Αφιέρωμα στα 100 χρόνια Ελεύθερης Θράκης
Κατά την τρέχουσα χρονιά που γιορτάζουμε – κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες – την εκατονταετηρίδα της Ελεύθερης Θράκης, δεν φιλοδοξώ – παρουσιάζοντας ανθρώπους των γραμμάτων – να προβάλω το πλήθος των ανδρών και γυναικών, παλιότερων και νεότερων, που ασχολούνται με όλους τους τομείς του γραπτού λόγου. Σκοπός μου είναι να διερευνήσω αποδείξεις της προόδου στη γη της Θράκης. Αυτό φαίνεται, ανάμεσα στα άλλα, και από την έκδοση βιβλίων που αναφέρονται σε ποικίλους τομείς.
Από το χώρο της Κομοτηνής, που έχει επιδείξει στα εκατό αυτά χρόνια πλήθος εκλεκτών ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, επιστήμονες, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, στο κείμενο τούτο αναφέρομαι στον πολυδιάστατο Ζαφείρη Μέκο και ειδικότερα στο μυθιστόρημά του «Επιχείρηση Παπίκιο», για το οποίο θα εκθέσουμε λίγα στοιχεία και σχόλια.
Θα προτάξουμε ένα εργοβιογραφικό σημείωμα και στη συνέχεια θα περάσουμε στο βιβλίο του για το Παπίκιο.
Ο Ζαφείρης Μέκος γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1937. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του ΔΠΘ. Δικηγόρησε μέχρι το καλοκαίρι του 2005 στην Κομοτηνή και συμμετείχε ενεργά στη συνδικαλιστική και πολιτιστική δραστηριότητα του Δικηγορικού Συλλόγου Ροδόπης, της Εταιρίας Θρακικών Ερευνών, ως πρόεδρος του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής κ.ά. Υπήρξε άμισθος πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του νοσοκομείου Κομοτηνής. Έχει εξειδικευτεί στα προβλήματα των μουσουλμανικών μειονοτήτων της Θράκης και στην ιστορία και παράδοση της Κομοτηνής. Έχει γράψει πληθώρα έργων ανάμεσα στα οποία και τα: «Η δικαιοσύνη στην Ελλάδα» (1986), «Φεμινισμός και ανδροκρατία πριν 2500 χρόνια» (1986). «Ο σύνδικος και τα προβλήματα του» (1988), «Εθνικό Σύστημα Υγείας» (1988), «Προσεγγίσεις (δίκαιο και ηθική, ο μουφτής και η ελληνική νομοθεσία», «Ο πεζογράφος Βάρναλης και η αληθινή απολογία του Σωκράτη, ο όρκος». «Οι αρμοδιότητες του μουφτή και η ελληνική νομοθεσία» (1991), «Θράκη συνιστώσες του μειονοτικού προβλήματος» (1995), «Δικηγορικά ανάλεκτα (η επιείκεια, ο μάρτυρας, ο δικηγόρος, ο κατηγορούμενος)» (1998), «Καταπίεση μειονοτήτων (αλήθειες και μυθεύματα)» (1998), «Thrace: Aspects of minority problem» (1999), «Τη Θράκη και τα μάτια σας» (2000), «Οι Πομάκοι στη Θράκη» (2001), Ριζώσαμε στην Κομοτηνή» (2002), «Ενθύμιον Κομοτηνής» (2005), «Μουσουλμάνοι, Αρμένιοι, Εβραίοι, οι συμπολίτες μου Κομοτηναίοι» (2006-2007), «Υγρόν Πυρ» (μυθιστόρημα 2011) και «Επιχείρηση Παπίκιο» (2014).
