Αφιέρωμα στα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821
[ Το 1993 με την ευκαιρία της επετείου των πενήντα χρόνων από τον θάνατο του Κωστή Παλαμά, εκτός των άλλων εργασιών, δημοσίευσα στην εφημερίδα «Εμπρός» της Ξάνθης επτά κείμενα με κεντρικό θέμα «Ο Κωστής Παλαμάς και το 1821». Το 2021 αναδημοσιεύθηκαν αποσπάσματα από τα πέντε πρώτα κείμενα με τίτλο «Ο Κωστής Παλαμάς και το 1821» στον φιλόξενο Δρόμο της Αριστεράς (10 Μαρτίου 2021). Στο σημερινό μας άρθρο θα παρουσιάσω το έργο του Κωστή Παλαμά «Νεοελληνικόν Πάνθεον» που αναφέρεται σε ήρωες του 1821, ενώ συμπίπτει με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 ]Το 1896, με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων, κυκλοφόρησε λεύκωμα από τα καταστήματα ‘Ακροπόλεως’ του Βλάση Γαβριηλίδη, με τίτλο «Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896».
Στις σελίδες 242 – 268 περιέχεται η εργασία του Κωστή Παλαμά «Νεοελληνικόν Πάνθεον – Οι κατά ξηράν ήρωες» (σύντομα πορτρέτα). Εξάλλου, στη σελίδα 96 του ίδιου τόμου περιέχεται και ο γνωστός ύμνος των Ολυμπιακών Αγώνων του Κωστή Παλαμά, που είναι από τότε και ο επίσημος ύμνος των Αγώνων, μελοποιημένος μάλιστα από τον Μανόλη Καλομοίρη:
Αρχαίο Πνεύμα αθάνατον, αγνέ πατέρα
του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,
κατέβα, φανερώσου κι άστραψε εδώ πέρα
στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.
……………………………………………..
Και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου,
Αρχαίο Πνεύμ’ αθάνατο, κάθε λαός, κάθε λαός
……………………………………………..
Θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τα σύντομα πορτρέτα που περιέχονται στο ‘Νεοελληνικόν Πάνθεον’, γιατί – συνήθως – δεν αναφέρονται και επειδή μπορούμε να εξαγάγουμε συμπεράσματα χρήσιμα για τη θέση του Κωστή Παλαμά, στα 1896, ένα χρόνο πριν από το Ενενήντα Εφτά, όσον αφορά το 1821.
Το κείμενο που χρησιμοποιούμε προέρχεται από τον 16ο τόμο των Απάντων Κ. Παλαμά, εκδ. Μπίρης, 1972, σελ. 337 – 412. Το Πάνθεον περιέχει 25 κεφάλαια. Θα προσεγγίσουμε ενδεικτικά κάποια από τα πορτρέτα.
Ξεκινά το Πάνθεον με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, σημειώνοντας «ως πάντες μεγαλουργοί, εξέφρασε κι αυτός την εποχήν του με όλας τας αρετάς και τα ελαττώματα ισχυρότερον και πληρέστερον των συγχρόνων του».
Συνεχίζει με τους Μαυρομιχαλαίους και περνά στον Μάρκο Μπότσαρη. «Η ψυχή αυτή όσον ήτον ηρωική, τόσον ολίγον ήταν επιδεικτική. Αλλά καμμία ταπεινή σκέψις, ματαιοδοξίας ή φιλοπρωτίας, δεν την επίεζε. Τους πλαγίους δρόμους τους κατεφρόνει».
Κατόπιν αναφέρεται στον ήρωα της Κλείσοβας Κίτσο Τζαβέλα. Συνεχίζει με τον Θανάση Διάκο και τον Παπαφλέσα. Τα κείμενά του για τους δύο ήρωες είναι πολύ θερμά.
