Ήρωας ή στο λάθος μέρος την λάθος στιγμή ο δολοφονημένος από τους Βούλγαρους κουρέας του Μπαλούκ Παζάρ;
Αφηγήσεις και αλληλοσυγκρουόμενες ιστορίες για μια δολοφονία στην Ξάνθη των αρχών του 20ού αιώνα και γύρω από την περιπέτεια μιας προτομής
Πασίγνωστη στην Ξάνθη η πλατεία Αντίκα. Ιδίως τα τελευταία χρόνια με την λειτουργία αρκετών καφέ-μπαρ στην περιοχή, έγινε νέος πόλος έλξης. Στα παρτέρια της παλιάς ψαραγοράς (Μπαλούκ Παζάρ) ‘’περιφέρεται’’ μια προτομή, ανάλογα με τις κατά καιρούς τροποποιήσεις των πλατειών. Είναι του ανθρώπου από τον οποίο πήρε και το όνομά της η πλατεία: του Γιάγκου Ευστρατίου Αντίκα. Κι αν πολλοί γνωρίζουν το όνομα και την πλατεία, ελάχιστοι είναι αυτοί που γνωρίζουν την ιστορία που κρύβεται από πίσω. Μια ιστορία με αρκετά αλληλοσυγκρουόμενα στοιχεία, που φτάνουν στις αρχές του 20ού αιώνα και λίγο μετά στην περίοδο της πρώτης βουλγαρικής κατοχής. Μαρτυρίες και διηγήσεις που καταγράφηκαν αρκετά χρόνια αργότερα, όταν στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ανακινήθηκε η υπόθεση και προβλήθηκε η προσωπικότητα του Αντίκα. Πρωτοστάτης στην ανάδειξη του Αντίκα ο Ευάγγελος Ιωαννίδης, πατέρας του γνωστού ιστοριοδίφη της Ξάνθης, Στέφανου Ιωαννίδη.
Βουλγαρικό και μακεδονικό κομιτάτο στην Ξάνθη
Το βουλγαρικό κομιτάτο μέσω και της βουλγαρικής εξαρχίας προσπαθεί να προπαγανδίσει το κίνημα του πανσλαβισμού ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, χρησιμοποιώντας απεσταλμένους αλλά και κληρικούς να το προπαγανδίσουν. Στην Ξάνθη στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν γνωστός ο Χατζηγιώργης ή Χατζηγκεωργκίεφ «που είχε έλθει από την Δράμαν δήθεν για καπνά, αλλά ο σκοπός του ήταν να οργανώσει του Βουλγάρους της Ξάνθης», όπως αναφέρει ο Ευάγγελος Ιωαννίδης στην διήγηση ενός επεισοδίου στο κέντρο «Ωραία Θέα» Ξάνθης. Εκεί τον Ιούνιο του 1908 (η ημερομηνία ενδέχεται να είναι λανθασμένη) περιγράφεται ένας σοβαρός καβγάς, όταν ο Χατζηγιώργης άρχισε να τραγουδά στα βουλγαρικά και αργότερα φώναξε ότι σε λίγες μέρες θα στείλουν παπά δικό τους για να εκκλησιάζονται και οι δικοί τους. Νωρίτερα, το 1904, με την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, δημιουργείται στην Ξάνθη κίνημα-οργάνωση αντίστασης, το οποίο στην αρχή αποτελούνταν από την τριανδρία: τον υποπρόξενο της Ελλάδας στην Ξάνθη Άγγελο Άννινο Καβαλιεράτο, τον Μητροπολίτη Ιωακείμ Σγουρό και τον ιατρό Γεώργιο Μαλετσίδη, σύμφωνα με πληροφορίες του Αλέξανδρου Λιάπη, ο οποίος ήταν μετέπειτα μέλος της οργάνωσης. Τα μέλη της οργάνωσης είχαν στο στόχαστρο τον αρχικομιτατζή Χατζηγκεωργκίεφ, ο οποίος προσπάθησε να παρασύρει τους εδώ βουλγαρόφωνους στην ίδρυση κομιτάτου στην Ξάνθη.
Ο Γιάγκος Αντίκας και η δολοφονία του Χατζηγκεωργκίεφ
Ο Ιωάννης Ευστρατίου ήταν γιος του κουρέα Στρατή (από το πατρώνυμο προφανώς και το επίθετο Ευστρατίου) και κουνιάδος του Ανάργυρου Σιγάλα. Σε επαγγελματικό οδηγό του 1910-1911 καταγράφεται ως Αντίκας Ιωάννης, παρατσούκλι που προφανώς χρησιμοποιούσε επίσημα. Το κουρείο του ήταν στην σημερινή οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου (λίγο πριν την στροφή που κατηφορίζει προς τον Κόσυνθο), όταν ο δρόμος ήταν πολύ στενότερος και εκεί που σήμερα είναι το φαρδύ πεζοδρόμιο βρίσκονταν στην σειρά μικρά καταστήματα. Ο Αντίκας ήταν πολύ αγαπητός στην τότε νεολαία γιατί πρωτοστατούσε σε όλες τις επιδείξεις, καθώς είχε εκμάθει την κομμωτική στην Γαλλία κατά κάποιους. Ήταν μάλιστα και πολύ αγαπητός στον υποπρόξενο Άννινο Καβαλιεράτο. Ο Καβαλιεράτος πρωτοστατούσε της τότε Νεολαίας, η οποία αποφάσισε να ξεκάνει τον Χατζηγεωργκίεφ.
