Φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
Και στο παρελθόν, ασχολούμενος με θέματα φιλοσοφίας, διατύπωσα την άποψη ότι ο φιλοσοφικός στοχασμός αναφέρεται και ασχολείται με ζητήματα «καθημερινής χρήσης». Την πεποίθησή μου αυτή την επιβεβαιώνουν σημαντικοί πνευματικοί άνθρωποι που με τα βιβλία τους έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο στην πορεία της κοινωνίας μας. Πρόχειρα έρχεται στο μυαλό μου ο Ευάγγελος Παπανούτσος, που με το πλούσιο και ποικίλο έργο του έκανε τους ανθρώπους να ξεφοβηθούν το φιλοσοφικό κείμενο, ως κάτι απλησίαστο και βαρύ.
Χαίρομαι που ο αρχαίος φίλος Νίκος Μακρής, στον οποίο προ μηνός αφιέρωσα το κείμενό μου «Ο Δάσκαλος της ‘Αιώνιας Φιλοσοφίας’ Ν. Μακρής», εδώ και δεκαετίες διδάσκει φιλοσοφία στο Φιλοσοφικό Καφενείο και δημοσιεύει βιβλία σχετικά.
Με σπουδές φιλοσοφίας, θεολογίας, γαλλικής φιλολογίας, σε Ελλάδα και Εξωτερικό, με μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικό, δημοσίευσε περισσότερα από εξήντα βιβλία, απ’ τα οποία τα 40 είναι αποκλειστικά φιλοσοφικού περιεχομένου, αρκετά έχουν άμεση σχέση με τη λογοτεχνία, κυρίως με την τραγωδία (δημοσίευσε δέκα τραγωδίες) και την αισθητική και τρία με το μάθημα της έκθεσης.
Όπως σημειώνει η Ελένη Χωρεάνθη (το 2017) «Ο Νίκος Μακρής ανήκει στους φιλοσόφους συγγραφείς που αντικείμενο μελέτης έχουν τον άνθρωπο, και συναφώς ασχολούνται με το είναι/υπάρχειν, το ζην, το ειδέναι, το ενεργείν, πάσχειν, το πράττειν, αλλά και το κάλλος, τον έρωτα, την ίδια τη ζωή, τον θάνατο, γενικώς και ειδικώς το φιλοσοφείν, η συνισταμένη του οποίου είναι ο άνθρωπος και η μοίρα του. Τους απασχολεί, δηλαδή, η φιλοσοφία της υπάρξεως: το τι, το πώς και το γιατί της υπάρξεως, ερωτήματα που θα απασχολούν αιωνίως τη φιλοσοφία».
Με τούτη την έννοια χαρακτήρισα το έργο του φίλου Νίκου Μακρή ως «Φιλοσοφία καθημερινής χρήσης».
Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις και εδραίες διαπιστώσεις που έδωσε το έργο του «Εγγύτητα και Απόσταση», το οποίο κυκλοφόρησε το 2001 από τις εκδόσεις «Δωδώνη» και σε δεύτερη έκδοση το 2018 από τις εκδόσεις «Δρόμων».
Εκτός των άλλων, συγκινήθηκα γιατί σπάνια βλέπουμε τη δεύτερη έκδοση φιλοσοφικού βιβλίου, και μάλιστα σε αρκετά μεγάλη απόσταση – πράγμα που επιβεβαιώνει εγγύτητα με το κοινό.
Στην έκδοση του 2001 διαβάζουμε στην παρουσίαση:
«Το βιβλίο Εγγύτητα και Απόσταση βασίζεται σε επίμονη και λυτρωτική αναστροφή με τη φιλοσοφία, κυρίως, αλλά και με άλλες εκφράσεις του πνεύματος ιδωμένες φιλοσοφικά. Προσεγγίζοντας τον φιλόσοφο μόχθο χιλιετιών, ακροαζόμενο τα μηνύματά του, εμβαθύνοντας κατά το δυνατόν στην πολυμορφία τους, αλλά συχνά και στη συμπληρωματικότητά τους, επιχειρεί συνέκφραση, συμπόρευση, συμμαρτυρία, ορθώνοντας κάποιες θέσεις οι οποίες ίσως συμβάλλουν στην κατανόηση της philosophia perennis, χωρίς τάσεις εκλεκτικισμού, εξαπλούστευσης, συμβιβασμού.
