Πολλές φορές και σε διάφορες περιστάσεις καταπιάστηκα, έγραψα και μίλησα όχι μόνο για τον πολιτισμό και το πολιτιστικό κίνημα στην περιοχή της Ξάνθης, αλλά και για τα πολιτιστικά ζητήματα της Θράκης γενικότερα. Για περισσότερο από τέσσερες δεκαετίες ένα από τα μελήματά μου είναι η προσέγγιση θεωρητικά και πρακτικά των θεμάτων και έργων πολιτιστικής υποδομής στην περιφέρειά μας – εννοώ πλέον την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Βέβαια, και η πολιτιστική κίνηση και ζωή με ενδιέφερε και με ενδιαφέρει, αλλά κυρίως αποσκοπώ στην παραγωγή και όχι στην κατανάλωση του πολιτιστικού αγαθού.
Στο κείμενό μου αυτό στηρίζομαι σε τρεις παλαιότερες τοποθετήσεις, προσαρμόζοντας τις τότε προτάσεις μου:
1987 Πολιτισμός και Τοπική Αυτοδιοίκηση (ομιλία στην Κομοτηνή)
1993 Δύο προτάσεις για τον Πολιτισμό (σε Α΄ συνέδριο Αποδήμων Θρακών)
1997 Πολιτισμός και Περιφέρεια (ομιλία σε Αλεξανδρούπολη)
Δεν είναι τυχαίο που η λέξη πόλη, η λέξη πολιτισμός και πολιτική βγαίνουν από την ίδια ρίζα. Ο αξέχαστος Δημήτρης Μαρωνίτης σε ένα άρθρο του γράφει: «Οι λέξεις πολιτική και πολιτισμός δεν είναι μόνο ετυμολογικώς ομόρριζες αλλά και σημασιολογικώς συγγενείς. Υπό την έννοια ότι η πολιτική παράγει πολιτισμό, αλλά και ο πολιτισμός παράγει πολιτική. Θα μπορούσαμε επομένως να μιλήσουμε στην ιδεατή περίπτωση για κύκλο, στη χειρότερη για φαύλο κύκλο. Τούτο σημαίνει ότι οι ευθύνες μοιράζονται: η ελαττωματική πολιτική προϋποθέτει ελαττωματικό πολιτισμό και αντιστρόφως. Επομένως είναι λάθος, ή ρομαντική υπεκφυγή, να θεωρούμε τον πολιτισμό συνεχώς θύμα της πολιτικής».
Κάθε κοινωνικό σύνολο παράγει πολιτισμό και κάθε πολιτιστικό προϊόν αναφέρεται στο κοινωνικό σύνολο. Άρα, τελικά μιλούμε για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Αλλά, δυστυχώς, συχνά είναι σαν ένα αντρόγυνο που ο άνδρας δε μιλά στη γυναίκα του και η γυναίκα αδιαφορεί για τον άντρα της.
Δυστυχώς δεν έχουμε καταλάβει ότι πολιτισμός και πολιτική δεν είναι ανταγωνιστές· είναι συναγωνιστές. Αυτό δεν το έχουν καταλάβει και στο χώρο του πολιτισμού και στο χώρο της πολιτικής – στο κείμενο αυτό, συγκεκριμένα της αυτοδιοίκησης.
Μέσα στη δύσκολη εποχή μας, σημείωνα ήδη προ είκοσι και πλέον ετών, ότι ανάμεσα στις άλλες κρίσεις πρωτεύουσα θέση κατέχει η πολιτιστική. Όπως κι αν δούμε τα πράγματα: τοπικά, εθνικά, ευρωπαϊκά, παγκόσμια.
Η κρίση αναφέρεται σε όλα τα επίπεδα και καθορίζεται βέβαια από το οικονομικό σύστημα, τις σχέσεις εξάρτησης, τη μορφή εκμετάλλευσης του ανθρώπου και της φύσης, τους ταξικούς αγώνες. Τα παραπάνω επιδρούν στην πολιτιστική κρίση και καθορίζονται απ’ αυτήν.
Ο σύγχρονος κόσμος παρουσιάζει μια εικόνα σύνθετη και αντιφατική. Από τη μια μεριά έχουμε ραγδαία διεθνοποίηση και παγκοσμιοποίηση των πάντων, από την άλλη παρατηρείται έκρηξη εθνικισμών και τάσεις απομονωτισμού.
Η Ελλάδα, και η Θράκη με την Ανατολική Μακεδονία ειδικότερα, πρέπει να ξεφύγει από τούτη τη δίνη. Η εθνική μας ταυτότητα συναρτάται με την Ευρώπη, δεν πρέπει όμως να απορρίψουμε τη βαλκανική μας διάσταση, παίζοντας ουσιαστικό πολιτιστικό και άλλο ρόλο ανάμεσα στα Βαλκάνια και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Λίγα λόγια ειδικότερα για τον πολιτισμό. Πολιτισμός υπάρχει, όπου υφίσταται μια κατάλληλη υποδομή σε έργα και λειτουργίες τέτοιες που να δίνουν ποιότητα ζωής σε όλους τους ανθρώπους. Εκπαίδευση, υγεία, στέγαση, εργασία, συγκοινωνία είναι μερικά εξωτερικά στοιχεία που πιστοποιούν τέτοιες δυνατότητες και λειτουργίες. Είναι ευνόητο ότι στα πλαίσια της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης επιβάλλονται ανάλογα προγράμματα.
