ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΟΣ»
Κάθε χρόνο, από το 2001 που έφυγε από τούτη τη ζωή ο Στέφανος Ιωαννίδης, η Πρωτομαγιά αποκτά ένα καινούριο χρώμα, μια νέα πρωτόφαντη μυρουδιά. Τα χρόνια που πέρασαν από τότε, είκοσι παρά ένα, η μνήμη του είναι καθημερινή, γιατί το έργο του καθημερινά μάς επιβάλλεται. Δεν μπορούμε να λησμονήσουμε αυτά που έκανε, κυρίως αυτά που έσπειρε, στην Ξάνθη και στη Θράκη ευρύτερα.
Το 2019, με την ευκαιρία των εκατό χρόνων ελεύθερης ζωής της Ξάνθης, είχα τη χαρά και τιμή – εκτός από τις άλλες δημοσιεύσεις μου για τον Στέφανο Ιωαννίδη – να μιλήσω σε δύο πολύ σημαντικές εκδηλώσεις, μία στην Ξάνθη και μία στη Θεσσαλονίκη.
Η πρώτη εκδήλωση με θέμα: «Η Ξάνθη και ο Στέφανος Ιωαννίδης», περιλάμβανε ομιλία μου στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης, στη ΦΕΞ – 4 Μαρτίου 2019.
Προλογικά ανέφερα: «Είναι ιδιαίτερα σημαντική η σημερινή εκδήλωση, ενταγμένη στην εκατονταετία ελεύθερης ζωής της Ξάνθης. Αφενός ο τιμώμενος Στέφανος Ιωαννίδης, καθώς γεννήθηκε τρία χρόνια μετά την ελευθέρωση της Ξάνθης, κατ’ ουσίαν ταυτίζεται με την πορεία της ελεύθερης Ξάνθης όλον τον εικοστό αιώνα. Από την άλλη, ο χώρος που μας περιβάλλει – εννοώ η Φιλοπρόοδος Ένωσις Ξάνθης – απεικονίζει την πεντηκονταετία δράσης του Στέφανου Ιωαννίδη στη γενέτειρά του με κέντρο πάντοτε τη ΦΕΞ. Θα μου επιτρέψετε να καυχηθώ ότι μέσα στη ζωή της ΦΕΞ γνώρισα και αγάπησα τον Στέφανο Ιωαννίδη, στη ΦΕΞ και ο ομιλητής πρόσφερε μέγα μέρος της νεότητας και της πολιτιστικής του παρουσίας».
Η δεύτερη εκδήλωση με θέμα “Το περιοδικό «Θρακικά Χρονικά» του Στέφανου Ιωαννίδη και η λογοτεχνία της Ξάνθης του 20ου αιώνα”, ήταν ομιλία μου στη 16η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, με οργάνωση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη, 11 Μαΐου 2019.
Στην εκδήλωση της Θεσσαλονίκης προλογικά είπα: «Ευχαριστώ τον πρόεδρο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας κ. Καζάζη για όσα είπε, το Κέντρο για όσα έκανε και το μαθητή μου Βασίλη Βασιλειάδη για όσα έκανε και για όσα, είμαι σίγουρος, θα κάνει από δω και πέρα. Ευχαριστώ την Αθηνά Ιωαννίδη, την οποία γνωρίζω εδώ και πολλές δεκαετίες, και συνεργαστήκαμε όλα αυτά τα χρόνια για τα Θρακικά Χρονικά και για την προβολή του έργου του Στέφανου Ιωαννίδη.
Η σημασία της ψηφιοποίησης των Θρακικών Χρονικών, κατά τη γνώμη μου, είναι μια δυνατότητα καθολικής και οικουμενικής προσέγγισης και αξιοποίησης του περιεχομένου των Θρακικών Χρονικών. Δεν είναι αν, ύστερα από εκατό χρόνια διαβάζουμε ή όχι «χαρτί», το θέμα είναι ότι με οποιοδήποτε τρόπο θα είναι σε όλο τον κόσμο γνωστή η παρουσία αυτού του περιοδικού».
Θεωρώ ότι οι δύο παραπάνω εκδηλώσεις, καθώς και η ψηφιοποίηση των Θρακικών Χρονικών, αποτελούσαν την καλύτερη τιμή για την Εκατονταετηρίδα της Ελεύθερης Ξάνθης και την καθοριστική συμβολή του Στέφανου Ιωαννίδη στην ανάδειξη και ανάπτυξη της πνευματικής ζωής της Ξάνθης, κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα.
