Α. Κάθε χρόνο το διάστημα πριν και μετά τον εορτασμό της επετείου της Εθνικής Εορτής της 28ης Οκτωβρίου 1940 εκκινεί μία βαρετή συζήτηση και ένας τετριμμένος δημόσιος διάλογος περί της φύσης του «καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936» και της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1871-1941). Στις πλείστες περιπτώσεις οι απόπειρες ερμηνείας της ενέργειας του Βασιλέως, Γεωργίου Β’, (α) να αναστείλει το ήδη κακοποιηθέν την περίοδο 1935-1936 Σύνταγμα του 1864/1911 και τις από Μαρτίου και Οκτωβρίου 1935 εκδοθείσες Συντακτικές Πράξεις, που είχαν πραξικοπηματικώς με την σειρά τους καταργήσει το Σύνταγμα του 1927, και (β) να αναθέσει την δικτατορική διακυβέρνηση στον κοινοβουλευτικό από τον 04.1936 με τις ψήφους βενιζελικών και μοναρχικών Πρωθυπουργό, Ιωάννη Μεταξά, την 04.08.1936, αδιέξοδα αναλώνονται σε «εκ των υστέρων προγνώσεις» περί της τάχα «καθεστωτικής» αντίδρασης στους κινδύνους εκ του μαχητικού (; ) ρόλου της «εργατικής τάξης» στην Χώρα μας την περίοδο έως το 1936. Η κρατούσα αυτή ερμηνευτική οδός προσωπικώς δεν με βρίσκει σύμφωνο.
Β. Η κρίσιμη περίοδος 08.1922 – 08.1936, περίοδος γέννησης και ταχείας, μα εξαιρετικά βίαιης, ωρίμανσης του Σύγχρονου Ελληνισμού στα στενά σύνορα του σημερινού Ελλαδικού Κράτους χωρίς τους περισσότερους από τους αλύτρωτους συμπαγείς υπερόριους εθνικούς πληθυσμούς και τα ιστορικά παροικιακά κέντρα, από πλευράς, τόσο ιστορικών, εμπειρικών και στατιστικών, όσο και επιστημονικών δεδομένων δεν επιβεβαιώνει τις προσδοκίες των εμπνευστών της αυθαίρετης ένταξης και της Ελληνικής κοινωνίας στην χορεία των μεσοπολεμικών «αναβραζόντων» υποδορίως κοινωνικών μετώπων, που καρτερούσαν την μεσσιανική σοβιετική επαναστατική εμπειρία τους. Η Χώρα μας από την ίδρυσή της (1830) συνεχώς τελούσα και προ του 1922 και πολύ περισσότερο διαρκώς την περίοδο 1922-1936 σε μόνιμα υστερούσα προβιομηχανική/αγροτική φάση ανάπτυξης με φλέγοντα πολλά δημογραφικά θέματα και ζητήματα γεωκτησίας και αγροτικής πίστης ανοικτά και εν πολλοίς τελικώς άλυτα (βίαιη εκδίωξη και αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών, αθρόα εγκατάσταση προσφύγων, αναδασμοί, αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, αναγκαστική μα άνιση διανομή επίτακτης δημόσιας γης, άναρχη μεγέθυνση αστικών κέντρων με την προσκύρωση προσφυγουπόλεων, απότομη διακοπή της παραγωγικής συνέχειας, παντελής έλλειψη κοινωνικής αναδιανομής) δεν είχε σημειώσει βήματα καν ή και προόδους στον υποτυπώδη αστικό εκσυγχρονισμό. Συνεπώς ας μην ταυτίζουμε αβασάνιστα και αυθαίρετα τα πάμπτωχα κατώτερα μικροαστικά στρώματα των παραγκουπόλεων και των παραπηγμάτων, προσφυγικά ή γηγενή, στις παρυφές των Ελληνικών άστεων με το φαντασιακό και «εργατικό προλεταριάτο» των Ευρωπαϊκών πόλεων της 2ης Βιομηχανικής Επανάστασης, που – φευ! – και αυτήν την έχασε η Χώρα μας την περίοδο του Μεσοπολέμου.
