Ένα οδοιπορικό στις συνήθειες, τις τελετές και τη μυσταγωγία της διαδρομής προς το θείο Δράμα και την Ανάσταση
Το Άγιο Πάσχα για τους Έλληνες θεωρείται η πιο μεγάλη γιορτή της χριστιανοσύνης που πήρε όμως ιδιαίτερη σημασία τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Δεν σήμαινε μόνο τα πάθη και την ανάσταση του Κυρίου, αλλά ταυτόχρονα τις θυσίες και τους αγώνες για την ανάσταση του Γένους. Έτσι στα πασχαλινά λατρευτικά έθιμα ο λαός μας έδινε διπλούς συμβολισμούς.
Στη Θράκη όπως είναι γνωστό τα πασχαλινά έθιμα άρχιζαν από το Σάββατο του Λαζάρου, του Φτωχολάζαρου όπως τον αποκαλούν οι γυναίκες. Συνεχιζόταν με τα Βάγια ,Κυριακή των Βαΐων, το πρωί πήγαιναν όλοι στην εκκλησία να πάρουν τις βάγιες, συνήθως με κλαδιά δάφνης.
Μετά, τη Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινούσε η εβδομάδα του μεγάλου Πάθους και του γενικού χριστιανικού πένθους. Κάθε διασκέδαση και απασχόληση θεωρούνταν πλήρως απαγορευμένη. Οι μόνες δουλειές που επιτρέπονταν ήταν το καθάρισμα του σπιτιού, το μαγείρεμα, το βράσιμο των αβγών και το ζύμωμα. Οι μέρες έπρεπε να περάσουν με νηστεία και με θρησκευτική κατάνυξη.
Τη Μεγάλη Πέμπτη δε δούλευαν για να μη πέσει χαλάζι και καταστρέψει τα σπαρτά. Οι νοικοκυρές έβαφαν τα αβγά με “βάριτζι“ ή με ξύλο του Χριστού στη Σηλυβρία ή με το ριζάρι στην Αίνο( το ξύλο του Χριστού ήταν σε μορφή ροκανιδιού, ενώ το ριζάρι είναι χόρτο που χρησιμοποιείται και σήμερα για τη βαφή νημάτων). Στη βόρεια Θράκη έβαφαν με φύλλα αμυγδαλιάς τα κίτρινα αβγά. Υπάρχει μια συνήθεια στα θρακιώτικα σπίτια και το έχουν για καλό, να ξυπνάει η νοικοκυρά από τα χαράματα και να κρεμάει ένα κόκκινο πανί (κοκκινοπεφτιάτικο) στο παράθυρο. Επίσης κρατούσαν τη μπογιά από τα αβγά σαράντα μέρες, επειδή πίστευαν ότι είναι του Χριστού το αίμα.
Τη Μ. Πέμπτη και τις δύο επόμενες στη Θράκη τις αποκαλούν “ δρύματα“. Τις μέρες αυτές ούτε πλένουν, ούτε απλώνουν γιατί καταστρέφονται τα σπαρτά και τα αμπέλια.
Η κορύφωση του θείου Δράματος
Την Μ. Παρασκευή, οι γυναίκες ντυνόταν στα μαύρα. Στην Αίνο δεν άναβαν φωτιά ούτε να μαγειρέψουν αυτή τη μέρα, ούτε έστρωναν τραπέζι. Το πρωί τα κορίτσια στόλιζαν τους επιταφίους με λουλούδια και τσεβρέδες. Ο κόσμος θα χαιρετούσε πρώτα τον Εσταυρωμένο κι ύστερα τα παιδιά περνούσαν τρεις φορές κάτω από τον Επιτάφιο για να είναι γερά.
Όλη την ημέρα οι γυναίκες φύλαγαν τον Επιτάφιο, έγραφαν και τα ονόματα ζωντανών και πεθαμένων που θα τα μνημόνευε ο παπάς. Οι καμπάνες χτυπούσαν λυπητερά όλη τη μέρα. Η πομπή της περιφοράς του Επιταφίου ήταν μοναδική σε επιβλητικότητα, συγκίνηση και μυσταγωγία. Ο κόσμος ακολουθούσε με αναμμένες λαμπάδες. Η λιτανεία γύριζε σε όλους τους δρόμους σαν ένα ολόφωτο ποτάμι. Σε πολλά μέρη κατά την περιφορά του Επιταφίου άναβαν φωτιές.
