Ο ρόλος των Ηπειρωτών στην ανάπτυξη
Μία εκπαιδευτική, ιστορική, κοινωνική και οικονομική προσέγγιση από την κυρία Παπαδοπούλου – Χούχου Αλεξάνδρα
Η μετακίνηση και εγκατάσταση κατά τον 18ο αιώνα Μακεδόνων και Ηπειρωτών στη Γενισέα και η δραστηριοποίησή τους στην εμπορική εκμετάλλευση του εξαιρετικής ποιότητας καπνού της ΥΕΝΙCΕ-Ι KARASU (Νέας Πόλης του Νέστου), όπως ονόμασαν οι Οθωμανοί την Γενισέα- στρατηγικό τους κόμβο-, έφερε μια νέα πραγματικότητα και στη σύνθεση του πληθυσμού αλλά και στα εκπαιδευτικά πράγματα.
Η αύξηση των καπνοεξαγωγών προσέλκυσε νέους πληθυσμούς στη Γενισέα, χριστιανικούς αυτή τη φορά , ανθρώπους που αντιλαμβάνονταν τις ευκαιρίες από αυτή τη νέα οικονομική δραστηριότητα και είχαν τη γνώση και τις επαφές για να προωθήσουν το εξαγώγιμο προϊόν.
«Στη Γενισέα ήταν Ηπειρώτες καπνέμποροι από το 1770» είχε πει στον Στέφανο Ιωαννίδη ο Ηπειρώτης Αλέκος Λιάπης, μελετητής της ιστορίας της περιοχής. “Ήρθανε οι Ηπειρώτες, πήρανε τους φούρνους, τα μπακάλικα, οι Μακεδόνες πήρανε τους μπαχτσέδες και τους νερόμυλους, οπότε σιγά σιγά πέρασε το εμπόριο στα χέρια τους. Και άμα πέρασε το εμπόριο στα χέρια τους θέλησαν να κάνουν το σχολειό”.
Η παραπάνω μαρτυρία αποδίδει την ίδρυση ρωμαίικου σχολείου στους δραστήριους Μακεδόνες και Ηπειρώτες που μετοίκησαν αντιλαμβανόμενοι τις νέες ευκαιρίες που τους έδινε ο νέος τόπος και αφού εδραίωσαν την θέση τους ίδρυσαν σχολείο.
Η Γενισέα ως διοικητικό και οικονομικό κέντρο της μουσουλμανικής διοίκησης διέθετε πολυάριθμα τεμένη, τεκέδες και μουσουλμανικά σχολεία, λειτουργούσε επίσης ιεροσπουδαστήριο και πτωχοκομείο.
Το 1870, στις 13/26 Αυγούστου, μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε την Γενισέα και μόνο μικρό μέρος της πόλης διασώθηκε από τις φλόγες. Μετά την καταστροφή πάντως συντάχθηκε σχέδιο ανοικοδόμησης με βάση τους νέους πολεοδομικούς κανόνες.
Το 1874 Δοβρανίτες Ηπειρώτες – Δοβρά μέχρι το 1928 λεγόταν το χωριό Ασπράγγελοι των Ζαγορίων της Ηπείρου- συστήνουν στη Γενισέα την Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Δοβρανιτών , με πρόεδρό τους τον καπνέμπορο Δημήτριο Σαχίνη.
Πληροφορίες για τα μέλη της Αδελφότητας στο Γενιτζέ δίνει ένας προχειρογραμμένος «Κατάλογος συνδρομητών της Φιλεκπαιδευτικής Δοβριανιτικής Αδελφότητος κατά την 27ην Ιουλίου 1875, « πανήγυριν του Αγίου Μάρτυρος και ιαματικού Παντελεήμονος » και δίπλα στο ονοματεπώνυμο σημειώνεται και το ποσό (σε λίρες Τουρκίας) που πρόσφερε ο κάθε συνδρομητής. (τα ονόματα τοποθετήθηκαν σε αλφαβητική σειρά). Τα χρήματα προορίζονταν για την ενίσχυση των σχολείων του χωριού τους Ασπράγγελοι (Δοβρά).