Στο κείμενό μου αυτό θα παραθέσω πρώτα ένα εργοβιογραφικό υπόμνημα για τον Στέφανο Ιωαννίδη και στο δεύτερο μέρος έναν χρηστικό κατάλογο για τα κείμενα του Στέφανου Ιωαννίδη στα «Θρακικά Χρονικά».
Ο Στέφανος Ιωαννίδης γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1923. Οι γονείς του κατάγονταν της από την Ξάνθη, μοναχοπαίδι, ο πατέρας του καπνεργάτης. Η γερμανική και βουλγαρική κατοχή της Ξάνθης τον βρήκε έφηβο στα άνυδρα εκείνα χρόνια. Το 1947 προσλήφθηκε στον Δήμο Ξάνθης, από το 1948 μέχρι τον Αύγουστο 1952 υπηρέτησε τη θητεία του. Επιστρέφοντας στην Ξάνθη συμμετείχε στην ίδρυση του πολιτιστικού σωματείου «Φιλοπρόοδος Ένωσις Ξάνθης» (Φ.Ε.Ξ.), παίζοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στο πολιτιστικό της έργο. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση Βιβλιοθήκης στην Ξάνθη και στα Άβδηρα, Κινηματογραφικής Λέσχης, Θεατρικού Εργαστηρίου, Μουσικού Εργαστηρίου και Λαογραφικού Μουσείου. Το 1954, η ΦΕΞ δώρισε τη βιβλιοθήκη στο Δήμο και ο Στέφανος Ιωαννίδης ανέλαβε την συγκρότησή της, της οποίας ήταν διευθυντής μέχρι το καλοκαίρι του 1983, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Κατάφερε να καταστήσει την Δημοτική Βιβλιοθήκη Ξάνθης ως την καλύτερη επαρχιακή Βιβλιοθήκη, οποία κατά την αποχώρησή του είχε 32.000 τόμους βιβλίων. Το 1971 παντρεύτηκε την Αθηνά, σύντροφο της ζωής του μέχρι τον θάνατό του. Έφυγε από τούτη τη ζωή την 1η Μαΐου 2001.
Από μικρός είχε έφεση στα γράμματα και της τέχνες. Ζωγραφικά του έργα της νεανικής περιόδου εκτίθενται στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Στη δεκαετία 1950 – 1960 γίνεται η εμφάνισή του στα γράμματα με δημοσιεύσεις σε εφημερίδες και περιοδικά, αλλά και με τα πρώτα του βιβλία. Παραθέτουμε της τίτλους έργων του.
Πεζογραφία Οι Πρώτες φλόγες (1959), διηγήματα – Οι Ντεγκτσήδες και άλλα διηγήματα (1979) – Τα Παιδιά των Πελαργών (1965), μυθιστόρημα – Το παιχνίδι με το μαγνήτη (1973), μυθιστόρημα – Η Αποκήρυξη (1976), μυθιστόρημα – Είδωλα στον Καθρέφτη (1996), μυθιστόρημα – Ποίηση – Πυρωμένη άμμος (1961) – Ποιήματα 1958-73 – Θέατρο – Στη γέφυρα του Λουλέ – Μπουργκάζ (1980) – έργο που ανέβασε το ΚΘΒΕ και το Γυμνάσιο Σμίνθης με την ευθύνη της Δήμητρας Κατάκη.
Μελέτες – 1961, Τα Άβδηρα, ο Δημόκριτος και οι Αβδηρίτες σοφοί – 1969, Μικρός Οδηγός Ξάνθης – 1974, Ξάνθη 1919-20, Διασυμμαχική κατοχή – Μια εποχή, ένα καθεστώς – 1975, Της επαγγελματικός οδηγός 1910-11 – 1982, Ξάνθη, 1870 – 1940, Εικόνες και μαρτυρίες για την ιστορία της Λεύκωμα, τόμος 1ος – 1990, ίδιο ο.π., Λεύκωμα, τόμος 2ος – 1994, Βαρταλαμίδι – Με κείμενα για τον Πολιτισμό της Ξάνθης, δύο τόμοι, σελ. 1078 – 1996, Γεώργιος Βιζυηνός, Σε μια άλλη διάσταση – Η ζωή και το έργο του – 1997, Οδοιπορικό μες’ το χρόνο – αυτοβιογραφικό, τ. Α΄ Έργα διάνοιξης ατραπών – 1998, Κάμινος πυρός καιομένη – αυτοβιογραφικό, τ. Β΄ Του πολέμου, της κατοχής – 1998, Συγκλίσεις – Ρ. Βελεστινλής, Πολ. Παπαχριστοδούλου, Γ. Βιζυηνός, Κ. Θεοτόκης
Μετάφραση από τα γαλλικά – 1973, Ποίηση ανάμεσά της – 13 Ποιητές Νοτιοαφρικανοί Στρατευμένοι
Σημαντικές διακρίσεις – 1957, Πανελλήνιος λογοτεχνικός διαγωνισμός του Υπουργείου Προεδρίας. 1ο Βραβείο για τη περιοχή της Θράκης – 1962, Λογοτεχνικός Διαγωνισμός Ποίησης και Πεζογραφίας των Συνεργαζόμενων Πολιτιστικών Σωματείων Θράκης. Συμμετέχει με το ψευδώνυμο «Ορφέας Μελίδης». 2ο βραβείο και στα δύο είδη – 1977. Έπαινος της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του λογοτεχνικού και ιστορικού του έργου και για την πολιτιστική προσφορά του στην Ξάνθη – 1980. Βραβείο «Μενέλαος Λουντέμης», από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών για την συλλογή διηγημάτων «Οι Ντεγκτσήδες και άλλα διηγήματα».
