Τεράστια είναι η αλλαγή που έχει κατά τον τελευταίο μήνα συντελεστεί στον κόσμο και στις συνειδήσεις όσων δίχως παρωπίδες αντικρύζουν την πραγματικότητα. Το είχαμε πιστέψει ότι ζούμε πλέον σε μια μεταμοντέρνα εποχή. Πως έχουμε οριστικά αφήσει πίσω μας τα παλιά σχήματα, τις παλιές ιδέες. Πατρίδα; Πόλεμος; Θυσία υπέρ βωμών και εστιών; Τι μπορεί να σημαίνουν σήμερα όλα αυτά –αναρωτιόμασταν– όταν διάγουμε σε ένα παγκόσμιο ψηφιακό χωριό, όπου τα σύνορα δεν έχουν σημασία, όπου κουμάντο ουσιαστικά δεν κάνουν τα κράτη αλλά οι εταιρείες.
Όπου ο δυτικός τουλάχιστον άνθρωπος, ολότελα εξατομικευμένος, παθιάζεται μονάχα για το πορτοφόλι και για τον προσωπικό του ζωτικό χώρο. Μην τού θίξει κανείς την όποια, χιλιοδιαφημισμένη ενίοτε δε κατασκευασμένη, διαφορετικότητά του. Μην τον βγάλει από το θερμοκήπιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου ήρωας σημαίνει influencer, συλλογική δράση είναι το canceling όποιου δεν μάς αρέσει. Μην του ταράξει τους κλειστούς, τους φαύλους κύκλους του. Και ήρθε η Ουκρανία. Και διέλυσε τη ναρκισσιστική, ομφαλοσκοπική νιρβάνα μας. Την ευγνωμονούμε για αυτό.
Τι μας απέδειξε η Ουκρανία μέσα σε ελάχιστες εβδομάδες; Υπάρχει, πρώτον, Έθνος. Έθνη. Συλλογικές οντότητες που έρχονται από τα βάθη του χρόνου, μάς αγκαλιάζουν και απαντούν στα υπαρξιακά μας ερωτήματα πιο καίρια, πιο ουσιαστικά από κάθε αυτοσχέδια, επιδεικτικά φορεμένη ταυτότητα. Η δίχρωμη σημαία –μπλε και κίτρινη– έγινε εν ριπή οφθαλμού, για να μιλήσω με όρους μάρκετινγκ, το ισχυρότερο brand διεθνώς. Γιατί; Διότι έχει ποτιστεί, ποτίζεται κάθε στιγμή που περνάει, με αίμα.
Στέκομαι σε ένα πολύ αξιοπρόσεκτο σημείο. Κομμάτια της ιστορικής αναδρομής που έκανε ο Πούτιν για να αιτιολογήσει την εισβολή αληθεύουν. Οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι είναι όντως πρωτοξάδελφα, ίσως και ετεροθαλή αδέλφια. Το Κίεβο υπήρξε πράγματι η κοιτίδα των Σλάβων που στο πέρασμα των αιώνων εξαπλώθηκαν στην Ανατολική Ευρώπη, μέχρι και πέρα από τα Ουράλια. Έχουν κοινή θρησκευτική πίστη, οι γλώσσες τους συγγενεύουν εντυπωσιακά. Οι Ουκρανοί εντούτοις νοιώθουν διακριτοί, ξεχωριστοί από τους γείτονες τους, μοναδικοί. Κι εφόσον έτσι νοιώθουν, έτσι συμβαίνει. Το Έθνος δεν είναι θεώρημα για να πρέπει να το αποδείξεις. Αποτελεί αξιωματική αλήθεια.
Υπάρχει, δεύτερον, λαός. Λαός πρόθυμος να παραμερίσει τις αντιθέσεις, τις έριδές του, να ενωθεί και να αντισταθεί στον ξένο επιβολέα. Να πολεμήσει σπιθαμή προς σπιθαμή, με τουφέκια, με μολότοφ, με καδρόνια. Να φτιάξει οδοφράγματα για να σταματήσει τα τανκς. Να ανατινάξει τα ίδια του τα σπίτια. Ό,τι διαβάζαμε στις ηρωικές αφηγήσεις, οι Θερμοπύλες και το Κούγκι και το Στάλινγκραντ, τα βλέπουμε να ξανασυμβαίνουν σε απευθείας μετάδοση.