Σπάρος Αναγνώστου – 1,80 Αδελφοί Γκογκάκη – 0,50 Αδελφοί Δινοράπτη – 3,00 Αδελφοί Κανούρα – 0,40 Αδελφοί Καραμπέτση – 0,50 Θεοχάρης Κολοκύθας – 1,00 Αδελφοί Κόνδη – 23,00 Θεοχάρης Κορέλης – 2,00 Κώστας Κορέλης – 1,00 Γ. Κρασόπουλος – 0,80 Απόστολος Λιάπης – 1,00 Ιωάννης Λιαπογιάννης – 0,20 Πέτρος Λιάρος – 1,00 Δημήτριος Μεσίδης – 0,40 Αφοί Σ. Παπάζογλου – 1,50 Αδελφοί X. Μπέτσου – 0,40 Αδελφοί Μπίκα – 1,00 Αδελφοί Μπλάτσιου – 1,00 Αδελφοί X. Μπλάτσιου -1,50 Ξενοφών Μπρωκούμης – 0,50 Πολύβιος Μπρωκούμης – 2,00 Αδελφοί Π. Μπρωκούμη – 1,00 Χριστόδουλος Παπαϊωάννου – 0,20 Κωνσταντής Παπαναστάσης – 1,00 Γεώργιος Σακελλαρίδης – 0,40 Δημήτριος Σαχίνης (πρόεδρος) – Π,50 Αδελφοί Σιάκα – 3,00 Απόστολος Σκουτέρης – 0,40 Μιχαήλ και Θεοχάρης Σούζης – 11,50 Νικολάκης Σωτηρόπουλος – 1,00.
Άλλα μέλη της Φιλεκπαιδευτικής που αναφέρονται αλλού – που ίσως απουσίαζαν και δεν σημειώνονται στον κατάλογο ήταν ο Απόστολος Τζολάκης, ο Κ. Γ. Χρόνης και οι Αδελφοί Καραγιάννη. Χαρακτηριστική είναι και η παράσταση της σφραγίδας της Αδελφότητας.
Το 1877 παρατηρείται πλήρης υπεροχή της Ξάνθης προς την Γενισέα με 2.160 Ρωμιούς έναντι 1500 της Γενισέας.
Μετά το 1884 η Γενισέα υπάγεται πια στην υποδιοίκηση Ξάνθης και στο διάστημα 1877-1883, σταδιακά, καπνεργοστάσια και καταστήματα μεταφέρονται στην Ξάνθη.
Το 1885 ως τμήμα της Μητρόπολης Ξάνθης στο «Γιάννιτζε» αναφέρεται για τους Ρωμιούς η ύπαρξη ενός σχολείου με 30 μαθητές, σε σύνολο 150 ορθόδοξων κατοίκων.
Το 1886 η κωμόπολη Γιάνιτζε, η οποία απείχε μία ώρα από την Ξάνθη, κατοικείται από οθωμανούς και χριστιανούς, από τους οποίους κάποιοι είναι βουλγαρόφωνοι ορθόδοξοι που αναγνωρίζουν όλοι την μητρόπολη Ξάνθης. Περιλαμβάνει ένα Δημοτικό σχολείο, με τρεις τάξεις στο οποίο φοιτούν 30 μαθητές και διδάσκει ένας δάσκαλος που αμοίβεται ετησίως με 60 οθωμανικές λίρες.
Το 1886 επίσης ένας κατάλογος συνδρομητών σε μια ποιητική συλλογή του έτους 1886, περιλαμβάνει ονοματεπώνυμα μαθητών και μαθητριών που φοίτησαν στο σχολείο καθώς και ελληνοδιδασκάλων που δίδαξαν στο εκεί σχολείο.
Το 1886 συνεχίζεται η λειτουργία του ρωμαίικου σχολείου και μάλιστα αναβαθμίζεται, με προσαρτημένες τάξεις «ελληνικού» σχολείου ως ανώτερο τμήμα του δημοτικού.
Δίδαξαν οι ελληνοδιδάσκαλοι Γ. Παπανικολαΐδης και Αναστάσιος Καρκόπουλος .
Αναφέρονται 20 συνολικά μαθητές . Οι μαθηταί της σχολής (εν Γενιτζέ) το 1886 είναι:
1.Ι. Κουρέλλης
- Ξ. Κουρέλλης
- Ρ. Σπυρίδωνος
- Δ. Θ. Σίμος
- Κοσμάς Βασιλείου
- Γ. Χρήστου
- Γ. Σερκίζης
- Σταύρ. Παπαβασιλείου
- Ν. Παπαβασιλείου
- Θεόφιλος Ευσεβείας
- Ευγένιος Κωνσταντίνου
12.Σίμος Αγγέλου
13.Χρήστος Ιωάννου
- Σωκράτης Λαζάρου
15.Δ. Θεοδώρου
- Αθ. Αναστασίου
17.Παναγιώτα Ιωάννου μαθήτρια
18.Θεανώ Θ. Σίμου
19.Ι.Γ.Β
20.Αναστ. Αποστόλου εκ Γιουμουρτζίνης.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι μαζί με τους άρρενες φοιτούν και 2 μαθήτριες: η Παναγιώτα Ιωάννου και η Θεανώ Θ. Σίμου. Το σίγουρο είναι ότι φοιτούσαν δύο κορίτσια, γιατί αναφέρεται το όνομα και το επίθετό τους. Υπήρχε δηλαδή συνεκπαίδευση αρρένων και θηλέων, ένα ζήτημα το οποίο απασχόλησε για πολλά χρόνια τους υπεύθυνους των εκπαιδευτικών πραγμάτων της εποχής. Υπήρξαν περιπτώσεις σε κάποιες περιοχές όπου απαγορευόταν η φοίτηση κοριτσιών σε σχολεία αρρένων και έτσι οι μαθήτριες έχαναν την ευκαιρία να μορφωθούν. Επιτρεπόταν η συμφοίτηση όταν οικονομικοί λόγοι εμπόδιζαν την ύπαρξη χωριστού σχολείου θηλέων.