Τον πολιτισμό δεν τον ταυτίζουμε με τις καλές τέχνες. Είναι γνωστό ότι η πραγματικότητα έχει διάφορα επίπεδα, που συναποτελούν αυτό που λέμε δομή της κοινωνίας: οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό. Μ’ αυτή την έννοια, ο πολιτισμός είναι ένα επίπεδο της πραγματικότητας, που όμως βρίσκεται σε διαλεκτικές σχέσεις με τα υπόλοιπα επίπεδα.
Οφείλω να σημειώσω σε τούτο το σημείο ότι υπάρχει πολιτιστικό κίνημα με άποψη για τον πολιτισμό και «πολιτιστικό κίνημα» χωρίς άποψη. Με άλλα λόγια, το πολιτιστικό κίνημα που λαμβάνει υπόψη τη διαλεκτική σχέση με όλα τα επίπεδα της πραγματικότητας έχει άποψη και εργάζεται για την ουσία και όχι για την επιφάνεια του πολιτισμού.
Κατά τη γνώμη μου, ο πολιτισμός είναι μια φάση της αυτοδιοίκησης και μια μορφή της πολιτικής εξουσίας και διαμόρφωσης ενός χώρου. Σε μια, δηλαδή, προηγμένη φάση της κοινωνίας θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι όλες οι λειτουργίες της κοινωνίας θα έχουν «πολιτιστικό χαρακτήρα» ή θα παράγουν «πολιτιστικό προϊόν».
Η Αυτοδιοίκηση (τοπική και περιφερειακή) με το παραπάνω σκεπτικό οφείλει να συνεργάζεται με τους πολιτιστικούς και άλλους φορείς της επικράτειάς της. Στο ίδιο σκεπτικό, ως επόμενο βήμα, τοποθετώ την ανάγκη για λειτουργία πολιτιστικών συμβουλίων (σε δημοτικές ενότητες, δήμους, αντιπεριφέρειες και περιφέρεια).
Έχω την πεποίθηση ότι όλοι/όλες θα βγαίνουν κερδισμένοι από τη ζύμωση και τη συνεργασία αυτή. Εννοείται ότι όλα τούτα δε θα έχουν γραφειοκρατικό χαρακτήρα. Θα αποτελούν θεσμό συνεργασίας και μοχλό προώθησης του πολιτιστικού προϊόντος και αγαθού σε όλη την περιφέρεια.
Η ουσία της πολιτιστικής πολιτικής στην περιφέρεια είναι όχι η μεταπράτηση πολιτιστικών προϊόντων του κέντρου, αλλά η ενίσχυση και προώθηση τοπικών πολιτιστικών αγαθών.
Για τον Πολιτισμό στο Α΄ Συνέδριο Αποδήμων Θρακών (1993) είχα δύο προτάσεις, «Πολιτιστικό Συμβούλιο Θράκης (ΠΣΘ)» η πρώτη και η δεύτερη «Θρακικός Πολιτισμός και Σχολεία Θράκης».
Συγκεκριμένα : «Για την καλύτερη οργάνωση και συντονισμό των πολιτιστικών στο χώρο της Θράκης, προτείνεται η σύσταση ΠΣΘ, που θα απαρτίζεται από εκπροσώπους ΟΤΑ, πολιτιστικών συλλόγων και ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών». Όσον αφορά το ρόλο του συμβουλίου, αναφέρομαι στο σχεδιασμό και υλοποίηση πολιτιστικών προγραμμάτων, στην καταγραφή όλων των πολιτιστικών δεδομένων (χώροι, σύλλογοι, δράσεις κλπ), στο σχεδιασμό ανταλλαγών, στην εισαγωγή του θρακικού πολιτισμού στα σχολεία Θράκης (ιδιαίτερα αναφερόμουν σχετικά στη δεύτερη πρότασή μου).
Ολοκληρώνοντας το κείμενό μου αυτό, επειδή θεωρώ ότι υπάρχει αλληλεξάρτηση, αναφέρω προτάσεις μου προς τους Δήμους, που μπορούν να προσαρμοστούν ανάλογα στην Περιφέρεια και στις Αντιπεριφέρειες.
Πολιτιστικό Συμβούλιο (ΠΣ) αποτελείται από εκπροσώπους των πολιτιστικών φορέων και συλλόγων της πόλης. Θα συνέρχεται 2-3 φορές το χρόνο, για να διατυπώνει προτάσεις, απόψεις, κρίσεις για την πολιτιστική ζωή και κίνηση της πόλης.
Πολιτιστική Επιτροπή (ΠΕ), είναι ολιγομελής και αποτελείται από δημοτικούς συμβούλους, εκπροσώπους του ΠΣ και πνευματικούς ανθρώπους από εικαστικό, μουσικό, λογοτεχνικό χώρο.
Ετήσιο Συνέδριο Πολιτισμού, στο τέλος κάθε χρονιάς θα γίνεται απολογισμός του πολιτιστικού έργου, συζήτηση και κριτική. Επίσης θα χαράζεται ο γενικός προγραμματισμός για την επόμενη χρονιά.
Χαίρομαι που μου δίνεται η δυνατότητα να εκφράσω τις σκέψεις και απόψεις μου. Πολλές φορές είδα να υλοποιούνται κάποιες από αυτές. Εύχομαι, με την ευκαιρία του επικείμενου εορτασμού των 100 χρόνων ελεύθερης ζωής στη Θράκη, να οργανωθεί ένα Συνέδριο Πολιτισμού Ελεύθερης Θράκης, που θα έχει χαρακτήρα απολογισμού και προγραμματισμού. Το κέρδος θα είναι πολλαπλό, και για την Πολιτική και για τον Πολιτισμό.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