Δεν παραδίδεται στον αναγνώστη ως σύστημα, αλλά ως προσπάθεια προσέγγισης της μεγάλης μεταφυσικής προβληματικής η οποία ελπίζεται πως κατανοήθηκε ένδοθεν. Πρόκειται για σπουδή της οποίας ψυχή δεν είναι ο συγγραφέας αλλά ο αναγνώστης».
Ενώ στην πρόσφατη παρουσίαση του 2018:
«Στις σελίδες αυτού του βιβλίου επιχειρείται μία μείζων φιλοσοφική προσπάθεια: Οι όροι εγγύτητα και απόσταση, τόσο γνωστοί απ’ την καθημερινή ζωή, τείνουν να προσλαμβάνουν φιλοσοφικό περιεχόμενο και εγκλείουν όλες τις δυνατότητες της ανθρώπινης σκέψης, όλες τις μορφές δημιουργίας, αρκεί να τις απεμπλέξουμε από ειδωλικές και φαινομενολογικές ψευδαισθήσεις.
Προσεγγίζουμε έτσι αναδημιουργικά γνωστές έννοιες της φιλοσοφικής παράδοσης και ανασυγκροτούμαστε διανοητικά, ηθικά, αισθητικά απ’ τη στιγμή που αναθεωρούμε δεδομένες δοξασίες τις οποίες για αιώνες θεωρούσαμε αμετακίνητες αλήθειες.
Δημιουργούνται έτσι αναδημιουργικές εμπνοές οι οποίες καταστρέφουν το ανθρώπινο υπό την αλουργίδα της φιλόσοφης θεώρησης που είναι κοινός κλήρος όλων μας».
Η δομή του έργου είναι παιδαγωγικά απλή, σαφής, μεθοδική. Χωρίζεται σε τρία μέρη: Α. Απόσταση: Τόπος και χώρος – Αμεσότητα και συνείδηση – Το είναι της απόστασης – Β. Εγγύτητα: Εγγύτητα και αμεσότητα – Το είναι του ηθικού – Το λέγειν της εγγύτητας – Γ. Εγγύτητα και Απόσταση: Το έγκοσμο ως φαινόμενο – Η εγγύτητα της απόστασης – Ιστορία της απόστασης και εγγύτητα – Επιλεγόμενα.
Θα δώσω το λόγο στον φίλο Νίκο που στον Πρόλογο της πρόσφατης έκδοσης το βιβλίου του γράφει:
«[…] Ο φιλόσοφος δαίμων ενοικεί σε κάθε έγχρονη ύπαρξη και απαιτεί ειρηνική αλλά επίμονη εισβολή στο είναι της φιλοσοφίας, όσο και αν το φιλοσοφείν δεν οδηγεί ποτέ στα υπήνεμα λιμάνια ασφάλειας και εφησυχασμού.
Ανοίγονται έτσι δημιουργικοί ορίζοντες, παναθρώπινοι, πανοικουμενικοί, χωρίς τους οποίους ούτε η νόηση, ούτε η αντίληψη, ούτε ο λόγος, ούτε το συναίσθημα, ούτε ο θαυμασμός είναι δυνατό να υπάρξουν».
Κλείνοντας το κείμενό μου αυτό θα παρουσιάσω ένα μικρό απόσπασμα του αξέχαστου Κωστή Παπαγιώργη (1947 – 2014) που φέρει τον τίτλο «Εγγύτητα και Απόσταση», δημοσιευμένο το 2020 (Lifo):
«Ο οιοσδήποτε διαβάτης που με προσπερνά στον δρόμο είναι «κοντά μου», αντίθετα ο φευγάτος φίλος είναι μακριά «μου» – έτσι σκέφτεται ο κοινός νους. Και όμως, ισχύει το αντίθετο.
Η πόρτα, όπως ξέρουμε, κλειδώνει απέξω και από μέσα. Απέξω κλείνουμε τους ξένους, τους κλέφτες, τους διαρρήκτες και τους κακοποιούς. Από μέσα προστατεύουμε τον εαυτό μας, την οικογένεια, το έχει μας και το σπίτι ως ηθική διάσταση.
Υπ’ αυτή την έννοια, το κοντινό και το μακρινό, το οικείο και το ανοίκειο συμπλέκονται με αποκλειστικά εσωτερικό τρόπο, αγνοώντας τις εμπράγματες συνθήκες».
Τον Νίκο Μακρή τον πρωτοσυνάντησα στη στρατιωτική μας θητεία πριν από πενήντα κοντά χρόνια. Με τα γραπτά του τον νιώθω τόσο κοντά…