Ο Αλέξης Ζήρας στο Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (των εκδόσεων Πατάκη) στο λήμμα για τον Στέφανο Ιωαννίδη ανάμεσα στα άλλα σημειώνει : «Υπήρξε ενεργός παράγοντας στην πνευματική και πολιτιστική ζωή της Ξάνθης (…) Κοινωνιστική πεζογραφία που αντλεί τόσο από το ψυχολογικό μυθιστόρημα όσο και από τον ρεαλισμό της ηθογραφικής της παράδοσης. Παρά το πολιτικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο διαπλέκονται οι ιδέες και οι συγκρούσεις των χαρακτήρων, η ηθική στάση του έργου του προβάλλεται ως απότοκη της αφηγηματικής πραγματικότητας. Παράλληλα με της ιστορικές μελέτες του και τα λευκώματά του ο Ιωαννίδης συνέβαλε στην ανάδειξη λιγότερο γνωστών πτυχών της τοπικής ιστορίας της Ξάνθης».
ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑ «ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» (1960 – 1992)
O Στέφανος Ιωαννίδης με το περιοδικό «Θρακικά Χρονικά» δημιούργησε βέβαια ένα όργανο Θρακογνωσίας, συνάμα όμως αποτελεί και ένα «θησαυρό» ποικίλων γνώσεων, απόψεων και πληροφοριών ιδιαίτερα για την Ξάνθη και την περιφέρειά της. Να υποσημειώσω δύο παρατηρήσεις: τα Θρακικά Χρονικά δεν ήταν προσωπικό όργανο του εκδότη Στέφανου Ιωαννίδη – δεν πρόβαλε το έργο του ούτε μεροληπτούσε. Και η δεύτερη παρατήρηση, παρόλο που ο ίδιος ήταν λογοτέχνης και ιστοριοδίφης, το περιοδικό κάλυπτε όλους τους τομείς επιστήμης που σχετίζονταν με τη Θράκη γενικά και την Ξάνθη ειδικότερα.
Στη σημερινή δημοσίευση θα αναφερθούν κατά θέματα τα κείμενα του Στέφανου Ιωαννίδη:
Α. Πρώτη περίοδος, τριμηνιαία τεύχη 1 – 28, 1960 – 1968
Ο Στέφανος Ιωαννίδης δημοσιεύει κείμενα με το όνομα: 1. «Θρακικά Χρονικά», 2. «Ιωαννίδης Στέφανος» και 3. «ιω. στ.». Με το ψευδώνυμο «Μελίδης Ορφέας» δημοσιεύει ορισμένα ποιήματά του.
Με σειρά δημοσίευσης έχουμε:
1.Βιογραφικά Αχιλλέα Καλεύρα και Άργη Κόρακα, στατιστικά στοιχεία νομού Ξάνθης, αναφορά της Θρακικές Γιορτές του 1967, αναφορά στο αρχαίο θέατρο Αβδήρων και τον επιμελητή αρχαιοτήτων που απολύθηκε.
- Άρθρα για την ιστορία των Αβδήρων, βιογραφική σύνθεση Δημόκριτου, αντικείμενα από Ξάνθη στο Ashmolean Museum Oxford, Σπίτια και δρόμοι στην παλιά Ξάνθη – φωτογραφίες, Έκθεση λαϊκής θρακιώτικης ενδυμασίας και χειροτεχνίας.
- Αναφορά σε εκπαιδευτικά και αρχαιολογικά θέματα και προβλήματα της Ξάνθης, παρουσίαση του εικαστικού Χρήστου Παυλίδη.
Β. Δεύτερη περίοδος, ετήσιοι τευχότομοι, 29 – 46, 1972 – 1992
Η ευρετηρίαση της ύλης για τη δεύτερη περίοδο είναι κατά τομείς και ενότητες.
