Χριστός γεννιέται με χαρά-ευθυμία μέσα από το χρώμα της παράδοσης
Τα έθιμα των Χριστουγέννων αποτέλεσαν κομμάτι της συλλογικής μνήμης του Θρακικού ελληνισμού. Ουκ ολίγες φορές διέφεραν από χωριό σε χωριό χωρίς όμως να πάψουν να αποτελούν ούτε για μία στιγμή τον πυρήνα μίας χειμαρρώδους λαϊκής παράδοσης. Αυτές τις μέρες ανακαλούμε στην μνήμη μας ήθη, έθιμα και κυρίως τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, που στην Θράκη ήταν πάρα πολλά. Χαρακτηριστικά, μόνο η Μάνη, χωριό της επαρχίας Διδυμοτείχου, έχει να μας παρουσιάσει 47 χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Οι προετοιμασίες των Χριστουγέννων στην Θράκη, κυρίως για τα μικρά αγόρια αλλά και για τα παλικάρια μέχρι την ηλικία που θα πήγαιναν στον στρατό, άρχιζαν 40 μέρες νωρίτερα από την γέννηση του Χριστού. Σχηματίζονταν ομάδες για να κάνουν πρόβες για τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, τα «κόλιαντα», όπως ήταν γνωστά στη Θράκη. Η κάθε ομάδα έπρεπε να μάθει τα ίδια λόγια με τα οποία θα έμπαινε στα σπίτια και τις αυλές των σπιτιών γιατί έπρεπε να πούνε πολλά χριστουγεννιάτικα τραγούδια για όλα τα μέλη της οικογένειας που επισκεπτόταν.
Τζουμάκες στο βόρειο Έβρο
Έθιμα που έφεραν μαζί τους και οι ξεριζωμένοι προσφυγικοί πληθυσμοί από την παρέβρια περιοχή της Ανατολικής Θράκης οι οποίοι εγκαταστάθηκαν μετά το 1922 από την Νέα Βύσσα του βόρειου Έβρου μέχρι το Φυλαχτό στο νότο και από τις Φέρες μέχρι την ΞάνθηΤο πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, κυρίως τα μικρά παιδιά με τους μπαμπάδες τους, ξεχύνονταν μέσα στα χωριά κρατώντας χοντρά και μακριά ξύλα τις γνωστές μας «τζουμάκες» ή «ζουπανίκες».Τα ξύλα αυτά δεν συμβόλιζαν μόνο τα ραβδιά των ποιμένων της Βίβλου, ήταν και τα προστατευτικά τους από τις επιθέσεις των σκυλιών. Με αυτές τις «ζουπανίκες» χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών για να τους ανοίξουν.
Το εορταστικό 12ήμερο
Το Δωδεκαήμερο ξεκινά από την παραμονή των Χριστουγέννων και φτάνει μέχρι και τα Φώτα. Οι ίδιοι οι νοικοκυραίοι ή ομάδες μικρές ανδρών έσφαζαν τα γουρούνια τα δικά τους, των συγγενών τους, αλλά και γενικά όλου του χωριού. Όλοι τρέφανε γουρούνια στα σπίτια τους. Το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων, το τραπέζι σε κάθε σπίτι έπρεπε να είχε επάνω εννιά φαγητά. Όλα νηστίσιμα και αμαγείρευτα για να βρίσκονται στο σπίτι όλο τον χρόνο πολλά φαγητά.Το μόνο μαγειρεμένο φαγητό σε ορισμένα χωριά, ήταν τα φασούλια. Βέβαια το κάθε φαγητό ξεχωριστά συμβόλιζε και κάτι για την αγροτική οικογένεια.Τα εννιά φαγητά, θέλει να πιστεύει ο λαός ότι συμβολίζουν τα εννέα μέρη που επισκέφθηκαν ο Χριστός, η Παναγία και ο Ιωσήφ κατά τον διωγμό του Ηρώδη. Κατ’ άλλους βέβαια συμβολίζουν και την εννεάμηνη κύηση της Παναγίας. Συμπλήρωμα των φαγητών ήταν η μπουγάτσα ή το χριστόψωμο το οποίο έκοβε ο νοικοκύρης το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και πριν αρχίσει το φαγητό. Τα πιο συνηθισμένα φαγητά πάνω στο στρωμένο τραπέζι της Παραμονής των Χριστουγέννων ήταν η πίτα, το μέλι, το κρασί για να απλώσει η οικογένεια σαν την κληματαριά, το σαραγλί για να φερόμαστε πάντα γλυκά τους επισκέπτες μας, το καρπούζι για να είναι γλυκιά η οικογένεια αλλά και η παραγωγή σαν το καρπούζι.
