Στο πλαίσιο του φεστιβάλ «η Ξάνθη του Μάνου Χατζιδάκι-14η περίοδος – Ξάνθη 2019»
Με επίκεντρο το ‘συναίσθημα’: πολιτισμικές αναγνώσεις της μουσικής και της ζωγραφικής (τέσσερα δίωρα σεμινάρια για το ευρύ κοινό) διοργανώνονται από την Παρασκευή 11 έως τη Δευτέρα 14 Οκτωβρίου, στον Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης «Μάνος Χατζιδάκις», με την Αναστασία Σιώψη, καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου με ειδικότητα «Αισθητική της Μουσικής», στο πλαίσιο του φεστιβάλ «η Ξάνθη του Μάνου Χατζιδάκι-14η περίοδος – Ξάνθη 2019» της ΦΕΞ.
Τι είναι αυτό που δίνει τη δυνατότητα στη μουσική και τη ζωγραφική να διεγείρουν συναισθηματικές αντιδράσεις με τους τρόπους που γνωρίζουμε ότι μπορούν; Και με ποιούς τρόπους οι ακροατές και οι θεατές μπορούν να αναγνωρίσουν αυτές τις τέχνες ως ένα μέσο που αντιπροσωπεύει, συλλαμβάνει, ή κατέχει συναισθηματικές ποιότητες; Στόχος των σεμιναρίων είναι η ανάδειξη των παράλληλων πορειών της μουσικής και της ζωγραφικής ως προς την έκφραση συναισθήματος μέσω της δομής τους (στιλ).
1.Εισαγωγή (1ο σεμινάριο)
Σύμφωνα με μια κοινή αντίληψη, αυτό που έχει σημασία στην τέχνη είναι το συναίσθημα. Λέγοντας συναίσθημα εννοούμε αφ’ ενός αυτό του καλλιτέχνη αφ’ ετέρου την συναισθηματική επίδραση αυτού του έργου στους ακροατές.
Σημαντικοί καλλιτέχνες, όπως ο Τολστόι, εκφράζουν μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη της καλλιτεχνικής δραστηριότητας: ότι οι καλλιτέχνες είναι άνθρωποι που εμπνέονται από την εμπειρία ενός βαθύτερου συναισθήματος, και χρησιμοποιούν την τέχνη τους μέσα από τις λέξεις, ή τη ζωγραφική, ή τη μουσική κ.ο.κ. για να ενσωματώσουν αυτό το συναίσθημα. Ένδειξη της επιτυχίας του έργου τους αποτελεί η διέγερση του ίδιου συναισθήματος στο κοινό. Ιδιαίτερα στη μουσική, αποτελεί κοινή αντίληψη ότι ένα βασικό στοιχείο το οποίο εκτιμούμε σε αυτή είναι το συναίσθημα το οποίο είναι ικανή να εγείρει σε εμάς.
Σε αυτό το σεμινάριο θα συζητήσουμε τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τις τέχνες, ιδίως τη μουσική, να επικοινωνούν με το συναίσθημα.
Σεμινάρια 2, 3 και 4: Εισαγωγή
Στα τρία σεμινάρια που ακολουθούν θα μιλήσουμε για το πώς μπορούμε να αντιληφθούμε το συναίσθημα ως μέρος της δομής ενός έργου τέχνης με τρόπους που ‘ενσωματώνονται’ σε σημαντικές αισθητικές τάσεις στην ιστορία των τεχνών, όπως το μπαρόκ, ο ρομαντισμός και ο εξπρεσιονισμός.
Οι τάσεις αυτές, οι οποίες εκφράζουν το πνεύμα της εποχής τους, αποδεικνύουν τους συσχετισμούς των τεχνών με την εκάστοτε καθιερωμένη κοινωνική τάξη. Χωρίς μια σειρά χειρονομιών που είναι κατανοητές από κοινού σε μια κοινωνική ομάδα, και χωρίς ανταποκρίσεις λόγω συνήθειας/οικειότητας προς αυτές τις χειρονομίες, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάποια επικοινωνία. Δηλαδή, σε κάθε εποχή η επικοινωνία εξαρτάται από, προϋποθέτει, και προκύπτει μέσα από, το σύμπαν αυτό της επικοινωνίας το οποίο στην αισθητική των τεχνών ονομάζεται στιλ. Τα στιλ στα οποία θα αναφερθούμε προβάλλουν με διαφορετικούς τρόπους το συναίσθημα το οποίο αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της αισθητικής τους. Θα εξετάσουμε όλα αυτά μέσα από παραδείγματα από τη μουσική και τη ζωγραφική.
2.Μπαρόκ
Σκοπός του μπαρόκ είναι πρωτίστως να εντυπωσιάσει καθώς και να εξυψώσει τον άνθρωπο μέσα από τα πάθη και τα συναισθήματά του. Ο άνθρωπος δεν εκλαμβάνεται ως μονάδα αλλά ως μέρος ενός συνόλου. Χαρακτηρίζεται σχεδόν σε όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις του από ένα αίσθημα δέους και μεγαλείου καθώς και μια υπερβολή στη διακόσμηση και την πολυτέλεια που αναδεικνύουν ένα επιβλητικό και πομπώδες ύφος. Η σημαντικότερη αισθητική θεωρία της μουσικής, το δόγμα των συγκινήσεων, εκφράζει την πεποίθηση ότι η μουσική μπορεί να εγείρει μια ποικιλία από συγκεκριμένα συναισθήματα στον ακροατή.
