Δημήτριος Ν. Κασαπίδης
[Αντί Προοιμίου
Ο Δήμος Ξάνθης θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη των Ξανθιωτών Εβραίων που εξοντώθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής αποφάσισε σε συνεργασία με το ΠΑΚΕΘΡΑ να αναγείρει ένα μνημείο γι΄ αυτούς. Στην ανέγερση του μνημείου αναφέρθηκε η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ με δύο δημοσιεύματα στις 6 και 10 Σεπτεμβρίου 2021 όπου και παρουσιάστηκαν και τμήματα από δικό μου παλαιότερο άρθρο στην ίδια εφημερίδα . Ευχαριστώ θερμά τον εκδότη –διευθυντή κ Γιάννη Διαφωνίδη και τη συντάκτρια του άρθρου κ. Μαριάννα Ξανθοπούλου. Με αφορμή την ανέγερση του μνημείου δημοσιεύω ένα παλαιότερο κείμενό μου σχετικά με το Ολοκαύτωμα που αποτελεί το κείμενο ομιλίας μου στην εκδήλωση μνήμης που διοργάνωσε το ΠΑΚΕΘΡΑ το 2016 μπροστά στο καπναποθήκη επί της οδού Σαλαμίνος 1 όπου τους φυλάκισαν οι Βουλγαρικές αρχές κατοχής.]
Στο χώρο αυτό συγκεντρώθηκαν οι Ξανθιώτες Εβραίοι από τις Βουλγαρικές αρχές κατοχής και από δω οδηγήθηκαν στον όλεθρο και την εξόντωση. Σήμερα δεν θα μιλήσουμε για το οδοιπορικό του αφανισμού τους . Θα στρέψουμε την προσοχή μας στον ίδιο τον αφανισμό , σε αυτό που οι Γερμανοί ονόμασαν τελική λύση και έχει καθιερωθεί να ονομάζεται από την ιστορική έρευνα ολοκαύτωμα ή shoah στα εβραϊκά .
Μια δεκαετία σχεδόν πριν ανέλθει ο Χίτλερ στην εξουσία , το 1924 περιέγραφε με σαφήνεια στο βιβλίο του ο Αγών μου τους άξονες της πολιτικής του σε πολιτικό , οικονομικό , εθνικό και φυλετικό επίπεδο . Ανάμεσα σε δεκάδες σελίδες γεμάτες με μίσος για του μη Άριους και ιδιαίτερα για τους Εβραίους τόνιζε πως η « φυλή δεν προσδιορίζεται από τη γλώσσα παρά μόνο από το αίμα » και σε άλλο σημείο « Η απώλεια όμως της καθαρότητας του αίματος αρκεί μόνη για να καταστρέψει για πάντα την εσωτερική ευτυχία , βυθίζει τον άνθρωπο στην άβυσσο εσαεί και οι συνέπειές της είναι αδύνατο να πάψουν ποτέ να υπάρχουν τόσο για το σώμα όσο και για το πνεύμα .»
Στα εδάφια αυτά περιγραφόταν με κόσμιο τρόπο η πεμπτουσία της ναζιστικής ιδεολογίας. Η Ευρώπη έπαψε να υπάρχει ως γεωγραφική ενότητα και άρχισαν να αναδεικνύονται τα φυλετικά της χαρακτηριστικά. Σύνορα , διεθνείς συμφωνίες , μειονότητες , η ισοτιμία των κρατών στα πλαίσια της κοινωνίας των Εθνών έπαυαν να ισχύουν . Τα σύνορα των κρατών έπρεπε να ταυτίζονται με τα σύνορα της φυλής. Το νέο κράτος που θα οικοδομούνταν έπρεπε να έχει τις βάσεις του πάνω στο αίμα , την καταγωγή και την αρία φυλή . Οι γερμανικές μειονότητες των γειτονικών κρατών έπρεπε να απελευθερωθούν και το ίδιο το γερμανικό κράτος έπρεπε να καθαρθεί από τα “μιάσματα” , τις “κατώτερες φυλές” και ιδίως από την Εβραϊκή φυλή .
Το 1933 όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία ζούσαν στην Γερμανία 525.000 Εβραίοι. Πολλοί από αυτούς ήταν επιστήμονες και ενεργά μέλη της γερμανικής κοινωνίας , ενώ οι Εβραίοι διέθεταν και δικό τους σύλλογο βετεράνων του Α΄ παγκοσμίου πολέμου στον οποίο η συνεισφορά τους σε νεκρούς ανερχόταν σε 12.000 άνδρες . Η εβραϊκή κοινότητα πίστευε πως με τον καιρό το αντισημιτικό μένος θα καταλάγιαζε καθώς θα αναδείκνυαν τους δεσμούς τους με τη γερμανική πατρίδα. Ήδη όμως από τους πρώτους μήνες της ναζιστικής διακυβέρνησης τα αντιεβραϊκά μέτρα είχαν αρχίσει να παίρνουν σάρκα και οστά .
