Ένα “success story” με φόντο την τέχνη και τον πολιτισμό στην εκπαίδευση
Σε λίγες μέρες κλείνουν τα σχολεία για τις χριστουγεννιάτικες διακοπές που όλοι περιμένουν ανυπόμονα, όπως κάθε χρόνο άλλωστε. Μαζί με την προσμονή ενός χιονισμένου ξανθιώτικου τοπίου έρχεται σιγά σιγά και η μυρωδιά από το ψητό στο φούρνο με τα μυρωδικά που ευωδιάζουν εορταστικά. Πριν φορέσετε τα άνετα ρούχα σας (πιτζάμες κατά προτίμηση) και καθίσετε αναπαυτικά στον καναπέ, δίπλα στο τραπεζάκι με τα μελομακάρονα, θέλω να σας θέσω το εξής εορταστικό ερώτημα : Τι κοινό βρίσκετε ανάμεσα στην τέχνη και στην εκπαίδευση; Όχι, δεν αναφέρομαι στο βαρετό για κάποιους μάθημα Ιστορίας της Τέχνης του Λυκείου ούτε στις σχολικές εκδρομές σε μουσεία που κατέληγαν σε «μακριά γαϊδούρα» στο προαύλιο… Έχω στο νου μου να σας μιλήσω σήμερα για μια διαφορετική προσέγγιση, πιο ουσιαστική και πιο αληθινή. Αυτή είναι και η εμπειρία μου από την Μεγάλη Βρετανία, την οποία σας καταθέτω λίγο πριν στρωθούν μπροστά σας τα χριστουγεννιάτικα εδέσματα…
Εκπροσωπώντας την Ξάνθη και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο (ΦΕΞ) της πόλης μας, εγώ, και άλλοι τρεις απεσταλμένοι μουσείων από όλη την Ελλάδα, επιλεχτήκαμε για να παρακολουθήσουμε το πρόγραμμα “Masterpieces in Schools”.Η πρωτοβουλία της υποτροφίας αυτής ανήκει στο ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και στοχεύει στην ανταλλαγή πολύτιμων γνώσεων και εμπειριών ανάμεσα σε επαγγελματίες του χώρου της εκπαίδευσης, των τεχνών και της μουσειολογίας. Ο οργανισμός φιλοξενίας Art UK από το 2003 έχει ψηφιοποιήσει πάνω από 220.000 πίνακες περισσότερων από 40.000 καλλιτεχνών και φιλοδοξεί να πρωταγωνιστήσει όχι μόνο στην ψηφιοποίηση της τέχνης σε όλη τη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και στο να καταστήσει την τέχνη προσβάσιμη στο ευρύ κοινό.
Το πρόγραμμα περιλάμβανε την επίσκεψη σε μουσεία, υπαίθριες και εσωτερικές εκθέσεις, βιβλιοθήκες και εργαστήρια σε Λονδίνο και Μάνστεστερ, όπου διάφοροι καλλιτέχνες και επαγγελματίες του χώρου παρουσίασαν το έργο τους. Αποκορύφωμα των δραστηριοτήτων ήταν η παρακολούθηση του “Masterpieces in Schools” στην πράξη σε σχολείο του Μάντσεστερ (Crompton House School). Εκεί οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με δύο έργα τέχνης (γλυπτά), τα οποία μεταφέρθηκαν από το Μουσείο Όλνταμ (Oldham Gallery Museum), και να παρακολουθήσουν το πλούσιο πρόγραμμα που σχεδιάστηκε από επαγγελματίες μουσειοπαιδαγωγούς του Art UK. Με άλλα λόγια, το Μουσείο όχι μόνο πήγε στο σχολείο, αλλά και λειτούργησε ως σύνδεσμος ανάμεσα στην τέχνη και στους μαθητές.
Ο απώτερος σκοπός όλων αυτών των μουσειοπαιδαγωγικών δράσεων που λαμβάνουν χώρα στην καινοτόμο σε θέματα μουσειοπαιδαγωγικής γηραιά Αλβιόνα, αποτελεί συγχρόνως και μια απάντηση στο αρχικό μας ερώτημα -εκείνο που τοποθετήσαμε δίπλα στο εορταστικό τραπεζάκι με τα μελομακάρονα- «τι κοινό υπάρχει ανάμεσα στην τέχνη και στην εκπαίδευση και αν μπορεί αυτό ν’ αξιοποιηθεί δημιουργικά προς όφελος των μαθητών». Μια πρώτη απάντηση για τους ανυπόμονους είναι ότι τέχνη και εκπαίδευση αποβλέπουν σε ένα κοινό σημείο, έχουν έναν κοινό προσανατολισμό, να μας θυμίζουν τις αρχές του ανθρωπισμού σε έναν αδιάφορο κόσμο ο οποίος «κινείται» όλο και περισσότερο μηχανιστικά, όλο και περισσότερο απρόσωπα. Έχοντας αυτήν την υπόμνηση της ανθρωπιάς ως το κατεξοχήν κοινό σημείο σύγκλισης τέχνης και εκπαίδευσης, εύκολα καταλήγουμε στην ανάγκη συνέργειάς τους στο σχολικό πρόγραμμα, η οποία εξαγγέλλεται βέβαια θεωρητικά στα προγράμματα σπουδών, ωστόσο, για να αποδώσει καρπούς, πρέπει να αναπροσαρμοστεί στις απαιτήσεις των καιρών. Προς την κατεύθυνση αυτή ας έχουμε υπόψη μας τα παρακάτω δεδομένα.
