Συνήθως η επίσκεψη στο Νεκροταφείο Ξάνθης έχει ταυτιστεί αρνητικά στη συνείδηση του κόσμου, γιατί εκεί πάμε για να θρηνήσουμε κάποιον νεκρό ή και μετέπειτα για να κάνουμε κάποιο τρισάγιο στη μνήμη του και να επιμεληθούμε και να καθαρίσουμε τον τάφο του.
Στο Κοιμητήριο Ξάνθης, παράλληλα, κάποιος μπορεί να θαυμάσει και τάφους-δείγματα υψηλής μαρμαρογλυπτικής και αισθητικής.
Έκπληξη και θαυμασμό προκαλεί στον επισκέπτη η περίτεχνη επιτάφιος μαρμαρόπλακα που είναι ακουμπισμένη στην είσοδο του παλιού οστεοφυλακίου, κάτω και πίσω από το Ιερό του Ναού των Αγ. Κηρύκου και Ιουλίττης.
Ανήκε στον Κοσμά Μόννα και σύμφωνα με πληροφορίες από τον ιατρό, συλλέκτη και ιστοριοδίφη της πόλης μας, Ιωάννη Αγκόρτζα, αυτός είχε σταλεί από την Κωνσταντινούπολη και δρούσε πατριωτικά κατά των Οθωμανών αλλά και του Βουλγαρικού εθνικισμού και επεκτατισμού.
Με την ιδιότητα του μοναχού, εγκαταστάθηκε στην Γοργόνα. Από την ταφόπλακά του αντλούμε τις πληροφορίες ότι γεννήθηκε το 1848 και πέθανε το 1881, όταν περιεργαζόμενος το καινούριο του όπλο που ήρθε από την Κωνσταντινούπολη, αυτοπυροβολήθηκε κατά λάθος.
Τάφηκε αρχικά στο Χριστιανικό Νεκροταφείο της Γοργόνας κοντά στην Αγ. Μαρίνα. Κατά την ταραγμένη περίοδο του 1912-13, τα οστά του μεταφέρθηκαν στο οστεοφυλάκιο της Ξάνθης, λόγω ευρύτερων βανδαλισμών των Βουλγάρων στην περιοχή.
Μετά μεταφέρθηκε και η περίτεχνη μαρμαρόπλακα και θάφτηκε εντός του νεκροταφείου για να μην την βρουν και την πάρουν οι Βούλγαροι που την αναζητούσαν επίμονα!
Το 1972 με συντονισμένες ενέργειες και αξιολόγηση πληροφοριών, βρέθηκε και ξεθάφτηκε μπροστά από το Οστεοφυλάκιο του Κοιμητηρίου Ξάνθης, από τους Βύρωνα Βαρσάμη και Κώστα Αβραμίδη, αμφότεροι υπάλληλοι του Δήμου, με την μέθοδο της μπίξεως λοστού στο χώμα. Έκτοτε, εκτίθεται σε κοινή θέα και θαυμάζουμε την στιχομυθία της αφιερωματικής νεκρικής επιγραφής.
Έχει μήκος 1,65εκ. και φάρδος 88εκ. από μασίφ μάρμαρο. Στην κορυφή του φέρει εκατέρωθεν αγγέλους πάνω από το όνομα του νεκρού. Στη βάση αριστερά, το όνομα του μαρμαρογλύπτη (Πασχαλίδης, Τοπχανέ Κωνσταντινούπολη). Κάτω στη βάση, ανάγλυφο λυχνάρι και νεκροκεφαλή.
Αρχικά, ειπώθηκε ότι λόγω της εν λόγω νεκροκεφαλής, ο νεκρός ανήκε στην «Φιλική Εταιρεία». Κάτι όμως που δεν είναι αληθές, καθώς δεν ταιριάζουν οι ημερομηνίες γέννησης και ταφής, καθώς και διότι το σύμβολο του Ιερού Λόχου του Υψηλάντη, η νεκροκεφαλή, φέρει και σταυρό επάνω από το κρανίο, κάτι που δεν το έχουμε στην εν λόγω μαρμαρόπλακα.
Το πλήρες κείμενο της νεκρικής επιγραφής είναι:
«ΕΞ ΑΠΡΟΣΩΤΟΥ ΠΑΡΩΡΑΜΑ ΜΑΦΗΡΠΑΣΕΝ Ο ΧΑΡΩΝ
ΚΑΙ Μ ΕΡΡΙΨΕΝ ΑΝΙΛΕΩΣ ΕΝΩΣ ΨΥΧΡΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ
ΤΗΝ ΙΠΑΡΞΙΝ ΜΟΥΚ ΕΦΘΕΙΡΕΝ ΑΣΘΕΝΙΩΝ ΑΙΤΙΑ
ΟΥΤ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΙΑΤΡΩΝ ΟΥΤΕ ΤΑ ΓΗΡΑΤΕΙΑ
ΠΟΛΥΚΡΟΤΟΝ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΜΟΥ ΜΕ ΛΑΘΟΣ ΚΑΚΟΥΣΙΩΣ
ΕΚΡΟΤΗΣΕΝ… ΚΑΙ ΕΛΙΞΕΝ Ο ΑΝΘΗΡΟΣ ΜΟΥ ΒΙΟΣ
ΤΟΛΜΩ ΕΙΠΕΙΝ ΟΤ ΕΖΗΣΑ ΕΝ ΜΕΣΩ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΑΜΕΜΠΤΟΝ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΝ ΕΥΓΕΝΕΙΑΣ
ΜΕ ΕΚΛΑΥΣΑΝ ΜΕ ΘΡΗΝΗΣΑΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ
ΚΑΙ ΣΥ ΑΝ ΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΣ ΝΑ ΜΕ ΘΡΗΝΗΣΕΙΣ ΜΕΝΕΙ»
Α 1848 Ω 1881
ΑΠΕΒΙΩΣΕΝ ΤΗ 4 ΙΟΥΝΙΟΥ
Η όλη επιφάνεια της πλάκας, περιβάλλεται από Μεανδρική μπουλντούρα.
Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία της περίτεχνης «μυστήριας» μαρμάρινης ταφόπλακας που προκαλεί τον θαυμασμό του επισκέπτη στο νεκροταφείο Ξάνθης.
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης – Ερευνητής