Αρχικά οι Γερμανοί ήθελαν να στείλουν τους Εβραίους της χώρας τους στη Παλαιστίνη. Έτσι στις 27 Αυγούστου 1933 προχώρησαν σε μια συμφωνία με τη Γερμανική Σιωνιστική ομοσπονδία και κατόρθωσαν να στείλουν 60.000 Εβραίους της Γερμανίας στο Έρετζ Ισραέλ . Οι Βρετανοί όμως που φοβόταν ανατροπή των ισορροπιών στην περιοχή ανέκοψαν τις περαιτέρω αφίξεις.
Λίγα χρόνια αργότερα , το 1937 οι Ναζί ιθύνοντες παρακολουθούσαν με ιδιαίτερη σοβαρότητα τις προσπάθειες της Πολωνίας να απαλλαχθεί από τους δικούς της Εβραίους μέσα από μια συμφωνία με τη Γαλλία για τη μεταφορά τους στη Μαγαδασκάρη .
Ο αντισημιτισμός την ίδια περίοδο αύξανε κατακόρυφα μαζί με την ανασφάλεια των ίδιων των Εβραίων . Στη Γαλλία άρχισε να εκδηλώνεται ένα υπόγειο ρεύμα αντισημιτισμού εναντίον κυρίως των Εβραίων προσφύγων που πίστευαν εκεί πως θα έβρισκαν ένα φιλόξενο άσυλο . Παντού οι Εβραίοι ξαφνικά ήταν ανεπιθύμητοι καθώς η ναζιστική ιδεολογία άρχισε με διάφορες παραλλαγές να βρίσκει συγκαλυμμένους οπαδούς .
Το 1938 συνεκλήθη παγκόσμια διάσκεψη από 32 χώρες στο γαλλικό θέρετρο Εβιάν για το θέμα των Εβραίων προσφύγων ύστερα από πρωτοβουλία του αμερικανού προέδρου Ρούσβελτ ( 6-14 Ιουλίου 1938) . Εκεί διαπιστώθηκε πως καμία χώρα δεν ήταν διατιθεμένη να αποδεχθεί μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από όσους τις επέτρεπε η υφιστάμενη νομοθεσία . Το μόνο θετικό από τη διάσκεψη αυτή ήταν η ίδρυση μιας διακυβερνητικής επιτροπής που θα φρόντιζε τους πρόσφυγες . Οι Γερμανοί σχολίασαν ειρωνικά τις αποφάσεις της συνόδου και ο Χίτλερ σε ομιλία του ανέφερε πως « Αυτό δε σημαίνει πως οι δημοκρατικές χώρες αποφάσισαν ξαφνικά να αντικαταστήσουν τις υποκριτικές τους παρατηρήσεις με πράξεις βοήθειας – απεναντίας δηλώνουν ανενδοίαστα πως δεν έχουν καθόλου χώρο».
Ένα χρόνο αργότερα το 1939 η Γερμανία αρχίζει να εφαρμόζει μυστικά την πρώτη προσπάθεια ευθανασίας εναντίον Γερμανών πολιτών που ήταν σωματικά ή διανοητικά ανάπηροι και ήταν κλεισμένοι σε διάφορες κλινικές . Το πρόγραμμα φέρει την κωδική ονομασία Τ4 και κατά την εφαρμογή του δολοφονούνται 200.000 άνθρωποι χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις ούτε από τους οικείους τους που όμως δεν γνώριζαν , ούτε από την εκκλησία ( καθολική ή προτεσταντική ) . Η επιχείρηση αυτή αποτελεί το προανάκρουσμα για τη μοίρα του Εβραϊκού λαού στην Ευρώπη. Βεβαίως μέχρι τότε δεν είχε επίσημα αποφασισθεί κάτι τέτοιο . Οι Γερμανοί που θεωρούσαν ότι είχαν απαλλάξει τη Γερμανία από τους Εβραίους βρέθηκαν ξαφνικά αντιμέτωποι με μεγάλες εβραϊκές κοινότητες από την Ανατολική Ευρώπη ιδίως μετά τη κήρυξη του πολέμου .
