Δύο από τις πιο άμεσες κινήσεις της νέας κυβέρνησης ήταν ο καθαρισμός του οικοπέδου στο Μάτι από εύφλεκτα υλικά και η τοποθέτηση ιατρού στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης. Μάλιστα για το Μάτι χρειάστηκε πράξη νομοθετικού περιεχομένου, με αποτέλεσμα ο χώρος να καθαριστεί από τρεις ιδιωτικές εταιρείες με μηδενικό κόστος για το δημόσιο, ενώ ο αρχαιολογικός χώρος της Ακρόπολης στερούταν τις αναγκαίες υπηρεσίες ιατρού για περίπου 2,5 χρόνια.
Άραγε, τι μεσολάβησε και επιλύθηκαν, μέσα στις πρώτες μέρες μετά τις εκλογές, δύο προβλήματα που ταλαιπωρούσαν τους πολίτες και τους τουρίστες; Αλήθεια, ποιος τελικά είναι σήμερα ο πετυχημένος ηγέτης; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα που διαμορφώνουν την ηγετική φυσιογνωμία σε κάποιο πρόσωπο; Έχουν σημασία οι ιδεολογικές του πεποιθήσεις και οι κομματικές του προτιμήσεις;
Σήμερα, λόγω της εκτεταμένης χρήσης των νέων τεχνολογικών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, εκτιμώ ότι δύο είναι τα κυρίαρχα ρεύματα στην πολιτική σκηνή. Το ένα είναι ο λαϊκισμός, δηλαδή η, ανεξαρτήτως δεξιάς ή αριστερής προέλευσης, τάση που έχει σαν σκοπό να χαϊδέψει τα αυτιά των πολιτών, να υποσχεθεί πολλά, και να δαιμονοποιήσει τρίτους για τα δεινά που υφίστανται. Θεμέλιο του λαϊκισμού είναι η με δόλο απόκρυψη της αλήθειας, έτσι ώστε να υπάρχει διάδοση θεμάτων που ωστόσο δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (fake news). Παράλληλα ο λαϊκισμός στηρίζεται στη θέσπιση διλημμάτων με περιεχόμενο ψευδές τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργούν διαχωρισμούς, όπως ποιοι είναι φίλοι και ποιοι εχθροί, ποιοι είναι φιλήσυχοι και ποιοι ταραξίες, ποιοι είναι ντόπιοι και ποιοι ξένοι. Ο λαϊκιστής πολιτικός εκμεταλλεύεται την, έως έναν βαθμό δικαιολογημένη, ανασφάλεια, επιφυλακτικότητα, αλλά και άγνοια, του λαού για ορισμένα ζητήματα (προσφυγικό, μετανάστευση, δικαιώματα μειονοτήτων, οικονομική κρίση κ.α) με κύριο στόχο την διατήρηση αυτής της φοβίας και την προβολή του ίδιου ως του μοναδικού εγγυητή της σταθερότητας και του φορέα της αναμενόμενης σωτηρίας και προστασίας. Ο λαϊκιστής πολιτικός στην ουσία είναι ένας δημαγωγός που στοχεύει στην εξασφάλιση της εύνοιας του λαού.
Τέτοιες περιπτώσεις λαϊκιστών πολιτικών έκαναν την εμφάνισή τους τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως ο Τραμπ, ο Γκρίλο, ο Σαλβίνι, ο Ορμπαν, ο Μαδούρο, ο Τζόνσον, ο Μπολσονάρο, ο Ερντογάν, ο Κιμ Γιογκ Ουν. Οι παραπάνω εκπρόσωποι του λαϊκισμού είναι προσωπικότητες, με επικοινωνιακή δεινότητα, που θεωρούν καταρχήν ότι μπορούν μόνο αυτοί να δώσουν λύσεις στα προβλήματα, καθώς και ότι πάντα ευθύνονται άλλοι, είτε αυτοί λέγονται μεξικάνοι, είτε κινέζοι, είτε ευρωπαίοι, είτε μετανάστες, είτε δεξιοί, είτε αριστεροί.
Και στην Ελλάδα, βέβαια, εμφανίστηκαν και εμφανίζονται συνέχεια τέτοιες προσωπικότητες. Ο Καμμένος του «εσείς στα 4», ο Λαφαζάνης του «πάμε Νομισματοκοπείο», ο Βαρουφάκης της παράλληλης οικονομίας, η Κωνσταντοπούλου της σύγκρουσης με τους πάντες, ο Σώρας με τα κρυμμένα δισεκατομμύρια και ο Βελόπουλος με τις επιστολές του Ιησού αποτελούν ενδεικτικές περιπτώσεις. Ακόμα και ο τέως πρωθυπουργός Α. Τσίπρας, που υποσχέθηκε ότι θα καταργήσει όλα τα μνημόνια με έναν νόμο και ένα άρθρο υπό τους ήχους του νταουλιού, επηρεάστηκε αρχικά από τις λαϊκίστικες προσεγγίσεις συνεργατών του.
Επιπρόσθετα φαίνεται πως οι λαϊκιστές έχουν, από ψυχολογικής άποψης, μεγάλη αυτοεκτίμηση και τάσεις ναρκισσισμού, καθώς και την ανάγκη για αρχηγοκεντρισμό, συγκέντρωση εξουσιών και έλεγχο – κατάλυση των θεσμών.
Ωστόσο, οι συγκεκριμένες λαϊκίστικες απόψεις έχουν ως αποτέλεσμα να επηρεάζουν μεγάλες μάζες πολιτών, να δημιουργούνται ακροδεξιά και ακροαριστερά ακροατήρια, γεγονός που συμβάλει στην δημιουργία πόλωσης και κλίματος διχόνοιας.
