Μεγάλωσα σε μια γειτονιά που είχε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Φίλοι μου ήταν παιδιά που μιλούσαν πομάκικα ή τούρκικα. Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα, παίζαμε, φωνάζαμε, τρέχαμε στη γειτονιά. Γράφω σ’ ένα μεταγενέστερο ποίημα «Ο χρόνος δικός μας, Αμέτ», στη συλλογή «Οιακισμοί», 1990:
Απ’ το παράθυρό σου βλέπεις τη δύση
Απ’ το δικό μου την Ανατολή, Αμέτ.
Ο ήλιος όμως ί δ ι ο ς.
Μέσω του Στέφανου Ιωαννίδη γνώρισα τον Πέτρο Θεοχαρίδη και το έργο του για τους Πομάκους. Μου έκαναν εντύπωση τα δημοτικά τους τραγούδια, που πολύ αργότερα δημοσιεύθηκαν στο πρωτοποριακό του έργο για τους Πομάκους, το 1995.
Πολλές φορές μου δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθώ με τους Πομάκους, τον πολιτισμό και την ιστορία τους – γράφοντας ή μιλώντας σε διάφορες εκδηλώσεις. Πεποίθησή μου είναι ότι η όλη πολιτιστική παρουσία των Πομάκων αποδεικνύει το διαχρονικό δέσιμό τους με τη Θράκη, σε αντιδιαστολή με άλλους μουσουλμανικούς πληθυσμούς που στα νεότερα χρόνια εγκαταστάθηκαν στη Θρακική γη, γι’ αυτό και δεν παρουσιάζουν δικό τους παραδοσιακό πολιτισμό.
Είναι πολύ σημαντικό ότι ο πομάκικος πολιτισμός έγινε αντικείμενο μελέτης και έρευνας νέων επιστημόνων. Το κείμενό μου αυτό αναφέρεται σε έναν μερακλή λάτρη των πομάκων, στον Νίκο Κόκκα.
Τελευταίος καρπός του είναι το έργο που το 2018 εξέδωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης με τίτλο «Ανέκδοτες Ηχογραφήσεις στα Πομακοχώρια της Ξάνθης», Πρόλογος Μ.Γ. Βαρβούνη, Επιμέλεια – Μετάφραση – Σχόλια Φεχρή Ιμάμ και Νικόλαου Θ. Κόκκα, Μουσικές μεταγραφές του Ιωάννη Κακάρα. Το βιβλίο συνοδεύεται από cd με 117 ηχογραφημένα πομάκικα τραγούδια.
Πραγματικά η νέα έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Πομάκων Ν. Ξάνθης έρχεται να αποκαλύψει έναν κρυμμένο μουσικό θησαυρό από την οροσειρά της Ροδόπης. Πρόκειται για το βιβλίο του Πέτρου Θεοχαρίδη με τίτλο: «Ανέκδοτες ηχογραφήσεις στα πομακοχώρια της Θράκης. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται 117 δημοτικά τραγούδια των Πομάκων της ορεινής Ξάνθης, όπως ηχογραφήθηκαν το 1968 από το δάσκαλο Πέτρο Θεοχαρίδη. Παρουσιάζονται επίσης δέκα θρησκευτικοί ύμνοι της ισλαμικής θρησκείας που ηχογράφησε ο Π. Θεοχαρίδης. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν οι μουσικές μεταγραφές ορισμένων τραγουδιών και τα κείμενα 21 τραγουδιών που είχε καταγράψει ο Π. Θεοχαρίδης αλλά δεν τα είχε ηχογραφήσει. Παρατίθενται επίσης πίνακας κυρίων ονομάτων, κατάλογος εθνονύμων, πίνακας γεωγραφικών θέσεων, ευρετήριο λεξιλογίου, θεματική ταξινόμηση αλλά και αλφαβητικός κατάλογος των τραγουδιών. Το βιβλίο συνοδεύεται από ένα dvd που περιλαμβάνει το ψηφιακό υλικό του Πέτρου Θεοχαρίδη από τα πομακοχώρια της Ξάνθης. Το υλικό είναι χωρισμένο σε έξι φακέλους, που αντιστοιχούν σε έξι δίσκους (cds), έτσι ώστε να μπορούν να εγγραφούν σε cds από τους αναγνώστες που το επιθυμούν.
Θα ολοκληρώσουμε το κείμενό μας αναφέροντας λίγα εργοβιογραφικά στοιχεία για τον Νίκο Κόκκα που είναι πλέον διδάκτορας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου μας με διατριβή σχετική με τους Πομάκους.
Ο Νικόλαος Θ. Κόκκας γεννήθηκε στο Καρλόβασι Σάμου το 1964. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στην αναγεννησιακή τραγωδία στο Πανεπιστήμιο του Hull της Μ. Βρετανίας. Από το 1997 εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Θράκη, όπου ασχολείται με την καταγραφή του λαϊκού πολιτισμού και ειδικότερα της προφορικής παράδοσης των Πομάκων. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα περιοδικά, ενώ έχει κάνει πολλές εισηγήσεις σε επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες. Είναι διδάκτορας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Το θέμα της διατριβής του ήταν «Τα δημοτικά τραγούδια των Πομάκων της Θράκης στο πλαίσιο της βαλκανικής μουσικής παράδοσης. Συγκριτική μελέτη πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων και διερεύνηση δυνατοτήτων παιδαγωγικής αξιοποίησής τους».
Θα αναφέρουμε μόνο τα εκδομένα βιβλία του, παραλείποντας για λόγους οικονομίας τις πολλές επιμέλειες βιβλίων και μουσικών εκδόσεων, καθώς και τα ποικίλα άρθρα και δημοσιεύσεις του.
(2010). Κοιτάμε ψηλά. Φωτογραφικό Λεύκωμα (τρίγλωσσο: πομακικά – ελληνικά – αγγλικά). Ξάνθη: Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης.
(2008). Γ. Δαδαλιάρης, Ν. Κόκκας, Ν. Κωνσταντινίδης Το όμορο στη Ροδόπη: Λαϊκός θησαυρός Ξάνθης – Σμόλιαν. Ξάνθη: Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης.
(2006). Κόκκας, Ν. & Α. Δομτζίδης. Καταγράφοντας ζωντανές μνήμες στα Κιμμέρια Ξάνθης. Κιμμέρια: Πολιτιστικός Σύλλογος Κιμμερίων.
(2006). Κόκκας, Ν. & Ν. Κωνσταντινίδης. Ιστορία και παραμύθια του Βώλακα Δράμας. Θεσσαλονίκη: Σταμούλης.
(2005). Κόκκας, N. & Α. Ρόγγο. Παραμύθια και Παροιμίες από τη Γλαύκη του Ν. Ξάνθης. Θεσσαλονίκη: Σταμούλης.
(2004). ΄Uchem so Pomátsko. Μαθήματα πομακικής γλώσσας. Ξάνθη: Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ.
(2003). Κόκκας, Ν., Ν. Κωνσταντινίδης, Ρ. Μεχμεταλή. Τα Πομακοχώρια της Θράκης. Ιστορία, γλώσσα, περιήγηση, λαϊκός πολιτισμός. Αθήνα: Οδυσσέας.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος, Συγγραφέας, Ποιητής
