Θράκες, Πόντιοι, Μικρασιάτες, Ανατολικοθρακιώτες, σαρακατσάνοι και τόσοι άλλοι δημιούργησαν ένα «μωσαϊκό» εθίμων για τον εορτασμό του Δωδεκαημέρου στη Θράκη
Στις Γιορτές των Χριστουγέννων, την Πρωτοχρονιάς και των Φώτων μπορεί να χρώματα της λαογραφίας να έχουν ατονήσει, ωστόσο συνοδεύονται από πλούσια λαϊκή παράδοση και έχουν συνδέσει τον εορτασμό τους, ειδικά στη Θράκη με ένα πλούτο εθίμων που τηρούνταν αναλλοίωτα μέχρι και λίγες δεκαετίες πριν.
Πρόκειται για οικογενειακές γιορτές, ένας χαρακτήρας που διατηρείται σε μεγάλο βαθμό έως σήμερα, που μέσα από τις λαϊκές παραδόσεις και το εορταστικό τελετουργικό, οι άνθρωποι σε πόλεις και χωριά μοιράζονταν τη χαρά τους και τιμούσαν τη γέννηση του Θεανθρώπου και την υποδοχή της νέας χρονιάς.
Μπορεί τα έθιμα που αναβιώνουν να είναι λίγα, ωστόσο η γιορτές αυτές στο παρελθόν της Θράκης είναι πλημμυρισμένες από ήθη και έθιμα με μουσικές, τραγούδια, αρώματα και τελετουργίες. Γι’ αυτό και αυτή την περίοδο τα θυμόμαστε, έτσι ώστε άλλοι να μάθουν, άλλοι να θυμηθούν και μαζί να μοιραστούμε τις αναμνήσεις εκείνων των εποχών.
«Τσουμάκες» των ποιμένων της Βίβλου
Τα χαράματα της Παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά έβγαιναν στους δρόμους κρατώντας χοντρά ξύλα, τις λεγόμενες «τσουμάκες» και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και χτυπούσαν τις πόρτες. Οι βέργες αυτές συμβόλιζαν τα ραβδιά των ποιμένων της Βίβλου και αποτελούσαν τα προστατευτικά τους μέσα από τις επιθέσεις των σκυλιών.
Η «Χριστόκλουρα» των σαρακατσάνων
Είναι το γνωστό Χριστοκούλουρο των Χριστουγέννων, το οποίο ζυμώνουν και φτιάχνουν κεντητό οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη. Τα κεντήματα που στολίζουν τη «Χριστόκλουρα» αναπαριστούν συνήθως πρόβατα, άλογα, στάνες και άλλα στοιχεία της καθημερινότητάς τους, ενώ την τρώνε το βράδυ της παραμονής μαζί με μέλι.
Το παράξενο ζευγάρι των «Μπαμπουσιαραίων»
Το έθιμο υπάρχει μέχρι και στις μέρες μας στο Ρήγιο Διδυμοτείχου και γίνεται τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων. Σύμφωνα με το έθιμο, δύο νέοι μεταμφιέζονται σε μπαμπουσιάρο και σε γυναίκα του μπαμπούσιαρου. Ο μπαμπουσιάρος φοράει στο κεφάλι μία νεροκολοκύθα με τρύπες στα μάτια και στο στόμα, προβιές προβάτων και κρεμά στη μέση κουδούνια και στη ζώνη του ένα μεγάλο μαχαίρι, ενώ το περίεργο αυτό ζευγάρι ακολουθούν νταούλια ζουρνάδες και γκάιντες, ξεσηκώνοντας όλο το χωριό με τη μουσική τους..
Κάθε χωριό έχει και τα δικά του τραγούδια
Κάθε χωριό της Θράκης είχε τα δικά του τραγούδια, διαφορετικά και ξέχωρα από το διπλανό. Έτσι, η Θράκη δικαιολογημένα κατέχει την πρωτιά στο μεγάλο αριθμό χριστουγεννιάτικων τραγουδιών. Αφού μόνο η Μάνη, χωριό της επαρχίας Διδυμοτείχου, έχει να μας παρουσιάσει 47 χριστουγεννιάτικα τραγούδια.
Σχεδόν σε όλα τα χωριά τα μικρότερα παιδιά τραγουδούσανε από τις πρώτες πρωινές ώρες της Παραμονής μέχρι το μεσημέρι και από εκεί και πέρα το λόγο είχαν οι παρέες των μεγάλων παιδιών, των παλικαριών, που τραγουδούσαν τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια τους από το βράδυ της Παραμονής, όλη τη νύχτα μέχρι και ολόκληρη την Πρώτη μέρα των Χριστουγέννων.