Αποφάσισαν αρχικά να τους μεταφέρουν στην Ανατολή στα εδάφη της Πολωνίας και της Τσεχοσλοβακίας . Οι αριθμοί όμως ήταν τεράστιοι και ο χώρος δεν επαρκούσε . Ο Χίμλερ επανέφερε ξανά τη πρόταση της Μαγαδασκάρης , μια πρόταση που δεν ήταν πλέον εφικτή λόγω της αγγλικής κατοχής του νησιού μετά τη κήρυξη του πολέμου . Τότε άρχισε να συστηματικοποιείται η ιδέα της εξόντωσης , μιας ολοκληρωτικής εξόντωσης του εβραϊκού λαού . Στη Ρωσία ήδη οι Γερμανοί είχαν αναθέσει σε μονάδες θανάτου την εξόντωση των Εβραίων . Στα βαλτικά κράτη οι Εβραίοι εξοντωνόταν χωρίς την παρότρυνση των Γερμανών από τους ίδιους τους κατοίκους με βάρβαρο τρόπο . Οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν αρχικά το τυφεκισμό , μια μέθοδο που ήταν αργή και δημιουργούσε ψυχολογικά προβλήματα στους εκτελεστές .
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1941 έγιναν οι πρώτες δοκιμές εξόντωσης με Ζυκλόν Β στο Άουσβιτς με θύματα 600 ρώσους αιχμαλώτους . Παράλληλα ως κινούμενοι θάλαμοι αερίων χρησιμοποιούνταν τρία φορτηγά εντός των οποίων διοχετευόταν διοξείδιο του άνθρακα και με αυτά δολοφονήθηκαν 97.000 άτομα .
Στις 29 Νοεμβρίου 1941 είχε προγραμματιστεί να γίνει μια σύσκεψη των ναζί ιθυνόντων για το εβραϊκό πρόβλημα . Η σύσκεψη αναβλήθηκε και έγινε τελικά στις 20 Ιανουαρίου 1942 στο προάστιο Βάνζεε του Βερολίνου . Εκεί αποφασίστηκε η τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος στην Ευρώπη με βιομηχανικό τρόπο . Δύο μήνες αργότερα , το Μάιο του 1942 άρχισε η επιχείρηση Ράινχαρτ , η εξόντωση των Πολωνών Εβραίων . Ως τα τέλη του 1942 είχαν δολοφονηθεί με οικτρό τρόπο 4 εκατομμύρια από τα 11 εκατομμύρια Εβραίων της Ευρώπης .
Είναι εύλογο να αναρωτηθεί κάνεις ,οι απλοί Γερμανοί πολίτες γνώριζαν για τη μοίρα των Εβραίων συμπολιτών τους ; Την ίδια ερώτηση θα μπορούσαμε να υποβάλουμε και για τους συμμάχους αλλά και για τους κατοίκους των κατεχομένων περιοχών .
Ήδη από το 1942 και σίγουρα μέσα στο 1943 οι απλοί Γερμανοί ήταν γνώστες σε μεγάλο βαθμό της μοίρας που περίμενε τους Εβραίους . Οι στρατιώτες που επέστρεφαν με άδεια από τις ανατολικές περιοχές μιλούσαν δειλά για τις εκτελέσεις και τις εξοντώσεις που λάβαιναν χώρα στην Ανατολή . Τα μέλη των S-S , οι υπάλληλοι του υπουργείου οικονομικών και της τράπεζας του Ράιχ που συγκέντρωναν τις εβραϊκές περιουσίες γνώριζαν επίσης , όπως γνώριζαν και οι υπάλληλοι του νομισματοκοπείου που έλιωναν τα χρυσά δόντια σε ράβδους χρυσού. Ανάλογη γνώση είχαν και οι Γερμανοί έποικοι στην Ανατολή που λάμβαναν τα προσωπικά είδη των Εβραίων συσκευασμένα ως δώρα αλλά και οι νέοι ιδιοκτήτες των εβραϊκών οικιών που τα καταλάμβαναν με τη βεβαιότητα ότι οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες δεν θα επιστρέψουν ποτέ. Ενδεικτικό της γνώσης του πεπρωμένου των Εβραίων από τη γερμανική κοινωνία είναι η διανομή προκηρύξεων στο Μόναχο από τα μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης Λευκό Ρόδο τον Ιανουάριο του 1942 για τη δολοφονία 300.000 πολωνοεβραίων και η διαδήλωση αριών γυναικών 2000 Εβραίων εργατών έξω από τη φυλακή τους το Φεβρουάριο του 1943 στο Βερολίνο . Οι γυναίκες γνώριζαν τι περίμενε τους άνδρες τους και με τη κινητοποίησή τους – μοναδική στο είδος της- κατόρθωσαν να τους απελευθερώσουν .
Με βάση έρευνες που έγιναν στα αρχεία της Γκεστάπο το 41 % των συλληφθέντων Εβραίων πιάστηκε ύστερα από κατάδοση , το 19% οφειλόταν σε ανακάλυψη της Γκεστάπο και το 8% οφειλόταν σε σύλληψη από άλλες ναζιστικές οργανώσεις. Μεγάλο μέρος των Γερμανών λοιπόν γνώριζε έμμεσα ότι οι Εβραίοι θανατώνονται και με την απάθεια ή τη συνεργασία τους γινόταν εξίσου συμμέτοχοι στο έγκλημα .
Ανάλογη γνώση είχαν και μεγάλα τμήματα των πολιτών των κατεχομένων χωρών . Έτσι βλέπουμε τους Ολλανδούς να προκηρύσσουν γενική απεργία στις 25 Φεβρουαρίου του 1941 με αφορμή τις διώξεις των Εβραίων . Αυτή ήταν και η μοναδική κινητοποίησή αλληλεγγύης των Ολλανδών που κατά τα άλλα συμμετείχαν με ενεργό ζήλο στη σύλληψη , μεταφορά και εξόντωση 100.000 Εβραίων της Ολλανδίας . Στο Βέλγιο από τους 60.000 Εβραίους προπολεμικά σώθηκαν οι 35.000.Από τους 350.000 Εβραίους της Γαλλίας σώθηκαν οι 270.000 παρόλη τη προθυμία που έδειξε η κατοχική κυβέρνηση του Βισσύ. Στη Νορβηγία από τους 1800 Εβραίους σώθηκαν οι 1000. Στη Δανία σώθηκαν σχεδόν όλοι οι 7.500 Εβραίοι. Στη Πολωνία όμως από τα 2,7 εκατομμύρια των Εβραίων της χώρας μόλις οι 75.000 επέζησαν . Διώξεις δεν έγιναν ούτε στην Ιταλία , όπου παρά τους φυλετικούς νόμους οι Ιταλοί προστάτευσαν τους Εβραίους της χώρας αλλά και των κατεχόμενων περιοχών .
Αντίθετα με τους Ιταλούς οι Βούλγαροι με δυσφορία , ύστερα από αντιδράσεις πολιτικών και εκκλησιαστικών κύκλων , έσωσαν τους Εβραίους που ζούσαν στη παλιά Βουλγαρία , ενώ με σθένος οδήγησαν στην εξόντωση τους Εβραίους των κατεχομένων περιοχών , ανάμεσα στους οποίους και τους δικούς μας 538 Ξανθιώτες Εβραίους .
Οι Ρουμάνοι σύμμαχοι και αυτοί των Γερμανών πρότειναν το Φεβρουάριο του 1943 στους συμμάχους να επιτρέψουν σε 70.000 Εβραίους της Ρουμανίας να μεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη , όμως οι Άγγλοι ήταν ανένδοτοι .
Θα αναρωτηθεί κανείς αν γνώριζαν οι σύμμαχοι ότι η άρνησή τους σήμαινε το θάνατο των ανθρώπων αυτών ; Οι Άγγλοι γνώριζαν σε ικανοποιητικό βαθμό ότι οι Εβραίοι εξοντωνόταν . Μπορεί να μην είχαν επίγνωση του ολοκληρωτικού και βιομηχανικού τρόπου εξόντωσης , αλλά το σίγουρο είναι ότι γνώριζαν . Μάλιστα στις 17 Δεκεμβρίου 1942 η βρετανική βουλή των κοινοτήτων τήρησε ενός λεπτού σιγή για τους Εβραίους που θανατώθηκαν .
Και έτσι χάρη στη γερμανική τελειομανία για εξόντωση και στον αγγλικό καιροσκοπισμό από το πληθυσμό των Εβραίων που ζούσαν στην Ευρώπη προπολεμικά , επιβίωσε μετά το πόλεμο μόλις το 20%.
Ως μνημόσυνο για όλους τους ανθρώπους αυτούς που χάθηκαν τόσο αναίτια και με φρικτό τρόπο θα αναφέρω τα λόγια που είπε μια νεαρή 18χρονή πολωνοεβραία το Φεβρουάριο του 1943 μέσα στο θάλαμο αεριών του Άουσβιτς ενώ περίμενε το θάνατο « Δεν θα πεθάνουμε τώρα , η ιστορία του λαού μας θα μας αποθανατίσει , η θέληση και το πνεύμα μας θα ζήσουν και θα ανθίσουν ».-
*Ο Δημήτρης Κασαπίδης είναι Διδάκτωρ Ιστορίας(U.J.) και Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης(ΔΠΘ) και μέλος του ΠΑΚΕΘΡΑ