Οδύρονται οι εξ αποστάσεως πασιφιστές για τους άμαχους και για τους πρόσφυγες. Όταν όμως εγώ αντίκρυσα τα δεκαπεντάχρονα με τα κράνη και τις επιγονατίδες του σκέιτμπορντ να εξοπλίζονται για να υπερασπισθούν τη γειτονιά τους, αισθάνθηκα δέος. “Αυτός είναι ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου!” αναφώνησα. “Ευλογημένοι μέσα στη σκληρή τους μοίρα εκείνοι που τον περπατάνε…”. Κι αληθινά απορώ πώς δεν έχει σχηματιστεί ακόμα κάποια διεθνής ταξιαρχία να σπεύσει στο πλευρό των μαχόμενων Ουκρανών, όπως έγινε στον Ισπανικό Εμφύλιο, όπου δημοκράτες από Ευρώπη και Αμερική αντιμετώπισαν τον Φράνκο. Πώς κάποιος διεθνούς ακτινοβολίας σταρ ως άλλος Λόρδος Βύρων (ο Τζόρτζ Γκόρντον Μπάιρον ήταν ο Ντέιβιντ Μπόουι του καιρού του) δεν έχει κλειστεί στο Κίεβο ή στο Χάρκοβο ή στην Οδησσό…
Υπάρχει, τρίτον, ηγεσία. Ηγεσία γνήσια, που αναδεικνύεται ή επιβεβαιώνεται στο πεδίο της μάχης. Όχι στους διαδρόμους και στο lobbying και στο image making. Ο Βολοντιμίρ Ζελένσκι εν ριπή οφθαλμού μεταμορφώθηκε από “ελαφρύ” πολιτικό, από αστείο των καιρών μας, σε μπροστάρη και εμψυχωτή του λαού του. Προφανώς το είχε μέσα του. Διέθετε τη φλόγα, την ανδρεία που κανένα επιτελείο συμβούλων, κανένας διαπλεκόμενος χορηγός δεν μπορεί να σού μεταγγίσει. Τυχεροί οι Ουκρανοί που στην πιο δύσκολη ώρα τους έχουν τέτοιο ταγό. Και θλιβεροί όσοι από την ασφάλεια του καναπέ τους, με σηκωμένο φρύδι, επισημαίνουν αστοχίες και περιττές δήθεν αποκοτιές, “διακινδυνεύει χωρίς λόγο, παίρνει ανθρώπους στο λαιμό του” αποφαίνονται οι μικροαστότατοι, λες και δεν είναι εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης…
Υπάρχει, τέταρτον, διεθνής κοινή γνώμη. Πού το πιστεύει ακράδαντα ότι κάθε λαός δικαιούται να διαφεντεύει ελεύθερα τον τόπο του. Πως η δημοκρατία υπερέχει του δεσποτισμού. Είχαμε εθιστεί τα τελευταία χρόνια σε πραγματιστικές –διάβαζε κυνικές– αναλύσεις. Από τη μία οι μεγάλες δυνάμεις κι από την άλλη οι ανίσχυρες δήθεν χώρες, τις οποίες η γεωγραφία καταδικάζει να επιβιώνουν ως δορυφόροι. Από τη μία οι φιλελεύθερες δημοκρατίες κι από την άλλη ο Πούτιν και ο Ερντογάν και ο Σι Τζινπίνγκ, που σώφρον είναι να τους αφήνουμε στην ησυχία τους –σάμπως οι Ρώσοι και οι Τούρκοι και οι Κινέζοι διαθέτουν εμπειρία πλουραλισμού, αυτοδιάθεσης, σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων; Ε, η Ουκρανία γκρέμισε όλα αυτά τα ελεεινά σοφίσματα.
Ποιοί θα βγουν εφεξής στους δρόμους διεκδικώντας την ελευθερία τους και θα αντιμετωπιστούν με αλλαζονική αδιαφορία;
Τα πράγματα, θα παρατηρήσετε, δεν είναι τόσο απλά. Τόσο διάφανα. Η γεωπολιτική ένα μπερδεμένο κουβάρι, όπου η κάθε χώρα εκπονεί τα σχέδια της, κάνει τους υπολογισμούς της, τους ελιγμούς της… Όποτε, σε βάθος χρόνου, ανοίγουν τα αρχεία, οι μεταγενέστεροι εκπλήσσονται με το τι είχε κάτω από το τραπέζι παιχτεί.
Ο πυρήνας ωστόσο, η βαθιά ουσία, παραμένει αναλλοίωτη. Ο άνθρωπος ως αυτεξούσιο υποκείμενο, ως δημιουργός της ιστορίας του; Ή ο άνθρωπος ως ανδράποδο, υποζύγιο, όχημα αναλώσιμο αλλότριων φιλοδοξιών, που ξεχειλίζουν από την ψυχή του κάθε τυράννου;
Η ιστορική σύγκρουση του 21ου αιώνα έχει ήδη ξεκινήσει. Από τη μία, οι ανοιχτές κοινωνίες. Με τα τρωτά τους. Με τις παλινωδίες, τις αμηχανίες τους, τα φαινόμενα διαφθοράς τους. Από την άλλη, τα αυταρχικά καθεστώτα. Στείρα και διεφθαρμένα εξ’ορισμού. Επιτήδειοι ουδέτεροι δεν χωρούν. Ο καθένας ας διαλέξει στρατόπεδο.
Χρήστος Χωμενίδης