Διαφορετικές εκδοχές για τον χρόνο και τον τόπο δολοφονίας
Ο κλήρος έπεσε στον Σέργιο Μπινόπουλο (Στέργιο τον καταγράφει ο Δήμαρχος Γαβριήλ Λαδάς), ηλικίας τότε 17-18 ετών, ο οποίος ήταν υπάλληλος στην ποτοποιία του θείου του Παναγιώτη Δημητρίου. Οι περιγραφές για την ακριβή ημερομηνία δολοφονίας του Χατζηγκεωργκίεφ, τον χρόνο της ημέρας αλλά και το ακριβές σημείο ποικίλλουν. Ο Γαβριήλ Λαδάς αναφέρει ότι ο Μπινόπουλος τον πυροβόλησε μπροστά στο κουρείο του Αντίκα ένα βράδυ καθώς επέστρεφε από το σινεμά. Ο Χαρίλαος Μπλάτσιος αναφέρει ότι δολοφονήθηκε καθώς έβγαινε από το κουρείο του Αντίκα, όπου καιροφυλακτούσε ο Μπινόπουλος. Ο εκτελεστής διέφυγε από ένα στενάκι δίπλα στο κουρείο προς την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, στο καμπαναριό της οποίας κρύφτηκε μέχρι να φυγαδευτεί στην Μαρώνεια και εν συνεχεία στον Βόλο. Οι αναφορές κυμαίνονται μεταξύ των ετών 1905, 1908 και 1909. Μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων όμως το 1908 παύει ουσιαστικά κάθε ένοπλη δραστηριότητα και σταματά ο Μακεδονικός Αγώνας. Το περιστατικό στην «Ωραία Θέα» πιθανώς να έγινε νωρίτερα, όταν και στοχοποιήθηκε ο Χατζηγκεωργκίεφ.
Αντίποινα και βασανιστήρια στον Αντίκα για την δολοφονία του Βούλγαρου κομιτατζή
Μετά την κατάληψη της Ξάνθης από τους Βουλγάρους τον χειμώνα του 1912, άνοιξαν ‘’τα παλιά τεφτέρια’’, όπως αναφέρει ο Λαδάς, και συνέλαβαν τον Αντίκα ως συνένοχο στην δολοφονία. Ως ημερομηνία σύλληψης αναφέρεται ο Μάιος του 1913 με τον Αντίκα να φυλακίζεται στο βουλγαρικό διοικητήριο δίπλα στην σημερινή κεντρική πλατεία, όπου βασανίστηκε για να αποκαλύψει τους εκτελεστές του Χατζηγκεωργκίεφ. Άγνωστο αν ο ίδιος πράγματι γνώριζε πρόσωπα και ονόματα, πάντως μη μιλώντας βασανίστηκε αγρίως. Ο Λαδάς αναφέρει ότι τον ξυλοκόπησαν βάζοντάς τον μέσα σε ένα τσουβάλι, άλλοι αναφέρουν ότι λογχίστηκε, ενώ ο Μπλάτσιος ισχυρίζεται ότι μετά τον ξυλοδαρμό τον εκτέλεσαν με περίστροφο, ισχυριζόμενοι ότι αυτοκτόνησε. Πράγμα απίθανο, όπως ο ίδιος καταγράφει το 1972, αφού τα άκρα του είχαν θρυμματιστεί. «…σαν να το βλέπω αυτή την στιγμή, η θέα του μεταφερόμενου πτώματός του, περιτυλιγμένον εντός αιμοφύρτου σενδόνης και μέσα σ’ ένα κάρο, διά να παραδοθή εις τους οικείους του», γράφει χαρακτηριστικά ο Μπλάτσιος. Κατά την δεύτερη βουλγαρική κατοχή το 1941-1944 συλήθηκαν πολλοί τάφοι από τους Βούλγαρους, πιθανώς και αυτός του Αντίκα. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέχρι την δεκαετία του ’60 δεν υπάρχει αναφορά στις πηγές στο πρόσωπό του, ούτε κάποιο τρισάγιο στην μνήμη του. Εξάλλου δεν ήταν ο μόνος που πέθανε βασανιζόμενος λίγο πριν οι Βούλγαροι αποχωρήσουν από την πόλη. Η προτομή του κατασκευάστηκε το 1968 και τοποθετήθηκε το 1972.
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
chdiafonidis@empros.gr
