Σύσσωμη η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα κινητοποιήθηκε για την κατασκευή ενός εμβολίου ασφαλούς, αποτελεσματικού και διαθέσιμου από την αρχή της πανδημίας. Η κατάληξη αυτού του πρωτόγνωρου σε ταχύτητα και πολυπλοκότητα εγχειρήματος ήρθε σε λιγότερο από ένα χρόνο. Με μεγάλη χρονική εγγύτητα, έξι διαφορετικά εμβόλια μεταξύ των 60 και πλέον που δοκιμάζονται επί του παρόντος σε όλο τον πλανήτη κρίθηκαν ασφαλή και αποτελεσματικά στις πρώτες δημοσιευμένες μελέτες [1]. Επιπρόσθετα μία νέα, επαναστατική πλατφόρμα τεχνικών όπως το mRNA και οι ιικοί φορείς (viral vectors) δοκιμάστηκε κατ’ αρχάς με επιτυχία και άφησε πολλές υποσχέσεις για το μέλλον [2]. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι τα εμβόλια αναπτύχθηκαν πριν εγκριθεί οποιοδήποτε φάρμακο με αποδεδειγμένη καθολική, ειδική και υψηλή αποτελεσματικότητα έναντι της COVID-19.
Είναι αλήθεια ότι η έκταση, η σοβαρότητα και η μεγάλη αβεβαιότητα για την πορεία της πανδημίας απαιτεί ανάλογες συντονισμένες και αποτελεσματικές δράσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Χώρες όπως το Ισραήλ έσπευσαν να εφαρμόσουν άμεσα και γρήγορα προγράμματα εμβολιασμού εθνικής εμβέλειας έναντι της COVID-19 [3, 4]. Πρόσφατα στοιχεία προερχόμενα από το Ηνωμένο Βασίλειο, όσον αφορά κυρίως θανάτους και δευτερευόντως στις εισαγωγές και στους διασωληνωμένους ασθενείς, χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηριχθεί η συνεισφορά του αυξανόμενου ποσοστού εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού στη διαφαινόμενη επιβράδυνση του ρυθμού επέλασης της πανδημίας [5].
Ελλείψει ειδικών, αποτελεσματικών, οικονομικά προσιτών και ευρέως διαθέσιμων φαρμάκων, τα εμβόλια αποτελούν τη μοναδική μέχρι στιγμής χειροπιαστή ελπίδα για αποκατάσταση της κανονικότητας και ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Σχεδόν σε κάθε κοινωνία παραμένουν μόνιμα ανοικτές οι πληγές που δημιούργησαν οι συνεχώς επιδεινούμενες συνθήκες ανεργίας, φτώχειας και επισιτισμού [6]. Παρόμοιες δυσμενείς επιδράσεις σχετίζονται με την αναπόφευκτη κοινωνική απομόνωση, με σοβαρό αντίκτυπο στην εκπαίδευση, στις τέχνες και εν γένει σε κάθε επίπεδο έκφρασης και διακίνησης σκέψης. Στα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω πρέπει να προστεθεί και η δυσχέρεια παροχής υπηρεσιών προληπτικής ιατρικής αλλά και διάγνωσης / αντιμετώπισης χρόνιων περιστατικών, με ακρογωνιαίο λίθο τις νεοπλασίες [7] και τις ψυχικές νόσους [8]. Ως αποτέλεσμα, γίνεται εύκολα αντιληπτή η νέα, εύθραυστη ισορροπία που έχει προσωρινώς επιτευχθεί από τα μέτρα έναντι της πανδημίας [9].
Βασική παράμετρος επιτυχίας των προγραμμάτων εμβολιασμού είναι να αντιμετωπιστεί με επιτυχία κάθε δυνητικός φραγμός όσον αφορά φυλετικές, εθνικές, κοινωνικές ή οικονομικές διαφορές και να καταστεί η πρόσβαση στα εμβόλια ισότιμη και ενιαία για όλους [10]. Επιπρόσθετα, η υιοθέτηση έξυπνων στρατηγικών όπως η θέσπιση προτεραιότητας ανάλογα με το πλήθος και την πολυπλοκότητα των κοινωνικών επαφών καθώς και η προστασία ευπαθών ομάδων, μπορούν να διασφαλίσουν ακόμη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε επίπεδο κοινότητας και να εξοικονομήσουν πόρους [11].
Τα εμβόλια, σε συνδυασμό με τα προστατευτικά μέτρα (ορθή χρήση μάσκας, σχολαστική τήρηση κανόνων υγιεινής, τήρηση κοινωνικής αποστασίωσης όπου ενδείκνυται) αποτελούν το μόνο αποτελεσματικό τρόπο που διαθέτουμε σήμερα για την πρόληψη της COVID-19 και κατά συνέπεια για την ανάσχεση της πανδημίας. Είναι ευνόητο ότι αυτή η ασπίδα προστασίας καθίσταται τόσο αποτελεσματικότερη, όσο αυξάνεται η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού. Η επάνοδος σε «προ-πανδημίας» συνθήκες αναμένεται να είναι αργή, ακόμη και με συνθήκες καθολικού εμβολιασμού [12].
