Ένα ιστορικό πρόσωπο της Ξάνθης με προσφορά στην πόλη
Υπάρχει στοά σ’ αυτό που οδηγεί στο Κάστρο της «Ξανθίππης» όπως και στο σπίτι Φυσεκίδη
Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας στα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου στον τόπο μας ήταν αναμφισβήτητα ο Μένανδρος Κων/νου Χασιρτζόγλου. Μια μεγάλη μορφή της πόλης μας που πρόσφερε πάρα πολλά στην τοπική κοινωνία αλλά και στον εθνικό αγώνα.
Γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1861 και ήταν απόφοιτος της Ματσινείου Σχολής. Συνέχισε τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη και αποφοίτησε από την Εμπορική Σχολή της Χάλκης και αργότερα την Ανώτατη Γαλλική Σχολή.
Γυρίζοντας στην Ξάνθη ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο. Διετέλεσε ανώτερος Διοικητικός Υπάλληλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και για πολλά χρόνια υπήρξε Πρόξενος της Αυστρίας στην πόλη μας.
Πρόσφερε πάρα πολλά στην Κοινότητά μας ως μέλος της Δημογεροντίας και ως Εκκλησιαστικός Επίτροπος πολλάκις. Αγωνίστηκε μυστικά κατά του Βουλγαρικού Εθνικισμού και Επεκτατισμού, κρύβοντας αγωνιστές εντός της οικίας του που την χρησιμοποιούσε ως έδρα του Προξενείου.
Μετά την κατάληψη της Ξάνθης από τους Βούλγαρους, έφυγε στη Θεσσαλονίκη και εργάστηκε ως εκτιμητής καπνών της Ιονικής Τράπεζας, αντικείμενο που γνώριζε καλά όντας στο παρελθόν καπνέμπορος. Μεσολαβεί για την ίδρυση Υποκαταστημάτων σε Ξάνθη, Καβάλα και Δράμα.
Από το τεύχος 39 των «ΘΡΑΚΙΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ» του 1984, από τη συνέντευξη του Αλέξανδρου Λιάπη στο Στέφανο Ιωαννίδη, αντλούμε την πληροφορία ότι ο Μένανδρος Χασιρτζόγλου ήταν στο Διοικητικό συμβούλιο του Επαναστατικού Κινήματος που είχε οργανωθεί στην Ξάνθη, στις αρχές του 1900. Λέει επί λέξει: «Εξυπηρέτησε πολύ το Κίνημα. Είχε ελευθερία κινήσεων. Ύψωσε την Αυστριακή σημαία στο σπίτι του και κρύβονταν πολλοί».
Λόγω λοιπόν της διπλής ιδιότητά του ως Προξένου και ως ανώτερου Διοικητικού υπαλλήλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν κινούσε υποψίες, πόσο μάλλον όταν είχε τιμηθεί και με παράσημο και από τις δύο Αυτοκρατορίες.
Το σπίτι του, ένα πανέμορφο αρχοντικό, είχε ένα είδος ασυλίας, μιας και θεωρούνταν «ξένο έδαφος» και οποιαδήποτε καταπάτησή του θα θεωρούνταν εχθρική πράξη προς την Αυστρία. Έτσι ανέπτυξε πατριωτικές δράσεις, κρύβοντας αγωνιστές αλλά ίσως και όπλα εντός της οικίας του αλλά και δίνοντάς τους διέξοδο προς το βουνό διαμέσου μιας στοάς που ξεκινούσε από τον προαύλιο χώρο του και έβγαζε στο «κάστρο της Ξανθίππης».
Λέγεται ότι αυτή την στοά χρησιμοποιούσε η μυθική βασίλισσα ή αρχόντισσα της Θράκης, της οποίας η ύπαρξη δεν επιβεβαιώνεται ιστορικά, για να κάνει το μπάνιο της σε παρακείμενο Λουτρώνα της σημερινής οικίας Φυσεκίδη.
Πριν μερικά χρόνια επισκέφτηκε την πόλη μας και το αρχοντικό Μένανδρου Χασιρτζόγλου, ο εγγονός του ο οποίος και έδωσε πολύτιμες πληροφορίες και επιβεβαίωσε και υπέδειξε την ύπαρξη της στοάς. Είπε για τις παιδικές του αναμνήσεις, τα δύσκολα χρόνια της Βουλγαρικής Κατοχής, μιας και το σπίτι είχε επιταχθεί εν μέρει. Στον πάνω όροφο ζούσε η οικογένεια, στον κάτω ο ανώτερος Βούλγαρος αξιωματικός, ο οποίος παρεμπιπτόντως ήταν πολύ ευγενικός αφού αν δεν κατέβαινε η γιαγιά του Αγγελική (σύζυγος Μένανδρου Χασιρτζόγλου) δεν έτρωγε. Της τραβούσε ευγενικά την καρέκλα για να κάτσει και μετέπειτα τρώγανε όλοι μαζί. Ευτυχώς ή δυστυχώς ο Μένανδρος Χασιρτζόγλου δεν ζούσε τότε, μιας και είχε πεθάνει λίγα χρόνια νωρίτερα, στις 31/1/1934 από νευρασθένεια. Η δεύτερη σύζυγός του Αγγελική πέθανε το 1949 και είναι θαμμένοι και οι δυο τους αλλά και οι απόγονοί τους, στον οικογενειακό τους τάφο στο Κοιμητήριο της Ξάνθης.
Η ιστορία της στοάς
Ο ευρύτερος χώρος της περιοχής Ματσίνη, τόσο μέσα όσο και εκτός της οικίας Χασιρτζόγλου, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την ύπαρξη στοών αλλά και της ύπαρξης του παρακείμενου λουτρώνα.