Η νοικοκυρά όταν σήμανε η καμπάνα για τον Επιτάφιο έριχνε μπροστά στην πόρτα κληματόβεργες και έβαζε φωτιά. Την ώρα που περνούσε ο Επιτάφιος έριχναν στη θράκα μοσχολίβανο. Ο παπάς σταματούσε και έκανε δέηση. Στην Αίνο αλλά και σε άλλα μέρη γινόταν δημοπρασία για τον Σταυρό, ο νέος που έδινε τα πιο πολλά χρήματα τον σήκωνε κατά την περιφορά του Επιταφίου.
Όταν γύριζαν στην εκκλησία, ο νέος έπαιρνε το στεφάνι. Τα λουλούδια τα μοίραζαν στους πιστούς για “αγιοτικά“, με αυτά καπνίζονταν οι ματιασμένοι και όσοι είχαν πονοκέφαλο.
Η Κυριακή της Λαμπρής στη Θράκη
Την Κυριακή του Πάσχα στις δύο το πρωί έβγαινε ο κανδηλανάφτης με την κουδούνα ( δύο ξύλα που τα χτυπούσε δυνατά) και καλούσε τους πιστούς στην εκκλησία. Το “Χριστός Ανέστη “ το έλεγε ο παπάς στον αυλόγυρο και μετά όλοι μαζί έμπαιναν στην εκκλησία. Σχεδόν ξημερώματα γινόταν η απόλυση και όλοι με αναμμένα κεριά γύριζαν στα σπίτια τους. Μόλις έμπαιναν στο σπίτι αλληλοασπάζονταν λέγοντας “Χριστός Ανέστη“ και τσούγκριζαν ( τσατεύανε) τα κόκκινα αβγά ( “ξεβούλωναν“ το στόμα τους με αβγό όπως το είχαν “ βουλώσει“ την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς), έπιναν γάλα, έτρωγαν τσουρέκι με κασέρι και έτρωγαν επίσης και μαγειρίτσα. Όσοι άντεχαν πήγαιναν και στη δεύτερη Ανάσταση.
Το μεσημέρι της Κυριακής έτρωγαν αρνί στη σούβλα ή ψητό με πατάτες, σαρμάδες, μηλίνες κ.ά. Το πασχαλιάτικο γλύκισμα της Θράκης ήταν το παντεσπάνι. Στην Αίνο τη μέρα αυτή ετοίμαζαν και “ κλικούδια“ (κουλούρια).
Σε πολλά χωριά μας ακόμη και σήμερα όταν οι πιστοί γυρίζουν στο σπίτι από την εκκλησία και πριν ακόμα μπουν μέσα λένε στα δένδρα τους “Χριστός Ανέστη“, για να κάνουν καρπούς και καψαλίζουν ελαφρά το τρίχωμα των ζώων τους με την αναμμένη λαμπάδα για να είναι παραγωγικά. Το Πάσχα συνηθίζονταν οι εκδρομές, τα κοινά γεύματα στην εξοχή κι οι χοροί που συνεχίζονταν από τις κοπέλες κάθε βράδυ στις αυλές των σπιτιών μέχρι της Αναλήψεως για να έχουν καλή σοδειά. Στους χορούς που γίνονταν στις πλατείες των χωριών την Κυριακή του Πάσχα βλέπονταν τα παλικάρια κι οι κοπέλες και αποφασίζονταν πολλοί αρραβώνες. “ Άσπρο Σάββατο“ ονόμαζαν στην Ανατολική Θράκη το πρώτο Σάββατο μετά την Ανάσταση. Έλεγαν ότι εκείνη την ημέρα η Παναγία έπλυνε τα νεκρώσιμα ρούχα του Χριστού. Επίσης την ημέρα αυτή λούζονταν “ για ν`ασπρίσ`νε“. Γενικά την εβδομάδα μετά την Ανάσταση την ονόμαζαν “ασπροβδομάδα`
*Με πληροφορίες από: Καλ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, Λαογραφικά Θράκης (τόμος Α`), Αθήνα 1979 Κώστας Θρακιώτης, Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη, ΡΗΣΟΣ, Αθήνα 1991