Η επαρκής ενημέρωση και η κοινωνική ευαισθητοποίηση είναι μερικά από τα κλειδιά για την κάμψη της διστακτικότητας με την οποία μία μερίδα της κοινωνίας αντιμετωπίζει τον ενδεχόμενο εμβολισμό. Οι δράσεις αυτές καθίστανται αποτελεσματικότερες αν στοχεύουν σε συγκεκριμένες ομάδες που τυχόν εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά άρνησης / διστακτικότητας να εμβολιαστούν, πάντα εξασφαλίζοντας ευκολία στην πρόσβαση και απλές διαδικασίες [13]. Η ελευθερία της απόφασης είναι άκρως σημαντική και πρέπει να διαφυλάσσεται. Παράλληλα όμως, η προβολή της έννοιας του εμβολιασμού ως «νόρμας», σε συνδυασμό με τα αναμενόμενα ατομικά και κοινοτικά οφέλη είναι εξίσου αναγκαίο να προτάσσεται ως παράμετρος που βαραίνει στη λήψη των αποφάσεων σε προσωπικό επίπεδο [14]. Σε κάθε περίπτωση, η προβολή της ολοένα και καλύτερα τεκμηριωμένης ασφάλειας και αποτελεσματικότητας των εμβολίων μπορεί να αποτελέσει το πιο σοβαρό κίνητρο για να συνεχιστεί και να ολοκληρωθεί απρόσκοπτα ο εθνικός στόχος του επιστημονικά ορθού και ολοκληρωμένου εμβολιασμού.
Βασίλης Παπαδόπουλος
Παθολόγος
Βιβλιογραφικές αναφορές
[1]. Izda V, Jeffries MA, Sawalha AH. COVID-19: A review of therapeutic strategies and vaccine candidates. Clin Immunol. 2021 Jan;222:108634.
[2]. Yamey G. Developing vaccines for neglected and emerging infectious diseases. BMJ. 2021 Feb 10;372:n373.
[3]. Rosen B, Waitzberg R, Israeli A. Israel’s rapid rollout of vaccinations for COVID-19. Isr J Health Policy Res. 2021 Jan 26;10(1):6.
[4]. Abu Jabal K, Ben-Amram H, Beiruti K, et al. Impact of age, ethnicity, sex and prior infection status on immunogenicity following a single dose of the BNT162b2 mRNA COVID-19 vaccine: real-world evidence from healthcare workers, Israel, December 2020 to January 2021. Euro Surveill. 2021 Feb;26(6).
[5]. Cook TM, Roberts JV. Impact of vaccination by priority group on UK deaths, hospital admissions and intensive care admissions from COVID-19. Anaesthesia. 2021 Feb 11.
[6]. Butler MJ, Barrientos RM. The impact of nutrition on COVID-19 susceptibility and long-term consequences. Brain Behav Immun. 2020 Jul;87:53-54.
[7]. Jones D, Neal RD, Duffy SRG, Scott SE, Whitaker KL, Brain K. Impact of the COVID-19 pandemic on the symptomatic diagnosis of cancer: the view from primary care. Lancet Oncol. 2020 Jun;21(6):748-750.
[8]. Sher L. The impact of the COVID-19 pandemic on suicide rates. QJM. 2020 Oct 1;113(10):707-712.
[9]. Lassi ZS, Naseem R, Salam RA, Siddiqui F, Das JK. The Impact of the COVID-19 Pandemic on Immunization Campaigns and Programs: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Jan 22;18(3):988.
[10]. Bharmal N, Bailey J, Johnson V, et al. Addressing COVID-19 health disparities through a regional community health response: Posted February 10, 2021. Cleve Clin J Med. 2021 Feb 12.
[11]. Chen J, Hoops S, Marathe A, et al. Prioritizing allocation of COVID-19 vaccines based on social contacts increases vaccination effectiveness. medRxiv [Preprint]. 2021 Feb 5:2021.02.04.21251012. doi: 10.1101/2021.02.04.21251012.
[12]. Yang J, Marziano V, Deng X, et al. Can a COVID-19 vaccination program guarantee the return to a pre-pandemic lifestyle? medRxiv [Preprint]. 2021 Feb 5:2021.02.03.21251108. doi: 10.1101/2021.02.03.21251108.
[13]. Nguyen KH, Srivastav A, Razzaghi H, et al. COVID-19 Vaccination Intent, Perceptions, and Reasons for Not Vaccinating Among Groups Prioritized for Early Vaccination – United States, September and December 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Feb 12;70(6):217-222.
[14]. Patel M. Test behavioural nudges to boost COVID immunization. Nature. 2021 Feb;590(7845):185.
