Σεισμοί, λοιμοί, καταποντισμοί… Η φύση συχνά πυκνά μας θυμίζει ότι δεν είμαστε τίποτα μπροστά της, ότι είμαστε ένα φυλλαράκι που μπορεί να το πάει ο άνεμος όπου θέλει, ειδικά όταν βάζουμε κι εμείς το χεράκι μας για να βγάλουμε τα μάτια μας.
Η Ξάνθη έχει κι αυτή το μερίδιό της από τραγικά γεγονότα. Το 1829 δύο καταστρεπτικοί σεισμοί ισοπεδώνουν την τότε πόλη. Οι κάτοικοι αναγκάζονται να μαζέψουν τα κομμάτια τους και να την ξαναχτίσουν, με κτίσματα του 19ου αιώνα να υπάρχουν ακόμα και να τα βλέπουμε δίπλα μας σήμερα.
Η παλιά πόλη ευτύχησε να κηρυχθεί διατηρητέος οικισμός το 1976, με τον τότε Νομάρχη Κων. Θανόπουλο και τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Ευάγγ. Πεντάζο, να πρωτοστατούν στον αγώνα για τη διατήρησή της. Τα κτίρια της παλιάς Ξάνθης, καθώς πρόκειται κατά ένα μεγάλο ποσοστό για κατοικίες, έχουν σήμερα με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο μια χρήση και άρα ένα μέλλον.
Δε συμβαίνει το ίδιο με τα μεγάλα κτίρια των καπναποθηκών, εκεί όπου κάποτε ήταν κυριολεκτικά ένα «δάσος» από καπναποθήκες. Αυτά τα κτίρια, τα καπνομάγαζα, με τους εκατοντάδες εργάτες που δούλευαν εκεί, τροφοδότησαν τον πλούτο και τη φήμη της πόλης.
Σήμερα, όσα έχουν απομείνει, βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση διατήρησης. Άλλα ανήκουν σε ιδιώτες, πολλές φορές πολλαπλούς ιδιοκτήτες ή σε δημόσιους οργανισμούς, άλλα στεγάζουν πολιτιστικούς φορείς ή εμπορικές χρήσεις, άλλα απομένουν κενά κουφάρια. Αποτελούν πάντως σίγουρα ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Ακόμα κι αν στέκουν ταλαιπωρημένα, πληγωμένα, μέχρι και… καμένα.
Το πρωί της επόμενης μέρας από την καταστροφική πυρκαγιά στην καπναποθήκη της Glenn στην Ξάνθη, ένα μήνυμα έφτασε στο κινητό τηλέφωνο. Από μια εκπαιδευτικό που έχει συμμετάσχει πολλές φορές στο «Κυνήγι θησαυρού στην Καπναποθήκη Π» και έχει εξερευνήσει, παίζοντας με τους μαθητές της, το παρελθόν και τη θέση των μνημείων στην πόλη. Το μήνυμα είχε ως εξής:
«Αγαπημένη μου Νατάσα, καλημέρα και καλή χρονιά να έχουμε! Ήθελα να σου γράψω τις σκέψεις μου για το δυσάρεστο γεγονός της πυρκαγιάς! Εγώ δεν είμαι από αυτή την πόλη… Όταν ήρθα εδώ και έβλεπα τις καπναποθήκες, σκεφτόμουνα τι τα θέλαν αυτά τα κτήρια… Κάθισα όμως και διάβασα… Έκανα σεμινάρια τοπικής ιστορίας και κατάλαβα ότι αυτά τα κτήρια είναι ιστορικά και εκεί μέσα κρύβεται όλη η σύγχρονη ιστορία της πόλης. Μέσα από αυτά έγινε παγκοσμίως γνωστή η Ξάνθη. Δυστυχώς έμειναν αναξιοποίητα και δεν ξέρω κι αν οι ντόπιοι τα εκτιμούν… Νιώθω λοιπόν ότι κάηκε ένα κομμάτι της τοπικής ιστορίας… Εγώ δεν θα το βάλω κάτω… Θα κάνω με τους μαθητές μου πάλι για τις καπναποθήκες και θα έρθουμε να μας κάνεις κάποιο πρόγραμμα σχετικό. Συγγνώμη αν σε κούρασα, αλλά ξέρω ότι θα με νιώσεις! Με βαθιά εκτίμηση, …»
Με αφορμή την πυρκαγιά που έπληξε την καπναποθήκη της Glenn αλλά επηρέασε και ολόκληρη την πόλη, έγιναν διάφορες συζητήσεις για τα κτίρια αυτά. Ανάμεσά τους στέκει και το γνωστό μας Π, η μεγαλύτερη καπναποθήκη των Βαλκανίων στα τέλη του 19ου αιώνα. Το Π που συνεχίζει να δέχεται μαθητές για να ανακαλύψουν τα στοιχεία στο κυνήγι θησαυρού και μέσα από αυτά να προβληματιστούν, να διασκεδάσουν, να μάθουν και κυρίως να εντάξουν το Π στις παιδικές τους εμπειρίες.
Άραγε θα τα καταφέρουμε ως πολίτες, ως Ξάνθη, να μην αποτελέσουν οι καπναποθήκες για τα παιδιά μας μια μακρινή ανάμνηση αλλά μια ζωντανή κληρονομιά που θα συνδράμει πολυποίκιλα στο μέλλον τους;
Ας είναι οι δωρεάν ξεναγήσεις που θα γίνουν τον Απρίλιο στο Π για τη Διεθνή Ημέρα Μνημείων, μια αφορμή για να ξανασυστηθούμε με την κληρονομιά μας! Για να μη βγάλουμε ψεύτες τους δασκάλους και τα παιδιά μας, που δεν το βάζουν κάτω!
Νατάσα Μιχαηλίδου
Αρχαιολόγος-μουσειολόγος-ξεναγός
Γιώργος Βασιλειάδης
Οι φωτογραφίες από καπναποθήκες που συνοδεύουν το παρόν κείμενο είναι του Γιώργου Βασιλειάδη. Ο Γιώργος Βασιλειάδης (https://gvasiliadis.webs.com/) σπούδασε μαθηματικά και εργάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Σπούδασε επίσης Ιστορία τέχνης, σχέδιο και ζωγραφική στη Θεσσαλονίκη και φωτογραφία στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Έχει ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα, Ιταλία, Αγγλία και Τουρκία. Έχει λάβει τιμητικές διακρίσεις για το Renaissance Photography Award στις Mall Galleries του Λονδίνου καθώς και στο Chianciano International Award του Museo d Arte του Chianciano. Έργα του υπάρχουν στην Galliardy Gallery του Λονδίνου και στην Pinelo Gallery της Κωνσταντινούπολης. Συμπεριλήφθηκε στον Αμερικάνικο κατάλογο της World Wide Art Books για το έτος 2011.
Μηνιαία αφιερώματα και δωρεάν ξεναγήσεις
στην Καπναποθήκη Π τον Απρίλιο 2022
από το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης
και την Εφημερίδα “Εμπρός”
για τη Διεθνή Ημέρα Μνημείων (18/4).