Ο καθηγητής Λαογραφίας του ΔΠΘ Μανόλης Βαρβούνης μιλώντας σε τιμητική εκδήλωση με θέμα: «Ο Ζαφείρης Μέκος και το πολυπολιτισμικό υπόβαθρο της θρακικής παράδοσης» χαρακτήρισε τα έργα του σύγχρονα «γιατί είναι η ματιά ενός ανθρώπου ο οποίος δεν είναι λαογράφος, δεν είναι ιστορικός, έχει νομική παιδεία αλλά και λόγω του επαγγέλματος του έχει έρθει σε επαφή με κατοίκους της περιοχής, όλων των ομάδων, των στρωμάτων, των οικονομικών, των μορφωτικών. Άρα μπορεί να ξέρει πάρα πολύ καλά το σφυγμό του κόσμου».
Το μυθιστόρημα «Επιχείρηση Παπίκιο», εκδ. Σοκόλη – Κουλεδάκη, 2014, σελ. 315, αποτελεί ένα πολυεπίπεδο κείμενο, που εκτός από το μυθοπλαστικό στοιχείο του αφηγήματος περιλαμβάνει ιστορικά, πολιτιστικά και πολιτικά στοιχεία της ζωής κατά τον 13ο μεταχριστιανικό αιώνα στο χώρο κυρίως της σημερινής δυτικής Θράκης.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε: «Την εποχή του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου, του επονομαζόμενου πρεσβύτερου, «Οι Κανδινάτοι στην Υπηρεσία του Παλατίου», μια ειδική μυστική στρατιωτική μονάδα, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μια επικίνδυνη εχθρική ενέργεια από όργανα του γειτονικού κράτους. Την υπόθεση περαίωσαν με επιτυχία δύο ικανοί κανδινάτοι, ο Θεόδωρος Καλομοίρης και ο Λουκάς Λυκομάτης. Μια ενδιαφέρουσα περιπέτεια με απρόοπτα, ανθρωπιά και χαμηλότονο χιούμορ, που εκτυλίσσεται στο αληθινό ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο της Θράκης και της υστεροβυζαντινής κοινωνίας, όπως αποτυπώνεται μέσα από τις μεγάλες αντιφάσεις και αντιθέσεις της».
Πρόκειται για μια «αστυνομική» υπόθεση. Κλέβονται στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας αγαθά μεγάλης εθνικής πολιτιστικής αξίας από πράκτορες ξένης γειτονικής χώρας. Οργανώνεται από μυστική κρατική υπηρεσία η ανακάλυψη των κλαπέντων και η επαναφορά τους στην Κωνσταντινούπολη. Την αποστολή αναλαμβάνουν δύο ικανοί νέοι αξιωματικοί που την φέρνουν σε αίσιο πέρας.
Βρισκόμαστε στην εποχή του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (γεννήθηκε στην Νίκαια της Βιθυνίας στις 25 Μαρτίου 1259 – πέθανε σε μοναστήρι με το όνομα ως μοναχός Αντώνιος στις 13 Φεβρουαρίου 1332). Στέφθηκε στην Κωνσταντινούπολη Αυτοκράτορας το 1282 και βασίλευσε ως το 1328), ήταν μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου.
Έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε την ανθρωπογεωγραφία της Θράκης, τη διάρθρωση του κράτους και των υπηρεσιών, τους τίτλους των αξιωματούχων, στοιχεία από την εκπαιδευτική, εκκλησιαστική και μοναστηριακή ζωή. Ακόμη ειδικότερα θέματα της υστεροβυζαντινής περιόδου, όπως παιχνίδια, μέσα δουλειάς, ιατρικά και βότανα, ευνούχοι, εδέσματα και λειτουργία πανδοχείων, η σεξουαλική ζωή, οι δωσίλογοι βυζαντινοί που συνεργάζονταν με τους Φράγκους, οι πόλεις και κωμοπόλεις, η παρουσία ξένων πρακτόρων στη Θράκη και στην αυτοκρατορία γενικότερα, η εμπορική ζωή με τους Γενουάτες και Βενετούς κυρίαρχους οικονομικά, αλλά και τα συνήθη μεταφορικά μέσα, το οδικό δίκτυο, η Εγνατία, η αστυνόμευση, τα υποζύγια και ο ρόλος τους.
Το κέντρο του μυθιστορήματος βέβαια είναι ο χώρος του Παπίκιου, για το οποίο καλό είναι να πούμε λίγα στοιχεία, με τη βοήθεια του αρχαιολόγου Νίκου Ζήκου και δημοσίευμα του Υπουργείου Πολιτισμού.
Το Παπίκιον όρος, τμήμα του ορεινού όγκου της Ροδόπης, είναι από τα σημαντικότερα μοναστικά κέντρα του Βυζαντίου. Αναφέρεται για πρώτη φορά στις πηγές στα τέλη του 11ου αι. Ιστορικοί και χρονογράφοι (Ζωναράς, Χωνιάτης κ.ά.) αναφέρονται στην ύπαρξη «πλείστων σεμνείων» και «φροντιστηρίων», όπου εκάρησαν μοναχοί επιφανή πρόσωπα του Βυζαντίου. Εδώ προσήλθε ο Σέρβος ηγεμών Στέφανος Α΄ Νεμάνια και ασπάσθηκε το μοναχικό σχήμα. Ο Γρηγόριος Παλαμάς και ο όσιος Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης επισκέφτηκαν και παρέμειναν στο Παπίκιον για σύντομο χρονικό διάστημα.
Μεγάλος αριθμός βυζαντινών ναών και άλλων κτισμάτων, εντοπισμένων βόρεια των οικισμών Πολυάνθου, Ληνού, Μίσχου, Ασώματου και Θάμνας επιβεβαιώνουν την ορθότητα της ταύτισης της περιοχής με το Παπίκιον των βυζαντινών πηγών. Από το 1982 και μετά αποκαλύφθηκαν με ανασκαφικές έρευνες τα ερείπια τριών θολοσκέπαστων ναών, σε σχήμα ελευθέρου σταυρού με συνεπτυγμένες τις κεραίες, 11ου-12ου αι., βυζαντινός λουτρών και δύο εκτεταμένα μοναστηριακά συγκροτήματα της ίδιας εποχής πλησίον των οικισμών Σώστη και Ληνού. Από τα ανασκαφικά ευρήματα συμπεραίνεται ότι το Παπίκιον Όρος είχε άμεση επικοινωνία με τα γύρω αστικά κέντρα, αλλά και με την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Το Παπίκιον όρος ως μοναστικό κέντρο είχε μεγάλη ακμή κατά τον 11ο και 12ο αι., μετά παρακμάζει. Στους μεταβυζαντινούς χρόνους δεν υπάρχει πια. Η μετονομασία του Παπικίου και γενικότερα της Ροδόπης σε Despot Dag (όρος του Θεού) αποτελεί ανάμνηση του μοναχισμού που αναπτύχθηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο.
Ο συγγραφέας Ζαφείρης Μέκος με το βιβλίο του αυτό μας μετέφερε στη Θράκη του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, είδαμε την Ξάνθεια, το Περιθεώριον, τα Κουμουτζηνά, την Μαρώνεια, την Βήρα, πολλές άλλες πόλεις και κωμοπόλεις στη διαδρομή Κωνσταντινούπολη – Παπίκιον και αντίστροφα.
Αν θα με ρωτούσατε, θα συμφωνούσα με τον χαρακτηρισμό του βιβλίου ως ενός Χρονικού, όπως το αναφέρει και ο συγγραφέας ήδη στο πρώτο κεφάλαιο (σελίδα 14). Ένα Χρονικό για τη Θράκη του ύστερου Βυζαντίου, ενός άξιου συγγραφέα με πλούσιο και ποικίλο έργο, του Κομοτηναίου Ζαφείρη Μέκου.
[Στο Sparmatseto.gr όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να βρει το άρθρο Παπίκιον Όρος – Το “Άγιον Όρος” της Θράκης του Αντώνιου Βαρβατσούλια στις 5 Φεβρουαρίου 2019]Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