Γ. Πιο πειστικός μπορεί να θεωρηθεί ως λόγος της ραγδαίας ριζοσπαστικοποίησης της μεσοπολεμικής Ελληνικής Κοινωνίας η αιφνιδιαστική και οριστική διάψευση των προσδοκιών των εκατομμυρίων ανέστιων προσφύγων περί της Επιστροφής στις πατρογονικές εστίες της Ιωνίας, της Ανατολικής Θράκης και του Πόντου και της ανακατάληψης των ανταλλαξίμων περιουσιών τους με τον πλέον επίσημο και αμετάκλητο τρόπο, την υπογραφή των Ελληνο-τουρκικών Συμφώνων 1930-1933 διά χειρός του μόνου Έλληνα, που θα μπορούσε να επιτύχει ακριβώς την Επιστροφή τους, του Ελευθερίου Βενιζέλου. Εις χείρας εκείνου άλλωστε αυτήν την ελπίδα οι ίδιοι είχαν εμπιστευθεί με το θριαμβευτικό εκλογικό ποσοστό των Εκλογών του 08.1928 για την «ΧρυσήΤετραετία» 1928-1932, για να τούς διαψεύσει οικτρά την περίοδο 1930-32. Ταυτόχρονα το Κραχ του 1929 και η επακολουθήσασα Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 1932-1933 και οι παλινωδίες του αναγεννημένου Εθνικού Διχασμού της περιόδου 1932-1935 ασφαλώς είναι ήσσονος σημασίας μπροστά σε ό,τι είχε η Χώρα μας υποστεί και αντιμετωπίσει την περίοδο 1912-1922 (δύο Βαλκανικοί και ένας Παγκόσμιος Πόλεμοι, ένας Εθνικός Διχασμός, ένας ανοικτός Εμφύλιος Πόλεμος και Δύο Κράτη στην Ελλάδα {1916-1917}, η Μικρασιατική Καταστροφή, δύο αποπομπές του Ανώτατου Αρχοντος, μία στρατιωτική επανάσταση, μία κρατική πτώχευση, τρεις στάσεις πληρωμών και μία πλήρης κρατική οικονομική Καταστροφή, πληθυσμιακές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό άνω των δύο (2) εκατομμυρίων ψυχών είτε στα πολεμικά μέτωπα είτε στην εξωτερική μετανάστευση).
Υπό αυτήν την έννοια και μόνο μπορεί να ερμηνευθεί άλλωστε η προληπτική επιβολή του «ιδιώνυμου» το 1929 [προ της Ελληνοτουρκικής προσέγγισης του 1930] και της δρακόντιας συναφούς βενιζελικής νομοθεσίας περί της προστασίας του λεγομένου «κοινωνικού καθεστώτος» – προσέξτε τις πολιτικές επιλογές : «κοινωνικού» και όχι «πολιτικού» καθεστώτος! Συνεπώς η ακραιφνώς βρετανικής εμπνεύσεως και εκτελέσεως αντιδημοκρατική κίνηση της μεταξικής δικτατορίας με στόχο την ενίσχυση του ανατολικού μεσογειακού μετώπου της θαλάσσιας κοσμοκρατορίας εν μέσω της ταχείας ανάδυσης της ανταγωνιστικής φασιστικής Ιταλίας (ήδη η χώρα του Μουσολίνι είχε καταλάβει στρατιωτικώς την Αιθιοπία το 1935 και είχε εκδιωχθεί από την Κοινωνία των Εθνών), της ατιμώρητα επανεξοπλιζόμενης ναζιστικής Γερμανίας (η χώρα του Χίτλερ είχε ήδη επαπροσαρτήσει την Ρηνανία και το Σάαρ και είχε εγκαταλείψει την Κοινωνία των Εθνών) και της γοργότατα εκβιομηχανιζόμενης σταλινικής ΕΣΣΔ (που αποτέλεσε Συμβαλλόμενο Μέρος στην Συνθήκη του Μωντραί τον 07.1936) εσωτερικά στόχο είχε μόνο την αστυνομική κατάπνιξη των όποιων αναθεωρητικών τάσεων στο μεσοπολεμικό Ελληνο-τουρκικό status quo εν όψει του Παγκόσμιου Πολέμου, που όλοι τότε έβλεπαν να πλησιάζει.