Επομένως ο λαϊκισμός υπάρχει και στην αριστερά και στην δεξιά. Ο λαϊκισμός της αριστεράς προβάλει κατά κανόνα ζητήματα οικονομικής ανισότητας και ταξικών διακρίσεων, ώστε να φέρει σε αντιπαράθεση τους «από κάτω» στους «από πάνω» με όρους και πολιτικούς και κοινωνικοοικονομικούς. Από την άλλη ο λαϊκισμός της δεξιάς προβάλει στοιχεία εθνότητας, ιθαγένειας ή φυλής, έτσι ώστε να φέρει σε αντιπαράθεση τον «λαό» όχι μόνο με τους από «πάνω», δηλαδή τις χαρακτηριζόμενες ως πολιτικές ελίτ, αλλά και προς τα «κάτω», ήτοι τις εθνοτικά διαφορετικές ή κατώτερες ομάδες, που συγκροτούν πρόσφυγες, μετανάστες ή μέλη κοινωνικών μειονοτήτων. Η χρήση κοινών επιχειρημάτων και φρασεολογίας έχει ως αποτέλεσμα στην πράξη ο λαϊκισμός της δεξιάς και ο λαϊκισμός της αριστεράς να προβαίνουν στον δανεισμό στοιχείων μεταξύ τους.
Το άλλο ρεύμα που υπάρχει, και πρέπει να υπάρχει, στην πολιτική σκηνή είναι αυτό που λειτουργεί εντελώς αντίθετα με τον λαϊκισμό. Όσοι το εκπροσωπούν ενδιαφέρονται πρωτίστως για την εφαρμογή του αυτονόητου, την πρακτική διαχείριση καταστάσεων και την άμεση επίλυση των προβλημάτων. Είναι όσοι θεωρούν πως, χωρίς ακρότητες και φανατισμούς, έχει σημασία να εφαρμόζεται η νομοθεσία, να μην παραβιάζονται τα δικαιώματα των πολιτών, αλλά και να μην καταπιέζονται οι πολίτες από ακραίες μειονότητες που ενδιαφέρονται μόνο για την επιβολή των απόψεών τους, είτε με την μορφή εισβολών και καταστροφών, την κατάληψη κτιρίων την περιφρόνηση προς την κοινή λογική. Είναι όσοι θεωρούν πως επιτέλους πρέπει να εφαρμοστεί ο αντικαπνιστικός νόμος, να υπάρχει ένα λογικό φορολογικό σύστημα, να δημιουργηθούν επενδύσεις που θα παράγουν θέσεις εργασίας, να υποστηριχθεί η μεσαία τάξη και η τάξη των επαγγελματιών. Και όλα αυτά χωρίς να έχει σημασία ο ιδεολογικός και κομματικός προσανατολισμός του καθένα. Στην ουσία, οι εκπρόσωποι της κοινής λογικής ενδιαφέρονται μόνο για ένα πράγμα: την εφαρμογή του αυτονόητου.
Προσωπικά εκτιμώ, ότι πέρα από ιδεολογίες, εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία για τον πολίτη είναι η επίλυση των προβλημάτων του και η καλυτέρευση της ποιότητας της ζωής του. Σημασία δεν έχει αν αυτός που θα επιλύσει άμεσα τα προβλήματα θα είναι δεξιός ή αριστερός. Σημασία έχει να εφαρμοστεί επιτέλους η κοινή λογική, ο ορθολογισμός των αποφάσεων και δράσεων, έτσι ώστε να λύνονται επιτέλους τα προβλήματα. Άλλωστε, όταν σε δημοκρατικές κοινωνίες επιλύονται τα προβλήματα των πολιτών, οι ηγέτες απολαμβάνουν μεγάλης αποδοχής και εκτίμησης.
Άτομα και κοινωνίες σχηματίζουν ένα διαλεκτικό δίπολο που αλληλοσυμπληρώνεται και αλληλοσυγκρούεται. Το κοινωνικό σύνολο είναι αυτό που καταρχήν δημιουργεί σε κοινωνικό επίπεδο τους θεσμούς και την ανάγκη για ηγετική εκπροσώπηση αυτού, και από την άλλη οι ηγέτες που έχουν τις ικανότητες και το όραμα για εξέλιξη του λαού έχουν τη δυνατότητα να τον κατευθύνουν προς τη σωστή κατεύθυνση αφουγκραζόμενοι τις κοινωνικές επιταγές.
Πολλές φορές, όμως, οι πολιτικοί ηγέτες εκμεταλλεύονται την ανάγκη του λαού για μια καλύτερη ζωή και υιοθετούν την λογική του λαϊκισμού, ήτοι την υπόσχεση παροχών χωρίς μέτρο, την δημιουργία διαχωριστικών γραμμών, την υποτίμηση και πολιτική εξόντωση του αντιπάλου, την προβολή της μιας και μόνο αλήθειας, αυτής που πρεσβεύουν μόνο αυτοί. Και μάλιστα ενδιαφέρονται πρωτίστως να δείξουν ευχάριστοι στο λαό, αδιαφορώντας για το πραγματικό κόστος των επιλογών τους.
Επιβάλλεται μια αναθεώρηση των υφισταμένων πολιτικών και η υιοθέτηση μιας νέας στάσης απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα, που σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να περιορίζει τη ρητορική και την επιχειρηματολογία του λαϊκισμού και των εκφραστών του.
Βέβαια, ας μη λησμονούμε ότι ο λαϊκισμός είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο. Στην δοξασμένη αρχαία πόλη των Αθηνών, οι πολίτες της Αθήνας εξέλεξαν, μετά τον Περικλή, τον δημαγωγό Κλέωνα.
Νίκος Σεργκενλίδη
Δικηγόρος