Η μαθήτρια Θεανώ Θ. Σίμου ήταν η κόρη του Θεοχάρη Δ. Σίμου (…1920) από τους Ασπραγγέλους Ιωαννίνων, η οποία παντρεύτηκε τον Ιάκωβο Καραγάπη και απέκτησαν ένα γιο τον Νικόλαο (….1975). Αδέλφια της Θεανώς είναι ο Δημήτριος και η Ευανθία (…1939). Στο σχολείο φοιτούσε και ο αδελφός της Δ. Θ. Σίμος, 4ος από την αρχή στον ονομαστικό κατάλογο των μαθητών.
Ηπειρωτόπουλα πρέπει να ήταν και οι μαθητές Ι. και Ξ. Κουρέλης, αν στηριχτούμε στην ονομαστική κατάσταση των Δοβριανιτών, επίσης οι μαθητές Σταύρος και Ν. Παπαβασιλείου. Κάποιοι από τους μαθητές δραστηριοποιήθηκαν αργότερα στην Ξάνθη όπως ο Ιωάννης και Ξενοφώντας Κουρέλης ή Κορέλης όπως επίσης και πολλοί άλλοι Ηπειρώτες από την Γενισέα οι οποίοι διακρίθηκαν στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της πόλης.
Τα πιο πάνω λιγοστά, αλλά εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία, ανατρέπουν ένα στερεότυπο που διαπερνά την τοπική μας ιστοριογραφία σχετικά με την κίνηση προσώπων από τη Γενισέα στην Ξάνθη, μετά την πυρκαγιά που συνέβη στη Γενισέα, και τοποθετείται το 1870. Ίσως αυτό να ισχύει μόνο όσον αφορά το ρόλο της ως Οθωμανικού διοικητικού κέντρου. Όσον αφορά στο ελληνορθόδοξο στοιχείο φαίνεται πως όχι μόνο δεν «ερημώθηκε» το 1870 ο Γενιτζές αλλά το 1874 εκεί, και όχι στην Ξάνθη, συστήθηκε η Αδελφότητα των Δοβριανιτών που έζησε για δέκα χρόνια μέχρι το 1884.
Πού βρισκόταν άραγε το σχολείο της Γενισέας την Οθωμανική περίοδο; Σε ποιο σημείο της Γενισέας; Κάποιοι κάτοικοι μού είπαν ότι υπήρχαν κάτι ερείπια στο χώρο που χτίστηκε ο Παιδικός σταθμός του χωριού, κοντά στην εκκλησία.
Περί το 1891 από την παλιά πρωτεύουσα του καζά τα μόνα δείγματα της διοικητικής έδρας ήταν ένα ερειπωμένο επαρχείο και ένα τηλεγραφείο.
Το 1905 στατιστική αναφέρει τη λειτουργία αστικής σχολής με 28 μαθητές, ένα δάσκαλο κι ετήσια έσοδα 920 φράγκα, κάτι που δείχνει την δημογραφική στασιμότητα της Γενισέας, αλλά και την δυνατότητα της κοινότητας για ενίσχυση της λειτουργίας του σχολείου.
Στον ίδιο κατάλογο με τους μαθητές αναφέρονται και ονόματα κατοίκων της Γενισέας που ήταν συνδρομητές Ποιητικής Συλλογής.
ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΕΝ ΓΕΝΙΤΖΕ ΤΟ 1886 ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ι. ΒΑΡΤΖΩΚΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «Ο ΠΙΝΔΟΣ H ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ”
Αδελφοί Κοντοπούλου, Επαμεινώνδας Βλαστός, Ι.Γ. Βλαχόπουλος, Κ.Τσιμέρης εκ Κυθήρων, Κ. Καφετζής εκ Καστορίας, Δ Στοΐλιου εκ Νευροκοπίου, Τέλτσος Μπαχτσετζής, Αναστ. Δημητρίου Μαρωνίτης, Ι. Γιαχανατζής, Γ. Ιωάννου εκ Βουλούστρας, Π. Κοντογιάννης εκ Βουλούστρας, Ελευθ. Φανοποιός εκ Γιουμουρτζίνης,Γ. Ν. Καραμανλής, Σωτήρ. Χ. Λαδάς Ξάνθιος, Β. Σταύρου Ναλπάντης, Γ. Α. Καρπούζης, Γιοβά Χατζηθεοφάνη εκ Δαρί Δερέ, Μιχαήλ Θωμά εκ Δαρί Δερέ, Γ. Κρασόπουλος εξ Ηπείρου, Θ. Σίμου εξ Ηπείρου, Μ. Π. Δάλλας εξ Ηπείρου, Νικόλαος ιερεύς εξ Ηπείρου, Ν. Ιωάννου εξ Ηπείρου, Αδελφοί Λιώτου, Γ. Μπράντης, Γ. Ν. Τσόλκας, Σπύρος Αναγνώστου, Στέργ. Παπαϊωάνου, Κ. Σ. Μπέτσιος, Ν. Δ. Κάλλος, Σταυρ. Παναγιώτου, Αδελ. Σκουτέρη, Αναστ. Χρονίδης, Γαλήνη Ι. Χρονίδη, Γ. Παπανικολαΐδης Ελληνοδιδάσκαλος, Αναστάσιος Καρκόπουλος Ελληνοδιδάσκαλος.
Το 1900 στη Γενισέα λειτουργούσε δημοτικό σχολείο με 30 μαθητές. 4. Πέτρου Α. Γεωργαντζή «Προξενικά Αρχεία Θράκης» Τόμος Α΄Ξάνθη 1998 Εκδοση Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών Δήμου Ξάνθης(σελ. 465)
To 1906 σε έξι χωριά του Καζά Ξάνθης καταγράφονται πέντε σχολεία αρρένων και τρία νηπιαγωγεία με οχτώ δασκάλους και 503 μαθητές. Μεταξύ των έξι σχολείων συμπεριλαμβάνεται και η Γενισέα.Τα άλλα είναι το Κουγιούνκιοϊ,η Βολούστρα ,το Πόρτο Λάγος, το Γενίκιοϊ και Σαλή.
Οι Ηπειρώτες και Μακεδόνες με την εγκατάστασή τους στη Γενισέα και μετά στην Ξάνθη , συντέλεσαν στην πληθυσμιακή αύξηση, συμμετείχαν σημαντικά στην μεγάλη ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά μερίμνησαν και για την μόρφωση των παιδιών τους όχι μόνο στον τόπο που μετοίκισαν αλλά και με πλούσια εμβάσματα για τους νέους της γενέτειράς τους .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1.Στεφ. Ιωαννιδη «Βαρταλαμίδι- Κείμενα για τον πολιτισμό της Ξάνθης», τ. Ι, Δήμος Ξάνθης , Ξάνθη 1994,σελ.105.
2.Βασίλη Δ. Αϊβαλιώτη «Ξάνθη, γλυκυτάτη μητριά» έκδοση ΔΕΑΞ και Π.Α. ΚΕ. ΘΡΑ Ξάνθη 2007σελ.44,46,47
- Ιωάννης Μ. Μπακιρτζής «Στοιχεία για την ιστορία της κωμόπολης της Γενισέας και της επαρχίας της (kaza) κατά την οθωμανική περίοδο» Ξάνθη 2010 Εκδόσεις Σπανίδη
- Πέτρου Α. Γεωργαντζή «Προξενικά Αρχεία Θράκης» Τόμος Α΄Ξάνθη 1998 Εκδοση Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών Δήμου Ξάνθης.
5.Θωμάς Π. Εξάρχου «Νησίδες Πόλεως Ξάνθης» 1 Ξάνθη Σεπτέμβριος 2002
6.Κωνσταντίνου Ι. Βαρτζώκα με τίτλο «Ο ΠΙΝΔΟΣ H ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΑ” που εκδόθηκε με την άδεια του Υπουργείου της Δημ. Εκπαιδεύσεως ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ Α. ΚΟΡΟΜΗΛΑ. (οδός Πεμπτοπαζάρου αριθ. 3) το 1886
- Η εικόνα με την σφραγίδα είναι από το βιβλίο του Βασίλη Δ. Αϊβαλιώτη «Ξάνθη, γλυκυτάτη μητριά» έκδοση ΔΕΑΞ και Π.Α. ΚΕ. ΘΡΑ Ξάνθη 2007σελ.42
Παπαδοπούλου – Χούχου Αλεξάνδρα