Α. ΙΣΤΟΡΙΑ: Της επαγγελματικός οδηγός του 1910 – 1911 δείχνει την οικονομική και πολιτιστική ακμή της Ξάνθης, Ξάνθη 1919 – 1920 – Διασυμμαχική κατοχή αναφέρεται στην απελευθέρωση της Ξάνθης και στα γεγονότα και πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο καθώς και στην περίοδο της διασυμμαχικής κατοχής ως τον Μάιο του 1920, Εκπαιδευτική κατάσταση στην Ξάνθη 1924 – 1927 και 1961 – 62, Αναφορά στο δάσκαλο Γαβριήλ Κούρκουλα στη Ματσίνειο Σχολή, Ξάνθη 1870 – 1920 στοιχεία από την ιστορία της, πολλά στοιχεία από πηγές, πολιτιστική ταυτότητα, Εξήντα χρόνια πριν ώρα μηδέν για τα σχολεία της Ξάνθης – παιδεία το 1922, Ο Εθνικός Αγών της Ξάνθης και μια πρωτοφανής λαϊκή εκδήλωσις – διαμαρτυρίες επαγγελματικών σωματείων της τα κόμματα, Δημοσιεύματα του τύπου του 1925 για τον αριστερό αρχιμουσικό Μιχαήλ Λουκοβίκα που εκλέγεται δήμαρχος το 1925 αλλά δεν τον αφήνουν να ασκήσει τα καθήκοντά του, Οι μυστικές αντιστασιακές ομάδες στην Ξάνθη κατά την πρώτη δεκαετία του 1900, τι γίνεται στην Ξάνθη στα χρόνια του μακεδονικού αγώνα. Κανονισμός της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Ξάνθης 1911, Απεργία 1922-23, Η Ελληνική Δημογεροντία και τα Εκπαιδευτήρια της Ξάνθης κατά το διάστημα 1920 – 1926, Τι σημαίνει η 4η Οκτωβρίου 1919 για την Ξάνθη, Ένας αιώνας ακμής και εφτά μήνες δυστυχίας που προηγήθηκαν πριν από το Μάη του 1920, Ενέργειες της Δημογεροντίας, Μακεδονικός Αγώνας και Κίνημα Αντιστάσεως στην Ξάνθη.
Β. ΓΛΩΣΣΑ: Τα Θρακικά Χρονικά με μονοτονικό σύστημα, κανόνες μονοτονικού, Σχόλια πάνω σε μια μέθοδο Εκμαθήσεως της Ελληνικής Γλώσσης.
Γ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η πνευματική ζωή στην επαρχία, Πολιτιστική ζωή στην Ξάνθη, Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών Ξάνθης, Ελεύθερες συζητήσεις στη Στέγη, Μουσείο Καπνού να ιδρυθεί στην Ξάνθη, Ινστιτούτο Θρακολογίας, Πολιτιστικοί οργανισμοί του Δήμου, Α΄ Διεθνές συνέδριο για τον Δημόκριτο στην Ξάνθη, Πνευματικοί και Πολιτιστικοί Δημιουργοί στην Ξάνθη και στη Θράκη, Προτάσεις για πολιτιστική ανάπτυξη, 30 χρόνια Θρακικά Χρονικά.
Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: 1928 – το στίγμα μιας εποχής (δίνεται σφαιρικά η δεκαετία του 1920), Η ανάπτυξη της Ξάνθης και τα σύμφυτα προβλήματα – λεπτομερής ανάλυση / αξιοποίηση στοιχείων σχετικής έρευνας των Θρακικών Χρονικών για τη μεταπολιτευτική περίοδο ως το 1978.
Ε. ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ: ο Στέφανος Ιωαννίδης δημοσιεύει φιλολογικές μελέτες για πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων, θρακιώτες και άλλους. Από τους Ξανθιώτες αναφέρεται στον Σήφη Νικολαΐδη και στην Κατίνα Βέικου Σεραμέτη.
ΣΤ. ΣΧΟΛΙΑ: Σε όλους τους τευχότομους περιέχονται σχόλια, στόχοι και απόψεις του Στέφανου Ιωαννίδη πάνω σε θέματα και προβλήματα της Ξάνθης. Βέβαια, υπάρχουν ανάλογα κείμενα για τη Θράκη.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
*Ευχαριστώ τον Γιάννη Διαφωνίδη και την εφημερίδα «Εμπρός» που αγκάλιασε το Στέφανο Ιωαννίδη και το έργο του από την πρώτη μέρα κυκλοφορίας, καθώς και για το σημερινό συλλεκτικό Αφιέρωμα.
