Μικρή εισαγωγή στην ιστορία της Τουρκικής Γλώσσας

Δημοσιεύτηκε στις 20 Αυγούστου 2021

Αφορμή για το παρόν άρθρο είναι το πολύ σημαντικό γεγονός, η επανέκδοση από τις Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ – Δημήτριος Κ.Σταμούλης (Αθήνα) μετά την πρώτη έκδοσή του στην Κωνσταντινούπολη το 1899 σε απολύτως πιστή ψηφιακά επεξεργασμένη αναστατική έκδοση του δίτομου έργου του Ιωάννη Χλωρού «ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΟΥΡΚΟΕΛΛΗΝΙΚΟΝ». Η σημασία του Λεξικού ήδη από την πρώτη έκδοσή του ήταν και παραμένει έως και σήμερα τεράστια.

Η Οθωμανική γλώσσα ως τουρκική της τουρανικής οικογένειας γλωσσών συγκροτείται από τουρκικές, περσικές, αραβικές και Ελληνικές λέξεις με κυρίαρχο ποσοτικά και ποσοστιαία (κατά … τρία τέταρτα!) τις αραβοπερσικές και κατά μόλις … ένα τέταρτο τις τουρκικές λέξεις. Λόγω της φραγκολεβαντίνικης επιρροής ιδίως από την εποχή των Διομολογήσεων και εντεύθεν παρατηρείται η πρόσμιξη στην οθωμανική ιταλικών, αγγλικών, ολλανδικών και αργότερα αγγλικών λέξεων. Η παρείσφρυση των αραβικών λέξεων ως δανείων έχει να κάνει κυρίως με τον περσικό πολιτισμό και την περσική γλώσσα (φαρσί) και λογοτεχνία και δευτερευόντως με την επικράτηση του Ισλάμ και την διαρκή και καθημερινή κατατριβή της γλώσσας με την λατρεία και τα θρησκευτικά κείμενα. Οι περσικές (φαρσί και νεοπερσικές) λέξεις στην οθωμανική λόγια, λογοτεχνική και καλλιτεχνική, παραγωγή, αλλά και οι Ελληνικές λέξεις από την Ελληνική γραμματεία συμπληρώνουν την εικόνα. Ειδικώς οι αραβικές λέξεις, λέξεις προερχόμενες από την αραβική ως σημιτική γλώσσα, συνδέθηκαν και με την Σαρία, τον Ιερό Μουσουλμανικό Νόμο, τον καθημερινό κώδικα διατάξεων, επιταγών, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, όπως τίς προβλέπει το υποχρεωτικώς αμετάφραστο σε άλλες γλώσσες, πλην του πρωτοτύπου του Κοράνιο, και άρα την νομοθεσία, την δικαστηριακή και την διοικητική πρακτική και την διπλωματική δραστηριότητα. Από την γλωσσολογική μελέτη της οθωμανικής γλώσσας έχει προκύψει ότι το βασικότερο μέρος της γλώσσας αυτής, τα ρήματα, φέρουν καταλήξεις συνδεόμενες με λέξεις στην τουρκική, οι δε δάνειες από την περσική ως γλώσσα αριανική ή ινδιευρωπαϊκή, την αραβική και την Ελληνική σε μικρότερο βαθμό σποτελούνται κυρίως από ουσιαστικά και ρηματικά ονόματα και επίθετα. Την δομή αυτή πλην της Τουρκικής ακολουθούν γλωσσολογικώς και οι λοιπές τουρανικές γλώσσες, οι Τογγουζικές, οι Μογγολικές, οι Σαμογεδικές και οι Φιννικές (σύγχρονα Φιλλανδικά και Ουγγρικά). Χαρακτηριστικό ωστόσο είναι ότι οι αραβικές και οι περσικές λέξεις κατά την ενσωμάτωσή τους στην οθωμανική μεταβάλλονται κατά περίπτωση ακόμα και άρδην θεματικώς και καταλήγουν να έχουν εντελώς άλλη έννοια, ερμηνεία ακόμα και χρήση.