Ενδεικτικό παράδειγμα είναι τα «Ρουγκάτσια» Πυθίου. Ανήμερα τα Χριστούγεννα τα παλικάρια του χωριού χωρίζονταν σε μικρές ομάδες, τα «Ρουγκάτσια» και γύριζαν όλα τα σπίτια. Όταν έμπαιναν στο σπίτι κάθονταν, όπου τους έβαζαν οι νοικοκυραίοι, και τραγουδούσαν εναλλάξ δυο-δυο. Όταν θα ‘ρχονταν τα Ρουγκάτσια στο σπίτι έπρεπε όλα τα μέλη της οικογένειας να βρίσκονται εκεί. Σπίτι κλειστό τα Ρουγκάτσια δεν έπρεπε να βρουν. Το’χανε σε κακό. Κάθονταν, τραγουδούσαν, έπαιρναν το κέρασμά τους, το φιλοδώρημά τους (χρήματα) και φεύγανε για άλλο σπίτι.
Χριστόξυλο για καλή τύχη
Στα χωριά της Θράκης, από τις παραμονές των εορτών ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο, το πιο γερό, το πιο χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του.
Αυτό ονομάζεται Χριστόξυλο και είναι το ξύλο που θα καίει για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών, από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα, στο τζάκι του σπιτιού, η στάχτη του οποίου θα προφυλάσσει το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι , ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Μάλιστα καθαρίζουν και την καπνοδόχο, για να μη βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια, όπως λένε στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραμύθια.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων , όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι , ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και μπαίνει στην εστία το Χριστόξυλο, με το οποίο ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη Του.
Οι Μωμόγεροι των Ποντίων
Το έθιμο των Ποντίων «Μωμόγεροι» συναντάται στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νομού Δράμας αλλά και στο Θρυλόριο της Ροδόπης. Η ονομασία του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος ή μώμος και γέρος και συνδέεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών. Αυτοί, φορώντας τομάρια ζώων – λύκων, τράγων ή άλλων – ή ντυμένοι με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά, έχουν τη μορφή γεροντικών προσώπων.
Οι Μωμόγεροι, εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου των εορτών, και προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά, γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους.
Όταν δύο παρέες συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Το έθιμο του ‘’Πουρπούρη’’
Το χριστουγεννιάτικο έθιμο του «Πουρπούρη» προέρχεται από την Ανατολική Θράκη όπου και αναβίωνε την δεύτερη και τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων. Τα κεντρικά πρόσωπα του εθίμου είναι ο Πουρπούρης και η γυναίκα του η Κορτοπούλα. Ο Πουρπούρης είναι μεταμφιεσμένος με μάσκα και κουδούνια, συμβολίζει τον χειμώνα με τις δυσκολίες του και την άγρια όψη του που φοβίζει τους πάντες ακόμα και τα κακά πνεύματα που φεύγουν αυτή την εποχή, χάριν και της δικιάς του συνδρομής. Η Κορτοπούλα συμβολίζει τη γη και τη γονιμότητα και κατ’ επέκταση την άνοιξη και την έλευσή της μετά το χειμώνα. Την Κορτοπούλα υποδύεται άντρας ντυμένος γυναίκα, μια και στο έθιμο παίρνουν μέρος μόνο άντρες. Παγανιστικά κατάλοιπα και πρωτότυποι συγκερασμοί, που καταδεικνύουν τις ζυμώσεις που έγιναν στους λαούς της Θράκης στο διάβα των αιώνων.
Αλμυρές βασιλόπιτες για τα χωριά της Ξάνθης
Στα Άβδηρα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ορισμένες οικογένειες δε ζυμώνουν βασιλόπιτα, αλλά, ανοίγουν φύλλο και παρασκευάζουν μία πίτα με πράσο, κιμά και μπαχαρικό κύμινο. Μέσα στην πρασόπιτα βάζουν το φλουρί. Η πίτα ψήνεται σε παραδοσιακό ταψί, που ονομάζεται σινί και τα παλιότερα χρόνια σερβίρονταν πάνω σε χαμηλό ξύλινο τραπέζι, το σορβά. Παρόμοιο έθιμο έχουν και οι μικρασιάτες, οι οποίοι τοποθετούν το φλουρί μέσα σε μια πίτα που γεμίζουν με τυρί και κόβουν στο γιορτινό τραπέζι ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.
Σπάσιμο ροδιού για καλή τύχη
Οι πρόσφυγες της Ανατολική Θράκη έφεραν μαζί τους το έθιμο του ροδιού. Ο αρχηγός της οικογένειας σπάει ένα ρόδι μπροστά στην είσοδο του σπιτιού για καλή τύχη. Επίσης, το μικρότερο μέλος της οικογένειας μεταφέρει στο εσωτερικό του σπιτιού μια μικρή μέτρα για να είναι στέρεο το σπίτι και γερή ολόκληρη η οικογένεια τη νέα χρονιά.