Οι τάσεις αυτές είχαν ήδη αρχίσει να δημιουργούνται στις δύο όχθες του Αιγαίου υπό το Καθεστώς των Συνθηκών της Λωζάννης (1923) και του Μωντραί (1936) βοηθούντος και του συγκυριακού/συμπτωματικού γεγονότος, της φυσικής απουσίας λόγω θανάτου των δύο κύριων πιθανών Πρωταγωνιστών μίας τέτοιας πολιτικής διαδικασίας αναθεώρησης με εκφρασμένο και διατυπωμένο άλλωστε στόχο την Ελληνο-τουρκική Συνομοσπονδία, του Ελευθερίου Βενιζέλου (θανόντος τον 03.1936) και του Μουσταφά Κεμάλ Γαζή Ατατούρκ (θανόντος τον 11.1938).
Εάν δεν δεχθούμε τα ως άνω και εμμείνουμε στην εξήγηση της μεταξικής δικτατορίας ως αντίδραση στις ταξικές απαιτήσεις, σε μία χώρα με προλεταριάτο όλο κι όλο όσους απασχολούνταν στα εργοστάσια του Πρόδρομου Αθανασιάδη-Μποδοσάκη και άλλων επιχειρηματιών προσφυγικής προελεύσεως στην μεγάλη πλειοψηφία τους, δεν μπορούμε τότε να ερμηνεύσουμε τις κινήσεις του καθεστώτος Μεταξά, να καταστείλει σκληρά και να κυνηγήσει έως εξαφάνισης ό,τι πολιτισμικό και ιδιοπροσωπικό στοιχείο στον κοσμοπολιτισμό των Ελλήνων προσφύγων (απαγόρευση ρεμπέτικου και «σμυρνέϊκου» λαϊκού τραγουδιού, αλλαγή πολλών επωνύμων με ανατολική προέλευση, εφαρμογή κεντρικής σχεδίασης σχολικού προγράμματος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση με την καθιέρωση της δημοτικής ως μόνης ομιλουμένης Ελληνικής σε βάρος της ντοπιολαλιάς των προσφύγων, ωμή κρατική επέμβαση στα διοικητικά των Μητροπόλεων ιδίως της Αττικής και των Νέων Χωρών με εξοβελισμό του ενεργού ρόλου των λαϊκών, οικοδόμηση νέων σταθερών προσφυγικών συνοικισμών για την μόνιμη εγκατάσταση των προσφύγων).
Την ίδια στιγμή το αυτό μεταξικό καθεστώς κυνήγησε άγρια τους πολιτικούς αντιπάλους του, δεξιούς (Π. Κανελλόπουλο, Γ.Παπανδρέου) και αριστερούς (εκτοπίσεις και Ακροναυπλία), αλλά θέσπισε κατά τα κελεύσματα των καιρών και του πανευρωπαϊκού κλίματος και ένα minimum κοινωνικού κράτους (γενική εφαρμογή του ψηφισθέντος από το 1920 οκταώρου εργασία και μέτρων εργατικής μέριμνας).
Άρα ας είμαστε όλοι πιο επιφυλακτικοί και βασανιστικοί στα ερωτήματά μας, όταν και όπου ξανακούσουμε τις ερμηνείες για την δικτατορία Μεταξά. Το χρωστούμε στα αναρίθμητα θύματα του Υπερόριου, μα προσφυγικού στην Χώρα μας, Ελληνισμού για όσα προσέφεραν ανυστερόβουλα διά της παρουσίας τους και μόνο στην προκοπή του τόπου.
Ιωάννης Ελ. Κυμιωνής
Δικηγόρος ΔΣΑ – Νομική Υπηρεσία ΟΑΕΔ