Κατά τον συγκρητικό συνδυασμό των παραδόσεων των λαών της Κεντρικής Ασίας και της Εγγύς και της Απω Ανατολής μετά τον Μεγάλο Κατακλυσμό από τους τρεις υιούς του Νώε, ο Σημ θεωρείται ο πατέρας των Αράβων, των Εβραίων, των Περσών και των Ρωμαίων, ο Χαμ πατέρας των λαών του Σουδάν και ο Ιάφεθ πατέρας των Τουρανών/Τούρκων. Οι Τουρανοί αυτοί διεσπάρησαν συν τω χρόνω στην Ινδία, το Τουράν, την Περσία, την Βαβυλώνα/Μεσοποταμία και την Ασσυρία και ιστορικώς έλαβαν διάφορες ονομασίες, όπως Σκύθες από τους Αρχαίους Ελληνες και Σάκαι από τους Πέρσες, αλλά ακόμα και αυτό το «Τούρκοι» από τους Βυζαντινούς εννοώντας ωστόσο εκείνοι τους σημερινούς Ούγγρους. Οι Τουρανοί Τούρκοι διαιρούνται στις Ανατολικές Φυλές (Ουλούς), όπως των Ουιγούρων, των Χαλίτς και των Καρλίχ, και στις Δυτικές Φυλές, όπως των Ογούζ, των Καπτσάκ, των Μπεδζένκ, των Αγάτς-Ερί, των Κομάν, των Καϊσάκ, των Σαλόρ, των Κιργίζ. Στις Ανατολικές Φυλές γρήγορα ξεχώρισαν οι Ουιγούροι, που κατέλαβαν τις θέσεις των Γραμματέων και των Βεζύρηδων στις λοιπές φυλές, ενώ στις Δυτικές Φυλές επικρατέστερη αναδείχθηκε η Φυλή των Ογούζ με κυριώτερη διακλάδωση αυτής των Και Ιλί .Η Και Ιλί από το Τουρκεστάν μετακινήθηκκε στο Χορασάν και επί Αυτοκράτορος των Μογγόλων και Αρχηγού της Χρυσής Ορδής του Τζενγκίς Χαν εξωθήθηκε στην Περσία και εγγύτερα προς την Μέση Ανατολή. Οι περισσότεροι από τους Τούρκους των Δυτικών Φυλών ασπάσθηκαν γρήγορα από την εμφάνισή του τον Ισλαμισμό, εγκατέλειψαν τον νομαδικό τρόπο ζωής και εγκαταστάθηκαν στις κατειλημμένες στρατιωτικώς από τους ιδίους πόλεις των έως τότε Βασιλείων και αποτέλεσαν τους Γουζγήζ και τους Σελτζούκους, που τελικώς επονομάσθηκαν Τουρκομάνοι. Ως «Τούρκοι» και «Ογούζ» έκτοτε συνέχισαν να ονομάζονται οι νομάδες, ενώ ειδικώς η μεν λέξη «Τούρκος» κατέληξε να σημαίνει τον χωρικό, η δε «Ογούζ» τον αφελή και απλοϊκό.
Μία υποδιαίρεση από μόλις 416 Οικογένειες της Φυλής των Και Ιλί με Αρχηγό τον Οσμάν Γαζή κινηθείσα προς τα Ορη Ορφα και Ερζινδζάν κατόπιν Βερατίου του Σουλτάνου των Σελτζούκων Αλαεδδίν εγκαταστάθηκε στην πεδιάδα μεταξύ Βιλεδζίκ και Αγκυρας στις κωμοπόλεις Σουγούτ και Καρά Σεχίρ. Η Φυλή αυτή του Οσμάν Γαζή κυρίευσε το Βιλεδζέκ, την Λεύκη, το Τομανίτς, το Γιάρ-Χισάρ, το Χαρμανδζίκ, το Ετρενός, το Γενί-Σεχίρ, το Εσκί Σεχίρ και τελικώς το έτος 688 από Εγίρας [630 μΧ] από τον Σουλτάνο των Σελτζούκων διορίσθηκε Μπέης του Σαντζακίου Σουλτάν-ιονού. Το έτος 700 από Εγίρας [630 μΧ] ο Οσμάν Γαζή κατέλυσε το Κράτος των Σελτζούκων και ίδρυσε το Οθωμανικό/Οσμανικό Κράτος, εκ του οποίου οι Τούρκοι ονομάσθηκαν Οσμανλήδες/Οθωμανοί, η δε γλώσσα τους ως ιδίωμα των Ογούζ οσμανική/οθωμανική.