Οι καλικάντζαροι
Λένε ότι το Δωδεκαήμερο κάθε νύχτα κυκλοφορούν οι καλικάτζαροι στους δρόμους και στα σπιτικά. Ο λαός μας τους βλέπει σαν κάτι μαυριδερά, ψηλά και ξερακιανά όντα που χορεύουνε και σαλταπηδούνε. Όλο το χρόνο βρίσκονται κάτω από τη γη, στον κάτω κόσμο και ζηλεύουνε τον απάνω κόσμο.
«Χριστόκλουρα»
Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη συνήθιζαν να ζυμώνουν και να φτιάχνουν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη. Τα κεντήματα στην «Χριστόκλουρα» αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού. Στο τραπέζι των Θρακιωτών ακόμη και σήμερα, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, βρίσκονται εννέα διαφορετικά τρόφιμα, που το καθένα συμβολίζει στιγμές της καθημερινότητας.
Η Μπάμπω
Η «Μπάμπω» ήταν το πρώτο φαγητό που θα έτρωγε η οικογένεια μετά από τη νηστεία των 40 ημερών, μάλιστα το έβραζαν όλη τη νύχτα σε σιγανή φωτιά για να είναι έτοιμο όταν θα γύριζε η οικογένεια από την εκκλησία. Άλλο ένα χαρακτηριστικό φαγητό ήταν η «Πουσουρτί», που αποτελείται από χοιρινό κρέας, το οποίο διατηρούνταν μέσα στο λίπος του μέχρι και το Πάσχα, η χοιρινή μπριζόλα και το κόκκινο κρασί.
Ο «Πουρπούρης»
Στη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, οι μεταμφιέσεις ήταν οι χαρακτηριστικότερες εκδηλώσεις της γιορταστικής αυτής περιόδου. Οι μεταμφιεσμένοι θύμιζαν στους συγχωριανούς τους τη μεγάλη μέρα της Χριστιανοσύνης.Τέτοιο έθιμο ήταν ο «Πουρπούρης», που αναπαριστούσαν οι κάτοικοι του Ισαακίου τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, πολλές φορές, όμως, και την τρίτη.Ένα προσφυγικό έθιμο που το έφεραν το 1922 οι «Σακπασιώτες» από τα εφτά απέναντι χωριά της Ανατολικής Θράκης, όταν μετεγκαταστάθηκαν στις καινούργιες τους πατρίδες στη Δυτική Θράκη.Ο «Πουρπούρης», φορούσε προβιά ή κάπα τσομπάνη μια μάσκα από νεροκολοκύθα και κουδούνια στη μέση, πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, με τη συνοδεία νέων του χωριού και έλεγε τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια.
Ξάνθη: «Γκουχτός»
Απαραίτητος είναι η «γκουχτός». Είναι χοντραλεσμένο σιτάρι – αλέθεται στο χερόμυλο, – πού το βράζουν καλά και γίνεται πιλάφι. Ο «γκουχτός» μπαίνει στη μέση του τραπεζιού και του τοποθετούν μια αναμμένη λαμπάδα. Όταν καθίσουν στο τραπέζι, πρώτα θα θυμιάσει η νοικοκυρά κι έπειτα θα κόψουν το «Χριστόψωμο». Ο γεροντότερος το παίρνει, το τοποθετεί στο κεφάλι του και το τραβά, ως που να κοπεί. Μέσα έχει παρά. Το μοιράζει γύρω κόβοντας με το χέρι και σ’ όποιον πέσει ο παράς είναι τυχερός. Τρώνε πρώτα από μια κουταλιά «γκουχτό» και συνεχίζουν, με τα άλλα νηστήσιμα.
Επιμέλεια: Χρύσα Κιατίπη
