Με τον όρο δάσκαλος, που βρίσκεται σε αντιστοιχία με τον γερμανικό όρο Lehrer, εννοούμε τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της Γενικής Εκπαίδευσης, από το δημοτικό σχολείο έως το Λύκειο, συμπεριλαμβανομένων όμως και των εκπαιδευτικών στο νηπιαγωγείο. Ο όρος παιδαγωγικός ρόλος του δασκάλου, με τον οποίο θα ασχοληθούμε εκτενέστερα σε άλλο δημοσίευμα μας, είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει αρκετά τη γερμανική παιδαγωγική συζήτηση από τον 19ο αιώνα έως και τη δεκαετία του 1960 περίπου. Η αδυναμία επιστημονικής θεμελίωσης του όρου ήταν προφανώς ένας από τους λόγους της αντικατάστασης του στην εν λόγω συζήτηση από έναν νέο όρο, das pädagogische Lehrerhandeln, που σημαίνει στην ελληνική παιδαγωγική ορολογία η παιδαγωγική δράση του δασκάλου. Οι προϋποθέσεις δημοσίευσης του παρόντος άρθρου σε εφημερίδα δεν επιτρέπουν μια συζήτηση γύρω από την εννοιολογική και παιδαγωγική σημασία του όρου. Γι ΄ αυτόν τον λόγο περιοριζόμαστε απλά στην παρουσίαση μιας στοιχειώδους εννοιολογικής του σημασίας.
Με τον όρο παιδαγωγικός ρόλος του δασκάλου εννοούμε στο παρόν άρθρο, πέραν από τις τέσσερις βασικές αρχές που πρέπει να διακρίνουν μια σωστή διαπαιδαγώγηση των μαθητών (βλέπε εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, 6 Ιουνίου 2018), την ανθρώπινη και συναισθηματική επικοινωνία του με τους μαθητές του και κυρίως τη διάθεση του να υπηρετεί τις υπό εξέλιξη σωματικές, πνευματικές και ψυχοσυναισθηματικές τους ικανότητες και ιδιαιτερότητες και να συμπαραστέκεται στην ομαλή κοινωνικοποίηση τους και γενικά στην εξέλιξη του καθένα μαθητή χωριστά σε μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Εξίσου σημαντικός θεωρείται ασφαλώς και ο ρόλος του δασκάλου στον τομέα της διδακτικής μεθοδολογίας καθώς και της δημοσιοϋπαλληλικής του ιδιότητας. Τα δύο αυτά τελευταία θέματα, που από πλευράς επαγγελματικής δραστηριότητας και ωριμότητας παρουσιάζουν ενδεχομένως ιδιαίτερο ενδιαφέρον στους νέους και κυρίως στους νεοδιόριστους δασκάλους, έχουν συζητηθεί στο παρελθόν αρκετά και εξακολουθούν να συζητούνται τόσο, ώστε θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι η συζήτηση αυτή λειτουργεί εις βάρος του ρόλου του δασκάλου στον συναισθηματικό τομέα. Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κανείς να αναφέρει τη διαφορά ανάμεσα στο ανθρωπιστικό δημοτικό σχολείο του Πεσταλότσι και εκείνου του γραφειοκρατικού δημοτικού σχολείου που ιδρύθηκε και λειτούργησε τον 19ο αιώνα.
Με βάση αυτό το σύντομο θεωρητικό πλαίσιο επιθυμούμε να παρουσιάσουμε εν συντομία ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα-παιδαγωγικό βίωμα ενός νεοδιόριστου Ανώνυμου Δασκάλου, οι ελλιπείς μέχρι τότε επαγγελματικές εμπειρίες του οποίου φαίνεται να βρίσκονταν σε αναντιστοιχία με τη σωστή και αποτελεσματική διαισθητική λειτουργία του συναισθηματικού του ρόλου.
Ο εν λόγω Ανώνυμος Δάσκαλος διορίστηκε στα ελληνικά δημοτικά σχολεία του Νομού Ξάνθης και του ανατέθηκε επί έξι μήνες η διδασκαλία των μαθημάτων στις τρεις πρώτες τάξεις του 2/θέσιου σχολείου με περίπου 20 μαθητές στο χωριό Πετεινός Ξάνθης. Οι πρώτες εντυπώσεις του ήταν αρκετά θετικές, γιατί επρόκειτο για παιδιά φιλότιμα, ήσυχα και με ενδιαφέρον για μάθηση. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος που τον συγκράτησε στο επάγγελμα μετά την απογοήτευση του από την πληρωμή του πρώτου, πολύ χαμηλού, μισθού του. Αποφάσισε ναι μεν να μην παραιτηθεί, αλλά να «κοροϊδεύει» και να αδιαφορεί για τα παιδιά. Την επόμενη ημέρα δεν μπόρεσε, όμως, να εφαρμόσει αυτό το σχέδιο, γιατί τα μάτια των μαθητών του τον κοιτούσαν με αρκετό ενδιαφέρον.