Στοά έβγαινε και στο υπόγειο της οικίας Φυσεκίδη, πρώην ιδιοκτησίας του ποτοποιού Κυριάκου Κοεμτζόγλου. Την ύπαρξή της επιβεβαίωνε με επιστολή της στον Στέφανο Ιωαννίδη και στα «ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» , στις 10 Ιουνίου του 1982 η Ευαγγελινή Μπιτσικάνου-Μαργαρίτη, εγγονή του ποτοποιού Κυριάκου Κοεμτζόγλου και μοναδική κληρονόμος και πωλήτρια του κτίσματος. Έδινε ακριβώς στίγμα της σήραγγας πίσω από τον λέβητα της Ποτοποιΐας. Την δεκαετία του ’50 έχουμε την μαρτυρία του Δερμεντζόπουλου Ιάκωβου (σήμερα 86 χρόνων), ότι στη διασταύρωση των δρόμων μπροστά από την οικία του Αρχιμουσικού Νικόλαου Κουρσουμτζόγλου, είχε γίνει καθίζηση κι έπεσε ένα όχημα μέσα. Εκεί διαφάνηκε η ύπαρξη στοάς, στην οποία μπήκανε μέσα με ένα φίλο του, παίρνοντας κεριά από τον παρακείμενο ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Καβακίου.
Στο τεύχος 44 του 1990 των «ΘΡΑΚΙΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ», στην σελ. 74, σε εργασία του Γεωργίου Παπατσαρούχα με τίτλο «Κάτι για την άλωση της Ξάνθης» αντλούμε την πληροφορία ότι σε επίσκεψη του Θ. Πασχίδη το 1881 στην Ξάνθη, διαπιστώνει την ύπαρξη στοάς που κατεβαίνει σε παλαιό λουτρώνα, ο οποίος «κείται υποχθονίως ενός υπογείου κατεχομένης υπό τινός Παρθενοπαίου Ιταλού του κ. Φιλίππου, παρ’ω και επορευθήκαμεν ίνα ίδωμεν αυτοψεί».
Ο ποτοποιός Κυριάκος Κοεμτζόγλου αγόρασε το εν λόγω κτίσμα με τον λουτρώνα το 1882.
Τελικά η ύπαρξη των στοών μόνο φανταστική δεν είναι, πόσω μάλλον όταν και εγώ είμαι αυτόπτης μάρτυς. Δεν μπορεί η ύπαρξη τους τόσο κοντά να μην συνδέονται μεταξύ τους και κάτω από τις εν λόγω οικίες. Αναφορά για τη στοά κάνει και ο διακεκριμένος ιστορικός της πόλης μας, κ. Πέτρος Γεωργαντζής στο βιβλίο του «Συμβολή εις την ιστορίαν της Ξάνθης», στη σελ.60 σε υποσημείωση αλλά και στο αναμνηστικό λεύκωμα για τα 5 χρόνια της ΦΕΞ του 1958, στη σελ. 60 επίσης.
Το σήμερα
Το αρχοντικό του Μένανδρου Χασιρτζόγλου αγοράστηκε το 1984 από τον γιατρό Ασημίδη και επωλήθη από τον ίδιο το 1993 στον Δήμο Ξάνθης. Πριν λίγες ημέρες έγινε γνωστό ότι ο Δήμος προχωρεί στην αξιοποίησή του και προτείνει να γίνει ένα Κέντρο Έρευνας, Μελέτης και Τεκμηρίωσης Ιστορίας και Πολιτισμού της Ξάνθης. Στην ουσία ένας πολυχώρος πολιτισμού και πολιτιστικών δράσεων. Σε αυτή την προσπάθεια θέλησε να τιμήσει μία εξέχουσα προσωπικότητα των Γραμμάτων και του Πνεύματος της πόλης μας, τον Στέφανο Ιωαννίδη, θέλοντας να δώσε το όνομά του τιμητικά στο κτίριο.
Ήταν καιρός να τιμηθεί αυτός ο εργάτης του πολιτισμού που τόσα πρόσφερε στην τοπική έρευνα και όχι μόνο. Από την άλλη, δεν μπορεί να αγνοηθεί η μεγάλη προσωπικότητα του ευπατρίδη Μένανδρου Χασιρτζόγλου, ο ρόλος και έργο του. Είναι δύο ανόμοια «πράγματα», όταν ο δεύτερος έπαιζε κυριολεκτικά με τη ζωή του.
Μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο λειτουργίας του μελλοντικού Πολυχώρου, προτείνεται μια ενότητα ή αίθουσα να είναι αφιερωμένη στον Μένανδρο Χασιρτζόγλου. Η ιστορία του πρέπει να λέγεται, η στοά πρέπει να καθαριστεί, να ξεμπαζωθεί και να επιδεικνύεται. Ένας ελάχιστος φόρος τιμής σε αυτή τη μεγάλη προσωπικότητα.
Εξάλλου, προς την ίδια κατεύθυνση προσφοράς και ευεργεσίας προς την πόλη μας ήταν και ο εγγονός του, Μένανδρος Χασιρτζόγλου του Δημητρίου και της Διώνης, με δωρεά κτίσματος επί της οδού Νέστου 5 προς τον Δήμο, για τη δημιουργία Παιδικού Σταθμού το 2006.
Ας είμαστε αντικειμενικοί και ας αποδώσουμε τελικά στην πράξη, αυτό που έλεγε ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος «Ευποιίας ης έτυχες, μνημόνευε».
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης – Ερευνητής
