Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε ένα ακόμη Ημερολόγιο – Κομψοτέχνημα του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης, Αφιερωμένο στον Μικρασιατικό Ελληνισμό. Το Ημερολόγιο του 2021 ήταν αφιέρωμα στα 200 χρόνια από το 1821. Είχα τη χαρά και τιμή να γράψω το εισαγωγικό κείμενο για την επέτειο και άλλα κείμενα. Η επιμέλεια του Ημερολογίου ήταν της προέδρου του ΛΕΞ κ. Ευτ. Στάντσιου. Το εξαιρετικό εισαγωγικό κείμενο στο φετινό Ημερολόγιο έχει ο αγαπητός μου μαθητής Γιάννης Μπακιρτζής.
Ο Ιω. Μπακιρτζής (Ξάνθη, 1966) είναι Αναπληρωτής Καθηγητής με αντικείμενο: Ύστερη Οθωμανική αυτοκρατορία και σύγχρονο Τουρκικό κράτος – Ιστορία και κοινωνία, στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι: Καθημερινή ζωή στην οθωμανική Θράκη κατά το 19ο αιώνα. Δημογραφικά, κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα που προκύπτουν από τις Οθωμανικές Επετηρίδες, λεξικά και πρακτικά ιεροδικείων στην οθωμανική Θράκη κατά το 19ο αιώνα. Προϋπολογισμοί του Οθωμανικού κράτους το 19ο αιώνα. Εκπαίδευση στο Οθωμανικό κράτος (σχολεία, διδακτικά προγράμματα και δάσκαλοι) κατά την ύστερη περίοδο.
Το Χρονικό της Μικρασιατικής Καταστροφής του Γ. Μπακιρτζή (σελ. 19 – 32) επιγράφεται: «1922, Η τετράπρακτη τραγωδία». Θα παρουσιάσω επιγραμματικά το κείμενό του, χωρισμένο σε 4 πράξεις.
– Πράξη πρώτη : Οι ελπίδες
Το 1912 ξεκίνησε με την ένταξη της Μακεδονίας και Ηπείρου στην Ελλάδα. Βαλκανικοί πόλεμοι και Α΄ παγκόσμιος πόλεμος.
– Πράξη δεύτερη: Σύννεφα και καταιγίδες
Η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία επιδιώκουν αλλαγή σκηνικού. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις (Αντάντ και Γερμανοαυστρία) ανταγωνίζονται διεκδικώντας κέρδη στη βαλκανική και στην ευρύτερη περιοχή. Στην Ελλάδα επικρατεί ο Εθνικός Διχασμός και η διαίερση της χώρας σε δύο τμήματα, καθώς «Οι δύο πολιτειακοί πυλώνες ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος εξέφραζαν ριζικά διαφορετικές απόψεις». Ο βασιλιάς απομακρύνεται, γίνεται επανένωση της χώρας και η χώρα το 1917 βγαίνει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η νοτιοδυτική Θράκη ενώνεται με την Ελλάδα. Στο Παρίσι συνεχίζονται διαπραγματεύσεις.
– Πράξη Τρίτη : Η συμφορά
Οι διαπραγματεύσεις στο Παρίσι ήταν «σχοινοτενείς». Δίνεται από τους Αγγλογάλλους η εντολή στην Ελλάδα «να αναλάβει την τήρηση της τάξης και της ασφάλειας των πληθυσμών στην πόλη της Σμύρνης και την επαρχία της (Βιλαέτι Αϊδινίου)». Ο Γιάννης Μπακιρτζής αναφέρει το τι ακολούθησε από την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη στις 16 Μαΐου 1919 ως τον Αύγουστο του 1922. «Η τουρκική επίθεση ξεκίνησε στις 13 Αυγούστου 1922 και οι ελληνικές δυνάμεις κατέρρευσαν, ώστε σε μόλις 14 ημέρες τα στρατεύματα του Κεμάλ εισήλθαν στην Σμύρνη προκαλώντας χάος στην πόλη, όπου είχαν καταφύγει πρόσφυγες από όλη τη Μικρασία. Οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν στην προκυμαία της Σμύρνης αποτελούν όνειδος για την ανθρωπότητα, καθώς οι ‘καταπακτές’ του συλλογικού υποσυνείδητου άνοιξαν και βγήκαν από μέσα τα παθιασμένα φαντάσματα με την απαίσια όψη τους».
Λίγες εβδομάδες αργότερα «Οι Σύμμαχοι επέβαλαν και την αμαχητί παράδοση της ανατολικής Θράκης στις κεμαλικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα και την εκρίζωση από εκεί των πυκνών ελληνορθόδοξων πληθυσμών με τις, επίσης, πανάρχαιες ρίζες».
– Πράξη τέταρτη: Η κάθαρση
Ο ιστορικός αναφέρεται στην Τραγωδία που κατά τον Αριστοτέλη κλείνει πάντοτε με την κάθαρση. Γίνεται αναφορά στη Δίκη των Έξ, στην Προσφυγιά, στην ανταλλαγή πληθυσμών.
«Το προσφυγικό ζήτημα […] έφερε […] την κάθαρση των παθημάτων με τον ‘έλεο’ και τον ‘φόβο’ όχι μόνο των θεατών αλλά κυρίως των ίδιων των πρωταγωνιστών, των προσφύγων».
Το Ημερολόγιο στον κάθε μήνα του 2022 αναφέρει τα βασικά γεγονότα της μικρασιατικής εκστρατείας. Ενώ το βιβλίο κοσμείται από εξαιρετικής αισθητικής φωτογραφίες με παραδοσιακές στολές όλου του μικρασιατικού χώρου που φορούν άντρες και γυναίκες – μέλη του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης. Επαινώ ιδιαίτερα τον καλλιτέχνη φωτογράφο Γρηγόρη Λεοντιάδη για το άρτιο αποτέλεσμα.
Το Ημερολόγιο του Λυκείου είναι ένα συλλεκτικό βιβλίο – κόσμημα και «έπαινος» των τιμωμένων και των τιμώντων – τιμωσών.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
