«Dance me to the end of Love”, H μπαλάντα του Έρωτα και του Θανάτου.
Ιάκωβος Στρούμσα ( Jacques Stroumsa ), ο Bιολιστής του Μπίρκεναου και του Άουσβιτς
Στην οδό Βενιζέλου ( πρώην Χρύσης ) με Κονίτσης ( πρώην Ερμού ), στέκει αγέρωχο εδώ και χρόνια το νεοκλασικό κτήριο του Ελληνοεβραίου καπνεμπόρου, τραπεζίτη και ασφαλιστή, εκ Σερρών ορμωμένου, Ισαάκ Ντανιέλ ( Isaak Daniel ), γνωστό για τους παλαιοτέρους ως «Μέγαρο Σαρκούτσου» ή Grand Mansion, συνολικής έκτασης 1200 τ.μ. Σήμερα το κτήριο είναι περισσότερο γνωστό με την καινούρια του ονομασία, ως «Σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι», μιας και ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης, που γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1925, φαίνεται να έζησε κάποια απ’ τα παιδικά του χρόνια σ’ αυτό, αφού ο πατέρας του, Γεώργιος Χατζιδάκις, πρωτοενοικιάζει τον επάνω όροφο, βάσει συμβολαίων, το 1927-28.
Πολλές φορές ο Μάνος Χατζιδάκις επεσήμαινε το γεγονός ότι είχε γεννηθεί σε σπίτι της παλιάς Ξάνθης, «στη διατηρητέα», όπως έλεγε, «και όχι στην άλλη, τη φριχτή, που χτίστηκε μεταγενέστερα, από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες».
Από αυτό, λοιπόν, το σπίτι, με την εβραϊκή καταγωγή, θα ήθελα να σας παρουσιάσω την αληθινή ιστορία, που κρύβεται πίσω από το πολύ γνωστό τραγούδι του Καναδοεβραίου μουσικοσυνθέτη τραγουδιστή, συγγραφέα και ποιητή, Λέοναρντ Κοέν ( Leonard Cohen), «Dance me to the end of Love» ( Χόρεψέ με μέχρι το τέλος της Αγάπης ), από το άλμπουμ του με τίτλο «Various Positions», του 1984. Πρόκειται για μια τραγική ιστορία αγάπης, που διαδραματίστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπίρκεναου.
Προσωπική ιστορία
Πρόκειται για την προσωπική ιστορία του Ελληνοεβραίου «Βιολιστή του Μπίρκεναου» από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος υποχρεώθηκε από τους Γερμανούς διοικούντες του στρατοπέδου, μαζί με την ορχήστρα του, να «συνοδεύει», παίζοντας μουσική με το βιολί του, ως άλλος «Ερμής ψυχοπομπός», τους μελλοθάνατους ομοφύλους του στους θαλάμους αερίων. Εκεί έχασε τους γονείς του, τα αδέλφια του ( εκτός από τη μικρή αδελφή του, Μπέλλα ), τα πεθερικά του και την έγκυο σύζυγό του, Νόρα Μορδώχ.
Εδώ έρχεται ο μουσικοσυνθέτης Λέοναρντ Κοέν και μας μεταφέρει σε μια μακάβρια τελετή προς τον θάνατο. Μια προθανάτια στιχομυθία μεταξύ του ζευγαριού, τους οποίους πρόκειται να χωρίσει σε λίγο ο θάνατος. Αυτό περιγράφει και ο τίτλος του τραγουδιού, «Dance me to the end of Love», καθώς η έγκυος σύζυγος του τραγικού βιολιστή οδεύει προς τον φρικτό της θάνατο. Το βιολί του φλέγεται από το παίξιμό του, καθώς προσπαθεί να την παρηγορήσει. Ως ένας άλλος Ορφέας παίζει μουσική για την Ευρυδίκη του.
Η σύνδεση
Τι κοινό, όμως, θα μπορούσε να συνδέει τους πρωταγωνιστές αυτής της τραγικής ιστορίας (Ιάκωβο και Νόρα Στρούμσα ), τον δημιουργό και εκτελεστή Λέοναρντ Κοέν, τον μουσικοσυνθέτη Μάνο Χατζιδάκι, αλλά και τον κτήτορα και αρχικό ιδιοκτήτη του κτίσματος, Ισαάκ Ντανιέλ;
Δύο δυνάμεις λειτουργούν ενωτικά και καλύπτουν κάτω από τη στέγη τους αυτά τα πρόσωπα, η εβραϊκή καταγωγή και η μουσική. Στο βιβλίο που εξέδωσε ο Ιάκωβος Στρούμσα, «ΔΙΑΛΕΞΑ ΤΗ ΖΩΗ…ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ», στη σελίδα 55, αναφέρει επί λέξει: «Μετά την άφιξή μας στο στρατόπεδο και την εξαφάνιση της γυναίκας μου (η οποία έπαιζε πιάνο) και των γονιών μου, η μουσική ήταν αυτή που με βοήθησε να μη βουλιάξω στην απελπισία. Γιατί ένας άνθρωπος απελπισμένος είναι ήδη ένας άνθρωπος νεκρός. Η μουσική μου επέτρεψε να υποφέρω το ανυπόφορο, αυτή την ανείπωτη φρίκη που ένιωσα απ’ την πρώτη κιόλας στιγμή που μπήκα στο στρατόπεδο κι έμαθα για την τύχη των δικών μου.» Η μουσική αυτή που ένωσε τους δύο νέους, τον Ιάκωβο και τη Νόρα Στρούμσα, τον βιολιστή και την πιανίστρια, όταν τον καλούσε στο σπίτι της για να παίξουν μαζί.
Από αυτόν, λοιπόν, τον χώρο, το μέγαρο του Ισαάκ Ντανιέλ, το σημερινό «Σπίτι Χατζιδάκι», που σήμερα είναι κλειστός λόγω πανδημίας, θέλησα να σας παρουσιάσω μια τραγική μουσική ιστορία, που έχει αφιερωθεί σ’ ένα ζευγάρι Ελληνοεβραίων της Θεσσαλονίκης, η οποία είναι κοινή εν μέρει με την τραγική ιστορία της δικής μας εβραϊκής κοινότητας, της Ξάνθης, που είχε την ίδια φρικτή κατάληξη στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία.
Από το σύνολο των 555 περίπου Εβραίων της πόλης μας, κατάφεραν να σωθούν και να επιστρέψουν μόλις πέντε με έξι άνθρωποι. Επίσης, θα ήθελα να αναφερθώ στην αδράνεια της πόλης μας ως προς την ενθύμηση αυτής της εξόντωσης, αφού είμαστε η μοναδική πόλη της Περιφέρειάς μας, η οποία δεν έχει ανεγείρει έστω ένα μνημείο στη μνήμη τους. Ευχή αυτός ο πολυχώρος σκέψης και έκφρασης πολιτισμού και μουσικής, να γίνει επιπλέον και χώρος ενθύμησης, τόσο του Μάνου Χατζιδάκι και του Ισαάκ Ντανιέλ, όσο και της Εβραϊκής Κοινότητας της Ξάνθης.
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης – Ερευνητής