Καλλιτέχνες (ενδεικτικά): Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι, Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, Κλαούντιο Μοντεβέρντι, Χένρι Πέρσελ.
3.Ρομαντισμός
Το ρομαντικό κίνημα, γενικότερα, εμφανίζεται στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης. Με χαρακτηριστικά του το συναίσθημα και τη φαντασία και με έμφαση στην ατομικότητα και την ελευθερία της έκφρασης επηρέασε με την πολυμορφία του όλες τις τέχνες. Ο ρομαντισμός δίνει νέα ώθηση στην απόλαυση του συναισθήματος και της συγκίνησης και οδηγεί σε εντονότερη ή πιο εξατομικευμένη αναπαράσταση των προσωπικών συναισθημάτων. Η τέχνη για τους ρομαντικούς είναι ένα παράθυρο που βγάζει στην εσωτερική ζωή και στην προσωπικότητα του ίδιου του δημιουργού.
Καλλιτέχνες (ενδεικτικά): Φρανθίσκο Γκόγια, Ουίλιαμ Μπλέικ, Ουίλλιαμ Τέρνερ, Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ, Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ, Ευγένιος Ντελακρουά, Φράντς Σούμπερτ, Ρόμπερτ Σούμαν, Φρεντερίκ Σοπέν, Φράντς Λιστ, Εκτόρ Μπερλιόζ, Τζουζέπε Βέρντι, Ρίχαρντ Βάγκνερ.
4.Εξπρεσιονισμός
Το καλλιτεχνικό κίνημα του εξπρεσιονισμού, ενός Γερμανικού κινήματος που τοποθετείται ιστορικά στη δεκαετία πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, περιλαμβάνει ακραία και αντισυμβατικά έργα τέχνης με κυρίαρχα χαρακτηριστικά το έντονο συναίσθημα και μια επίμονη αίσθηση του καθήκοντος να εκφραστεί η αλήθεια. Θα αναφερθώ στον εξπρεσιονιστικό χαρακτήρα της μουσικής και της ζωγραφικής με σημαντικότερο εκφρασμένο συναίσθημα την επίγνωση της αδυναμίας του ανθρώπου όταν έρχεται αντιμέτωπος με το άγνωστο. Θα επιχειρηματολογήσω ότι ο εξπρεσιονισμός επικοινωνεί θεμελιώδη ανθρώπινα συναισθήματα σε ρήξη με την ‘εξωτερική’ πραγματικότητα.
Καλλιτέχνες (ενδεικτικά):, Έντβαρτ Μουνκ, Λούντβιχ Κίρχνερ, Ότο Ντιξ, Βασίλι Καντίνσκι, Άρνολντ Σένμπεργκ, Άλμπαν Μπεργκ.
Η εισηγήτρια
Η Αναστασία Σιώψη είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου με ειδικότητα «Αισθητική της Μουσικής». Επίσης, διδάσκει την «Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη», σπουδές στον «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό», Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έχει επίσης πτυχίο Αρχιτεκτονικής (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτονικής της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης).
Οι κύριες ερευνητικές δραστηριότητές της, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, είναι κυρίως για τη γερμανική ρομαντική μουσική, ιδιαίτερα τα μουσικά δράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ, για θέματα αισθητικής της μουσικής, κυρίως σε σχέση με τις άλλες τέχνες, όπως επίσης και για τη νεοελληνική λόγια μουσική, ιδιαίτερα το έργο του Μανώλη Καλομοίρη και ζητήματα αισθητικά και ιδεολογικά της εποχής της Εθνικής Μουσικής Σχολής, τις Ελληνίδες συνθέτριες, καθώς και για τη μουσική σε μορφές αναβίωσης του αρχαίου ελληνικού δράματος στη νεότερη Ελλάδα.
Έχει συγγράψει τις μονογραφίες με τίτλους Τρία Δοκίμια για τον ΜΑΝΩΛΗ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗ (Αθήνα: Ελληνικές Μουσικολογικές Εκδόσεις 4, Μουσικός Εκδοτικός Οίκος Παπαγρηγορίου-Νάκας, 2003), Η Μουσική στην Ευρώπη του Δέκατου Ένατου Αιώνα, (Αθήνα: Εκδόσεις Γιώργος Δαρδανός (Gutenberg), 2005), Η νεοελληνική πολιτισμική φυσιογνωμία μέσα από το ρόλο της μουσικής σε αναβιώσεις του αρχαίου δράματος (Μουσικές διαδρομές ως αντανακλάσεις της αρχαίας στη νεότερη Ελλάδα) (Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2012) και 200 χρόνια από τη γέννηση του Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-1883): Δοκίμια για την αισθητική του έργου του, Αθήνα: Ελληνικές Μουσικολογικές Εκδόσεις 16, Μουσικός Εκδοτικός Οίκος Παπαγρηγορίου-Νάκας, 2013).
Είναι συνεκδότρια του ηλεκτρονικού διεθνούς μουσικολογικού περιοδικού με τίτλο «Ελληνικό Περιοδικό για τη Μουσική, την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό (Hellenic Journal of Music, Education andCulture (HeJMEC)», μαζί με τον prof. G. Welsh (Univ. of London), έκδοση Ένωσης Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΕΜΑΠΕ).
Είναι ιδρυτικό στέλεχος του Ελληνικού Μουσικολογικού Συλλόγου (έτος ίδρυσης 2011).