Μεταξύ των μαθητών ήταν και η Βαρβάρα στην Α΄ τάξη, ήσυχη, νωχελική, διστακτική να μιλήσει ή να σηκώσει το χέρι. Τα τετράδια της ήταν στις άκρες τσαλακωμένα, είχαν και μερικές λαδιές, αλλά το πιο εντυπωσιακό όλων ήταν, ότι τα μανίκια της ποδιάς της, πίσω από τον καρπό του χεριού της, είχαν αλλάξει εντυπωσιακά χρώμα, λόγω της χρήσης τους για τη μύτη της• δεν είχε ένα μαντηλάκι για να την καθαρίζει. Με προσεκτική προσέγγιση της υπέδειξε ο Ανώνυμος Δάσκαλος να προσέχει τα τετράδια της, να μην τα τσαλακώνει, να έχει ένα δικό της τραπεζάκι στο σπίτι της για τα βιβλία και τα τετράδια και να ζητήσει από τη μαμά της ένα μαντηλάκι για τη μύτη της. Σε λίγες ημέρες η Βαρβάρα άρχισε να γίνεται άλλος άνθρωπος. Και τα τετράδια και τα βιβλία της πρόσεχε, φόρεσε καθαρή κορδέλα στα περιποιημένα μαλλιά της και προπαντός είχε φέρει μαντηλάκι για τη μύτη της, που επιδεικτικά το χρησιμοποιούσε, όταν το χρειαζόταν. Άρχισε να σηκώνει χέρι, να έχει συμμετοχή στη συζήτηση για το μάθημα και γενικά να είναι αισιόδοξη και ευχαριστημένη.
Η αλλαγή αυτή της Βαρβάρας, όπως και η αλλαγή διάθεσης των άλλων μαθητών, έγιναν αντιληπτές με ιδιαίτερη ικανοποίηση από τον Ανώνυμο Δάσκαλο• αλλαγές, όμως, που θεωρούσε αυτονόητες. Απροσδόκητη και εντυπωσιακή ήταν γι΄ αυτόν η επιβεβαίωση από τον παππού της Βαρβάρας• έναν ηλικιωμένο Πόντιο, με γκρίζα μαλλιά και μουστάκι και με παραδοσιακά τσαρούχια. Περνώντας δίπλα από το σχολείο συνάντησε τυχαία τον Ανώνυμο Δάσκαλο και τον ερώτησε με ιδιαίτερη ικανοποίηση και υπερηφάνεια: «Μπρέ Δάσκαλε, τι έκανες στη Βαρβάρα; Πριν εσένα, δεν ήθελε να έρχεται στο σχολείο, δεν της άρεσε. Τώρα μόλις ξυπνήσει, σηκώνεται και λέει στη μάνα της να την ετοιμάσει γρήγορα για να μην χάσει το μάθημα!!».
Ο Ανώνυμος Δάσκαλος διερωτάται, τι περισσότερο έκανε, από αυτό που πρέπει να κάνει ένας ευσυνείδητος δάσκαλος. Στοχάζεται, επίσης, την απογοήτευση που θα ένιωσε η Βαρβάρα, όταν την επόμενη ημέρα ήρθε στην τάξη της πάλι η δασκάλα της, η οποία είχε επιστρέψει από την εξάμηνη άδεια της. Οι σκέψεις του αυτές συνδέονται και με την πρόταση του Προέδρου της Σχολικής Εφορείας του σχολείου, ενός σοβαρού κυρίου, ο οποίος έκανε γνωστό στον Ανώνυμο Δάσκαλο, ότι θα προβούν σε ενέργειες στο Υπουργείο Παιδείας για να παραμείνει στη θέση του. Η απάντηση του μπορεί να απογοήτευσε τον πρόεδρο, ότι δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα οποιαδήποτε ενέργεια, αλλά ήταν η σωστή και επιβεβλημένη λύση.
Ελπίζουμε και ευχόμαστε ότι θα υπάρχουν πάντα αρκετοί και ευσυνείδητοι Ανώνυμοι Δάσκαλοι.
Γ.Ε. Πυργιωτάκης
τ. Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και τ. Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
