Σε λίγες μέρες κλείνει το 2019. Τελειώνει και το έτος το αφιερωμένο στον Κωστή Παλαμά, με την ευκαιρία των 160 χρόνων από τη γέννησή του. Στο τραπέζι της γέννησης του Χριστού, στο χριστουγεννιάτικο, καλεσμένος μας ο Κωστής Παλαμάς. Ας τον φροντίσουμε. Στα έξη του χρόνια έχασε τη μάνα του και σε ένα μήνα κοντά έχασε και τον πατέρα του. Ας τον φροντίσουμε. Θα μας ανταποδώσει με όμορφους επίκαιρους στίχους.
Ο Κωστής Παλαμάς (Πάτρα, 13 Ιανουαρίου 1859 – Αθήνα, 27 Φεβρουαρίου 1943) ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη και ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης. Αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής γενιάς του 1880, πρωτοπόρος, μαζί με τον Νίκο Καμπά και τον Γεώργιο Δροσίνη, της αποκαλούμενης Νέας Αθηναϊκής (ή Παλαμικής) σχολής. Το 1898, μετά το θάνατο του γιου του Άλκη σε ηλικία τεσσάρων ετών, δημοσίευσε την ποιητική σύνθεση «Ο Τάφος». Το 1897 διορίστηκε γραμματέας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου αποχώρησε το 1928. Από το 1897 άρχισε να δημοσιεύει τις σημαντικότερες ποιητικές του συλλογές και συνθέσεις, όπως οι Ίαμβοι και Ανάπαιστοι (1897), Ασάλευτη Ζωή (1904), Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907), Η Φλογέρα του Βασιλιά (1910). Η κορυφαία έκφραση της «λυρικής σκέψης» του Παλαμά είναι Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907). Στο πνευματικό του ταξίδι ο Γύφτος θα γκρεμίσει και θα ξαναχτίσει τον κόσμο όλο. Θα απαρνηθεί τη δουλειά, την αγάπη, τη θρησκεία, την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και όλες τις πατρίδες, αλλά και θα τα αναστήσει όλα μέσα από την Τέχνη, μαζί και τη μεγάλη χίμαιρα της εποχής, τη Μεγάλη Ιδέα. Θα υμνήσει τον ελεύθερο λαό του, αλλά θα τραγουδήσει και έναν νιτσεϊκό αδάκρυτο ήρωα. Θα καταλήξει προσκυνώντας τη Φύση και την Επιστήμη. ‘Η Φλογέρα του βασιλιά (1910) διαδραματίζεται στο Βυζάντιο και αφηγείται το ταξίδι του Βασίλειου Β’ («Βουλγαροκτόνου») στην Αθήνα. Κεντρικό σημείο του έργου είναι το προσκύνημα του αυτοκράτορα στον Παρθενώνα, που έχει γίνει ναός της Παναγίας. Αυτό συμβολίζει για τον ποιητή τη σύνθεση και την ενότητα όλης της ιστορίας του Ελληνισμού, αρχαίας, βυζαντινής και σύγχρονης. Η έμπνευση της Φλογέρας του Βασιλιά είναι αποτέλεσμα και του ανανεωμένου τότε ενδιαφέροντος για το Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά κυρίως του Μακεδονικού Αγώνα.
Ο Παλαμάς ήταν ένας από τους πολυγραφότερους Έλληνες λογοτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους. Δημοσίευσε συνολικά σαράντα ποιητικές συλλογές, καθώς και θεατρικά έργα, κριτικά και ιστορικά δοκίμια, συγκριτικές μελέτες και βιβλιοκριτικές. Να σημειώσουμε, όπως σημειώνει ο καθηγητής φιλοσοφίας Κώστας Ανδρουλιδάκης στο άρθρο του «Ο στοχαστής Παλαμάς», ότι ο ποιητής σε πολλά ποιήματά του συνδύαζε την αρχαιοελληνική με τη χριστιανική πίστη: «Στο ποίημα ‘Οι Θεοί’ εκφράζεται ένας τολμηρός συγκρητισμός, μια συναίρεση της Κύπριδας και του Ναζωραίου, σύμβολα των δυο μεγάλων ιδεωδών: της αρχαιότητας (του κάλλους) και του Χριστιανισμού (της αγάπης): «πάντα θεοί θα είναι της γης η Ομορφιά η αιώνια/κ΄ η αιώνια Καλωσύνη!».
Ο Κωστής Παλαμάς μάς προσφέρει στίχους του για τα Χριστούγεννα:
Α «Τί φως και χρώμα κι εμορφιά να σκόρπιζε τ’ αστέρι οπού στην κούνια του Χριστού τους Μάγους έχει φέρει! Ποιός άγγελος το διάλεξε για τέτοιο ταχυδρόμο! Τ’ άλλα τ’ αστέρια θα ’βλεπαν το φωτεινό του δρόμο, κι από τη ζήλια θα ’τρεμαν… […]Για όλα τ’ άστρ’ αλίμονο! δεν είναι η ματιά μας… Και μόνον όταν τα λαμπρά Χριστούγεννά μας θά μπουν, θαρρώ πως οι ακτίνες σου μες στην ψυχή μου λάμπουν. Τί φως και χρώμα κι εμορφιά να σκόρπιζε τ’ αστέρι, οπού στην κούνια του Θεού τους Μάγους έχει φέρει!»
Β «Αχ, αχ, Χριστουγεννιάτικο της φαμελιάς τραπέζι που ταίρι ταίρ’ η όρεξη με την αγάπη παίζει! Τα ποτηράκια ηχούν γλυκά, λαμποκοπούν τα πιάτα, γύρω φαιδρά γεράματα και προκομμένα νιάτα! Κούρκος στη μέση ολόζεστος μοσχοβολά, ροδίζει, και τρέχει ολούθε το κρασί και κελαδεί κι αφρίζει. […] και να σ’ αρχίζει ακούραστη ο πάππος φλυαρία, των Χριστουγέννων μια γνωστή πανάρχαια ιστορία… Αχ, αχ, Χριστουγεννιάτικο της φαμελιάς τραπέζι που ταίρι ταίρ’ η όρεξη με την αγάπη παίζει!
Γ «Να ’μουν του στάβλου έν’ άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι, 30 την ώρα π’ άνοιξ’ ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι! Να ιδώ την πρώτη του ματιά και το χαμόγελό του, το στέμμα των ακτίνων του γύρω στο μέτωπό του, να λάμψω από τη λάμψη του κι εγώ σα διαμαντάκι, […] Να ’μουν του στάβλου έν’ άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι, την ώρα π’ άνοιξ’ ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι!».
Ευχαριστούμε τον Κωστή Παλαμά για την προσφορά του στο τραπέζι μας. Ας ψάλουμε μαζί με τον ποιητή όλοι κι όλες αυτό που λέει στο ποίημά του ‘΄Ενας Θεός’: «Ω, μέσα μου γεννιέται ένας Θεός / και το κορμί μου γίνεται ναός, / δεν είναι ως πρώτα φάτνη ταπεινή / μέσα μου λάμπουν ξάστεροι ουρανοί,/ το μέτωπό μου λάμπει σαν αστέρι…»
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
