μπορούν να επεξεργάζονται συγκεκριμένα προσωπικά δεδομένα χωρίς τη συγκατάθεσή σου. Αυτό συμβαίνει γιατί τα δεδομένα σου είναι απαραίτητα για να εκτελέσουν το έργο τους και αυτό συνήθως ορίζεται σε κάποιο νόμο.
- Όταν κάποιος σου ζητά να του δώσεις προσωπικά σου δεδομένα, έχεις το δικαίωμα να γνωρίζεις ακριβώς την ταυτότητά του, τον σκοπό για τον οποίο χρειάζεται τα δεδομένα σου, σε ποιους θα τα στείλει, καθώς και ποιοι θα έχουν πρόσβαση σε αυτά.
- Έχεις το δικαίωμα να γνωρίζεις ποια δεδομένα τηρούν οι άλλοι (οργανισμοί ή άτομα) για σένα και μπορείς να τους ζητάς να σε ενημερώνουν για αυτό.
- Έχεις το δικαίωμα να ζητάς τη διαγραφή ή τη διόρθωση των προσωπικών σου δεδομένων, όταν θεωρείς ότι η πληροφορία αυτή σε θίγει ή είναι λανθασμένη ή όταν διαφωνείς με την επεξεργασία αυτών των δεδομένων.
Πολλές από τις καθημερινές σου δραστηριότητες βασίζονται στην επεξεργασία των προσωπικών σου δεδομένων:
- Η φόρμα που συμπληρώνεις για συμμετοχή στο διαγωνισμό της εταιρείας ηλεκτρονικών παιχνιδιών περιέχει προσωπικά σου στοιχεία, όπως όνομα, τηλέφωνο, διεύθυνση και ηλικία.
- Το ίδιο συμβαίνει και κατά την εγγραφή σου σε ένα διαδικτυακό (on-line) κατάστημα βιβλίων.
- Το σχολείο σου τηρεί δεδομένα για τους βαθμούς και τις επιδόσεις σου.
- Ο γιατρός που επισκέφτηκες τηρεί τις ιατρικές σου εξετάσεις και άλλα σχετικά στοιχεία για την υγεία σου.
- Ο αθλητικός σύλλογος στον οποίο είσαι μέλος τηρεί τα στοιχεία που έδωσες κατά την εγγραφή σου, καθώς και ιατρικά πιστοποιητικά.
- Το προφίλ σου στο Facebook περιέχει πληροφορίες για τους φίλους σου, τα ενδιαφέροντά σου, αλλά και άλμπουμ με φωτογραφίες σου.
- Το ηλεκτρονικό φόρουμ για μουσική που παρακολουθείς περιέχει στοιχεία για τις μουσικές προτιμήσεις σου και τους καλλιτέχνες που σε ενδιαφέρουν.
Αν δεν προσέξεις πώς και πού τα δημοσιοποιείς ή αν πέσουν σε λάθος χέρια, τα προσωπικά σου δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από κάποιους για να σε δυσφημίσουν ή να σε φέρουν σε δύσκολη θέση, αποκαλύπτοντας ιδιωτικές σου στιγμές… Οι πληροφορίες αυτές είναι δυνατόν να δυσκολέψουν τη ζωή σου στο μέλλον, π.χ. όταν θα ψάχνεις για δουλειά ή θα θέλεις να σπουδάσεις στο πανεπιστήμιο ή να πάρεις δάνειο από μία τράπεζα. Σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να πέσεις ακόμα και θύμα υποκλοπής ταυτότητας (δηλαδή κάποιος που έχει τα δεδομένα σου μπορεί να προσποιείται ότι είσαι εσύ) ή θύμα παρενόχλησης και εξαπάτησης.
Προσωπικά δεδομένα είναι κάθε πληροφορία που σε χαρακτηρίζει, όπως για παράδειγμα το όνομά σου, η διεύθυνσή σου, το τηλέφωνό σου, τα ενδιαφέροντά σου, οι επιδόσεις σου στο σχολείο, οι φωτογραφίες σου, οι απόψεις σου, κ.α.
Μερικές φορές τα προσωπικά σου δεδομένα αφορούν ιδιαίτερα ευαίσθητα στοιχεία της ιδιωτικής σου ζωής, όπως στο θρήσκευμά σου, στις πολιτικές σου πεποιθήσεις, στην κατάσταση της υγείας σου ή στην ερωτική σου ζωή.
Αν ανακαλύψεις ότι κάποιος παραβιάζει τα προσωπικά σου δεδομένα, όπως π.χ. ότι τα συλλέγει ή τα δημοσιοποιεί (π.χ. «ανεβάζει» φωτογραφίες σου στο διαδίκτυο) χωρίς τη συγκατάθεσή σου, ενημέρωσε αμέσως τους γονείς σου και απευθύνσου στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων για να σε βοηθήσει.
Χρήστος Τσίχλης