Πρώτο, το σχολείο δεν είναι η μοναδική πηγή γνώσης σήμερα, και ο/η εκπαιδευτικός δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί ως η αυθεντία εντός (και εκτός) της τάξης. Η τάξη αλλάζει κι αυτή χαρακτήρα, αφού αποτελείται από μαθητές με διαφορετικά μαθησιακά, γλωσσικά και πολιτισμικά προφίλ. Δεύτερο, φορείς “αρμόδιοι” για τον πολιτισμό, όπως κατεξοχήν είναι τα μουσεία, δείχνουν να υστερούν σε αμεσότητα και ενδιαφέρον μπροστά στον συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο του διαδικτύου και της “πολυτροπικής” πραγματικότητας του Facebook,του Netflix και του Instagram. Τρίτο, σε μια εποχή που κυριαρχείται από οικονομικούς όρους (Marketing, Management και Στατιστικής), οι αρχές και οι αξίες που πρεσβεύουν οι ανθρωπιστικές επιστήμες δείχνουν ελάχιστα ελκυστικές, ίσως ακόμη και αναχρονιστικές στα μάτια των νέων ανθρώπων. Γιατί, λοιπόν, είναι αναγκαίος ο αναπροσδιορισμός της σχέσης τέχνης και εκπαίδευσης; Για τον ίδιο λόγο που το κακτάκι στην κουζίνα μου, αν και είναι δίπλα στην βρύση, μπορεί να ξεραθεί αν δεν μπω στον κόπο να το ποτίσω…μία φορά το μήνα, έστω…
Το σύγχρονο μουσείο μέσω των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων έρχεται ως αρωγός να καλύψει τα παραπάνω κενά στην εκπαίδευση, προσφέροντας στους μαθητές μια αυθεντική εμπειρία της τέχνης, όχι μέσα από το βιβλίο αλλά μέσα από τη μουσειακή μαθησιακή και βιωματική εμπειρία. Η κριτική σκέψη, οι επικοινωνιακές δεξιότητες και η δημιουργικότητα των μαθητών μπορούν να συνυπάρξουν με τον λεγόμενο τυπικό γραμματισμό, και αυτό είναι κάτι που αποδείχθηκε στην πράξη με το συγκεκριμένο πρόγραμμα του Art UK. Προϋπόθεση, φυσικά, αποτελεί ο σωστός σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός προγράμματος περιεκτικού και στοχευμένου στις ελληνικές συνθήκες.
Ολοκληρώνοντας, δεν τρέφω ψευδαισθήσεις και γνωρίζω πως στην Μεγάλη Βρετανία έχουν διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα (απαλλαγμένο από τις δικές μας Πανελλήνιες, τα φροντιστήρια και τις λοιπές σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες). Γνωρίζω, επίσης, πως η ελληνική πραγματικότητα της τάξης είναι σκληρή με ενίοτε πολυπληθη τμήματα, περιορισμένη ελευθερία εκπαιδευτικών λόγω της ιερής «Ύλης» και μαθητές κουρασμένους από εξωσχολικές δραστηριότητες. Παρ’ όλα αυτά, θυμάμαι εκείνους τους δασκάλους μου, που σε πείσμα του φυσικού νόμου της «ελληνικής σχολικής βαρύτητας», οργάνωναν ένα πρωτότυπο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, παρουσίαζαν μια ωραία ταινία, σκηνοθετούσαν ένα εκπληκτικό θεατρικό και διόρθωναν εργασίες μου που δεν είχαν άμεση σχέση με το τυπικό σχολικό πρόγραμμα.
Εκεί, και πίσω πάλι, λοιπόν, επιστρέφω τώρα στο λιθόστρωτο δρομάκι της Παλιάς Πόλης που ανηφορίζοντας οδηγεί στο αρχοντικό “Κουγιουμτζόγλου”. Από εκεί, στο Μάντσεστερ, εδώ τώρα, στην Ξάνθη μας, σχεδιάζοντας νέες δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις που φιλοξενούν τέχνες και καλλιτέχνες, με προνομιακούς αποδέκτες μαθήτριες και μαθητές, νέες και νέους όλων των ηλικιών της πόλης μας.
Καλά Χριστούγεννα με υγεία και μια δημιουργική χρονιά
Κωνσταντίνος Βλάχος
Φιλόλογος-Γλωσσολόγος, M.A. Language Education for Refugees and Migrants, υπεύθυνος εκπαιδευτικών προγραμμάτων Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ξάνθης
*Ο κ. Βλάχος εκπροσώπησε το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο (ΦΕΞ) αλλά και την πόλη μας σε ένα πρωτότυπο Βρετανικό Πρόγραμμα Ανταλλαγής Γνώσης με τίτλο «Masterpieces in Schools». Ανάμεσα στα 3 άτομα που επιλέχθηκαν Πανελλαδικά ο Βλάχος Κωνσταντίνος παρακολούθησε μια εβδομάδα σε Λονδίνο και Μάντσεστερ αποκομίζοντας γνώσεις και εμπειρίες οι οποίες σχετίζονται με την διεπίδραση τέχνης και εκπαίδευσης.
Το κείμενο συνοψίζει την εμπειρία του και τους προβληματισμούς του με αφορμή το ταξίδι αυτό.