Για τον Θανάση Διάκο σημειώνει: «Είναι το κατ’ εξοχήν παλληκάρι, που διατηρεί μέσα εις τας φαντασίας και τας καρδίας του Ελληνικού λαού άσβηστον το πολεμικό πνεύμα της φυλής». Ενώ λίγο παρακάτω προβαίνει σε μια άκρως ενδιαφέρουσα διαπίστωση: «Η Ελληνική θρησκεία, μεθ’ όλην την επίδρασιν του χριστιανισμού, εξακολουθεί να είναι ακόμη η λατρεία του πλαστικού κάλλους. Έλληνες ή Γραικοί, ειδωλολάτρες είμεθα».
Για τον Παπαφλέσα, μιλώντας ο Κ. Παλαμάς, προσθέτει: «Τον βλέπω περισσότερον ως λειτουργόν του Σπαθιού ή ως λειτουργόν του Χριστού».
Συνεχίζει αναφερόμενος στους Γεώργιο Δράκο, Γερμανό Πατρών, Αλέξανδρο Υψηλάντη, Γεώργιο Ολύμπιο, στον Ρήγα Φεραίο: «Διά να ελευθερώση τους αδελφούς του ανέλαβε πρώτον να τους μορφώση το πνεύμα».
Το μεγαλύτερο κείμενό του ο Παλαμάς το αφιερώνει στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. «Ο Κολοκοτρώνης ηξιώθη ούτω της αρχιστρατηγίας του Ελληνικού στρατού, αλλά δεν κατεσίγασεν όμως τριγύρω του τον υπόκωφον βόμβον των εθνοφόρων εμφυλίων ερίδων […] Ο Κολοκοτρώνης, η τελειοτάτη ενσάρκωσις του ελληνικού πνεύματος εν τη νεωτέρω ημών ιστορία, δεν ήτο απηλλαγμένος των εκ του τοπικισμού προλήψεων και αντιζηλιών».
Σειρά έχουν οι Πετμεζαίοι, Ιωάννης Δυοβουνιώτης, Γεώργιος Κίτσος, Γραδικιώτης Γρίβας, Ανδρέας Λόντος, Νικήτας Τουρκοφάγος, Νότης Μπότσαρης, Σπυρίδων Τρικούπης και Οδυσσεύς Ανδρούτσος.
Για τον ιστορικό του Αγώνα αφιερώνει εκτενές κείμενο, σημειώνοντας ανάμεσα στα άλλα: «Ήτο μέγας φίλος της Μούσης. Αλλά της δημώδους Μούσης και ήθελε την ποιητική δημιουργία να βασίζεται επί της ερμηνεύσεως και επί γλώσσης του λαού». Ο Τρικούπης, κοντά στους αγωνιστές και πολέμαρχους της επανάστασης «υπήρξεν ο υπέροχος γραμματικός, ο πολιτικός ο συμπληρών το έργον της σπάθης. Ο Λόγος, ο συνοδεύων την κλαγγήν των όπλων».
Το «Πάνθεον» κλείνει με τέσσερις ξένους, που έπαιξαν ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Βύρων («έγραφε στίχους, ως άλλοτε οι πατέρες ημών εφλεβοτομούντο, διά να ανακουφισθώσιν»), Φαβιέρος, Στρατάρχης Μαιζών και Ριχάρδος Τζιόρτζ.
Για τον Μαιζών συγκεκριμένα αναφέρεται στα παράπονα του Γαλλικού Τύπου, γιατί οι Έλληνες έκαναν μνημείο στον Βύρωνα και όχι στον Μαιζών. Ο Παλαμάς χαρακτηριστικά σημειώνει: «Δεν ετακτοποιήσαμεν ακόμη τους λογαριασμούς μας, δεν εξοφλήσαμεν τα χρέη μας όχι μόνον απέναντι των ξένων, αλλά και απέναντι των ιδικών μας».
*
Στο κείμενο αυτό του 1896 ο Κωστής Παλαμάς επικαλείται πηγές και δημοτικά τραγούδια. Όπως φάνηκε από τη σύντομη παρουσία μας, επιχείρησε να περάσει ορισμένες θέσεις του ‘αιρετικές’ για την εποχή του, όσον αφορά τον αγώνα του 1821.
Θανάσης Μουσόπουλος, Φιλόλογος ,Συγγραφέας, Ποιητής