Λόγω της πανσπερμίας των τουρανικών/τουρκικών φυλών αντίστοιχα ήταν και τα γλωσσικά ιδιώματα αυτών. Οι κυριώτερες γλώσσες ήταν η οσμανική/οθωμανική, η τουρκομανική, η αλταϊκή, η γλώσσα του Τσεγατάι, του Ουιγούρ, του Αζερμπαϊτζάν, του Καζάν της Ρωσίας, του Τζουβάτζ στον Βόλγα, του Κοϊβάλ Καραγάς της Σιβηρίας και του Γιακούτ της Σιβηρίας. Εκ των ανωτέρω επισημότερες διατέλεσαν η οσμανική/οθωμανική ως γλώσσα των Και Ιλί της Φυλής των Ογούζ, η γλώσσα Ουιγούρ ή Τουρκική της Κασγάρης, ομιλούμενη σήμερα από τους ελάχιστους Τούρκους της (Κινεζικής) Ταταρίας, στην οποία και είναι γραμμένο το αρχαιότερο βιβλίο της τουρκικής γλώσσας [κουτατκού πιλίκ / επιστήμη της Ευτυχίας με σύνολο ηθικών παραγγελμάτων] και η γλώσσα Τσεγατάι εκ του Κλάδου Ουιγούρ. Η τελευταία (Τσεγατάι) ονομάσθηκε έτσι από τον τρίτο υιό του Τζενγκίς Χαν, ο οποίος έλαβε το Βασίλειό του κατά την διανομή της Αυτοκρατορίας (Ταταρία και Κίνα στον Ογκεδάι Χαν, Καψάκ και Ρωσία στον Μπατού Χαν, Περσία και Ιράκ στον Χελακρού, Τουρκεστάν, Χορασάν, Χοβαρεζμ στον Τσεγατάι Χαν). Το γλωσσικό αυτό ιδίωμα ονομάσθηκε και γλώσσα των Ουζμπέκων.
Εως την γλωσσική μεταρρύθμιση του Μουσταφά Κεμάλ και την επιβολή στην σύγχρονη Τουρκία το 1928 του λατινικού αλφαβήτου στην σύγχρονη τουρκική γλώσσα η βρίθουσα από τα αραβοπερσικά και λοιπά ξένα δάνεια στοιχεία της οθωμανική γλώσσα ήταν η κυρίαρχη και η επίσημη γλώσσα της τέως Αυτοκρατορίας και επιβεβελημένη σε όλους τους υπηκόους του έως το 1918 ενιαίου Κράτους. Από τα κεμαλικά ωστόσο χρόνια – ως συνέχεια της έντονης γλωσσικής κίνησης περί εκκαθάρισης της τουρκικής από τα δάνεια στοιχεία χρονολογούμενης ήδη από το 1875 – υποχώρησε εμφανώς η χρήση της οθωμανικής έως του σημείου και της εξαφάνισής της λόγω της σταδιακής εγκατάλειψής της με πολιτειακή εντολή σε κάθε τομέα κυβερνητικής, πολιτικής, διοικητικής και πολιτιστικής δράσης και της επιλογής να αντικατασταθούν οι αραβικές ειδικώς και οι περσικές, καθώς και οι λοιποί όροι της, από αμιγώς τουρκικές λέξεις.