H Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης εκτός από σημαντικότατους αρχαιολογικούς χώρους, διαθέτει και ορισμένα κτήρια τα οποία εξυπηρετούν τις ανάγκες της, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν σπουδαία μνημεία της νεότερης ιστορίας του τόπου μας. Ήδη έχουμε παρουσιάσει ένα από αυτά σε παλαιότερη ανάρτηση: το περίφημο Αρχοντικό Παμουκτσόγλου στα Άβδηρα, τον ξενώνα της Εφορείας. Σήμερα, έχουν σειρά δύο ακόμη κτήρια, τα οποία παρά την ηλικία και τις «κακουχίες» που υπέστησαν, στέκουν ακόμη αγέρωχα το ένα δίπλα στο άλλο, καρτερώντας υπομονετικά την επανένταξή τους στην τοπική κοινωνία της Ξάνθης. Πρόκειται για ένα συγκρότημα καπναποθηκών, το οποίο εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιείται ως χώρος αποθήκευσης αρχαιολογικού υλικού.
Βρίσκεται στον νοτιοανατολικό τομέα της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, που αποτελούσε ιδιαίτερη συνοικία διαχωρισμένη από την περιοχή όπου κατοικούσε η αστική τάξη. Σήμερα αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχιτεκτονικά σύνολα στην Ελλάδα με σημαντική ιστορική, πολιτιστική και αισθητική αξία και είναι άμεσα συνδεδεμένο με την οικονομική άνθηση της πόλης κατά τον 19ο αι. και τις αρχές του 20ου. Η Ξάνθη την περίοδο αυτή φημιζόταν για την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας καπνού και για τον λόγο αυτόν η εμπορία του ήταν μία από τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων της. Η περιοχή αυτή της πόλης επιλέχθηκε, γιατί βρισκόταν κοντά στους κύριους άξονες μεταφοράς των προϊόντων (οδικό δίκτυο, σιδηροδρομικό σταθμό) αλλά και διότι ήταν κατάλληλη για την εκσκαφή ημιυπόγειων χώρων, οι οποίοι να διαθέτουν υγρασία και τη σωστή θερμοκρασία για την συντήρηση του καπνού.
Οι πρώτες καπναποθήκες ήταν μονώροφες και στη συνέχεια έγιναν διώροφες και τριώροφες με ημιυπόγεια και δίρριχτες, τρίρριχτες ή τετράρριχτες στέγες. Το δικό μας συγκρότημα αποτελείται από δύο όμορα κτήρια που επικοινωνούν εσωτερικά μεταξύ τους. Διαθέτουν ημιυπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο και όροφο και αρχικά ανήκαν στην οικογένεια του καπνέμπορα Βασίλειου Σταματίου. Χτίστηκαν λίγο μετά το 1903 και είναι ιδιαίτερα επιβλητικά λόγω του όγκου και της μορφής τους. Τα τελευταία χρόνια η Εφορεία μας έχει προχωρήσει στη σύνταξη μελετών με σκοπό τη συντήρηση, αποκατάσταση,και επανάχρησή τους. Στόχος μας είναι η διάσωση των δύο αυτών ιστορικών και διατηρητέων μνημείων και η ανάδειξή τους σε χώρους λειτουργικούς, που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες της Εφορείας, των πολιτών και των μαθητών, αποτελώντας ένα ζωντανό κύτταρο σε μια περιοχή με ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχιτεκτονικά σύνολα. Στον σχεδιασμό εντάσσεται η αξιοποίηση των κτηρίων στο μέγιστο δυνατό βαθμό: θα λειτουργούν εκθεσιακοί χώροι μόνιμων και περιοδικών εκθέσεων, αίθουσες συνεδρίων και εκδηλώσεων, προβολών και ψηφιακών δράσεων, μελέτης, γραφεία κλπ.
Σήμερα, η κατάσταση διατήρησής τους είναι μέτρια. Παράλληλα με τους μακροπρόθεσμους στόχους της, η Εφορεία καταβάλλει προσπάθειες για τη συντήρηση και την αποκατάσταση των άμεσων και επειγουσών φθορών. Δυστυχώς όμως δεν έχει να παλέψει μόνο ενάντια στις φυσιολογικές φθορές που επιφέρει ο χρόνος, αλλά και με την ανθρώπινη παρέμβαση και την έλλειψη στοιχειώδους ευαισθησίας απέναντι στην πολιτισμική μας κληρονομιά. Πρόσφατα οι εργατοτεχνίτες μας Κώστας Κιοσσές και Δημήτρης Ξανθόπουλος εργάστηκαν για τον ευπρεπισμό του ενός από αυτά τα δύο κτήρια, αφού οι εξωτερικές του επιφάνειες είχαν καλυφθεί με διάφορες επιγραφές και γκράφιτι. Το ίδιο και η σιδερένια πόρτα της εισόδου. Ας ευχηθούμε ότι αυτά τα σπουδαία μνημεία του πρόσφατου παρελθόντος της πόλης μας, αυτή τη φορά θα παραμείνουν καθαρά και ανέπαφα από παρόμοιες ενέργειες.
Κυριακή Χατζηπροκοπίου
Αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης
