ΣΤΗΛΗ : 52 ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ
Φωτό: O Αρχιεπίσκοπος Μακάρος και ο Φαζίλ Κιουτσούκ, πρόεδρος και αντιπρόεδρος της Κύπρου το 1963
Α. Μετά τα μεσάνυκτα (!) της 15.16.08.1960, όταν στην Λευκωσία υπογράφθηκε το Σύνταγμα της Δημοκρατίας της Κύπρου από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ως εκπρόσωπο της Ελληνοκυπριακής Κοινότητας, τον Δρ Φαζίλ Κιουτσούκ εκ μέρους της Τουρκοκυπριακής, τον έως τότε Βρεττανό Κυβερνήτη, Σερ Χιου Φουτ, και τους Γενικούς Προξένους της Ελλάδας, Γεώργιο Χριστόπουλο, και της Τουρκίας, Βεκντί Τουρέλ, εκκίνησε τον συνταγματικό βίο της η “ανεξάρτητη” πλέον Κύπρος. Μα, όπως όλοι γνωρίζουμε, “της νύχτας τα καμώματα τά βλέπει η ημέρα και γελά”…
Β. 1. Από τα πρώτα λεπτά της 16.08.1960 στην Κύπρο ετέθη σε ισχύ το Σύνταγμα κατ’ εφαρμογή του Διατάγματος σε Συμβούλιο (“Order in Council”) της Βασίλισσας της Βρεττανίας, Ελισσάβετ. Ένεκα της συνταγματικής πρακτικής (“constitutional convention”) κατά το “Statute of Ωestminster” (1931) η παροχή ανεξαρτησίας σε Κτήσεις του Στέμματος και η κατάργηση της βρεττανικής κυριαρχίας διδόταν με Νόμο της Βουλής των Κοινοτήτων, που μεταβίβαζε την κυριαρχία από την προηγούμενη αποικιακή οντότητα στο ανεξαρτητοποιούμενο Κράτος και εξουσιοδοτούσε την Βασίλισσα να παραχωρήσει το Σύνταγμα. Λόγω της ιδιότητας της Νήσου ως Αποικίας άνευ Νομοθετικού Σώματος, κατά την περίοδο 02.1959 – 08. 1960 η συντακτική και νομοθετική λειτουργία για την Κύπρο ασκούταν από το βρεττανικό Στέμμα κατ’ενάσκηση προνομιακών εξουσιών (“prerogative poωers”) με Διατάγματα σε Συμβούλιο, όπως και το αφορών ειδικώς την Κύπρο Διάταγμα 1368/1960, και από την βρεττανική Βουλή των Κοινοτήτων, που είχε ψηφίσει τον Νόμο περί Κύπρου (“Cyprus Act”) ήδη από την 29.07.1960. O Νόμος αυτός περιείχε το Σύνταγμα της Κύπρου, που καταρτίσθηκε από την προβλεπόμενη στο 8ο Μέρος της Συμφωνίας του Λονδίνου (19.02. 1959) Μεικτή Συνταγματική Επιτροπή απαρτιζόμενη από εκπροσώπους της Ελλάδας (επικεφαλής: Καθηγητής Θεμιστοκλής Τσάτσος), της Τουρκίας (επικεφαλής : Καθηγητής Νιχάτ Ερίμ, μετέπειτα “Πρωθυπουργός” της Τουρκίας, διορισμένος από τους πραξικοπηματίες της Χούντας του 1971), της Ελληνοκυπριακής Κοινότητας (επικεφαλής : Γλαύκος Κληρίδης, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κύπρου) και της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας (επικεφαλής : Ραούφ Ντενκτάς, ηγέτης των Τ/Κ έως τον θάνατό του (2006)). Η Επιτροπή κατέληξε σε κείμενο την 06.04.1960, που τροποποιήθηκε την 06.07.1960, αν και ήδη από την 03.12.1959 είχε χωρίς ανθυποψήφιο αναδειχθεί Αντιπρόεδρος ο Δρ Φ.Κιουτσούκ και από 13.12.1959 με εκλογές Πρόεδρος ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ενώ και οι δύο Κοινότητες είχαν διενεργήσει Εκλογές την 31.07.1960 για την ανάδειξη Βουλευτών της Βουλής των Κοινοτήτων και των δύο Κοινοτικών Συνελεύσεων.
2. To εξαιρετικά άκαμπτο και αυστηρό Σύνταγμα δημιούργησε αμέσως προβλήματα στον πολιτικό βίο της Νήσου. Ηδη από τον Δεκέμβριο 1960 οι Τ/Κ ενθαρρυμένοι από την νέα Τουρκική Κυβέρνηση [μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Μαϊου 1960] διά του Προέδρου της Τουρκικής Κοινοτικής Συνέλευσης, Ρ.Ντενκτάς, εκκίνησαν να εφαρμόζουν πολιτική με σκοπό την διχοτόμηση και αμέσως ήγειραν θέμα διαχωρισμού των Δήμων και του (μη συγκροτηθέντος!) Κυπριακού Στρατού σε Ελληνικές και Τουρκικές Μονάδες, ενώ απαίτησαν την άμεση εφαρμογή του προβλεπόμενου 30% στην στελέχωση από Τ/Κ της (μη υπάρχουσας ακόμα!) Δημόσιας Διοίκησης. Το Μάρτιο 1961 οι Βουλευτές της Τ/Κ Κοινοτικής Συνέλευσης αρνήθηκαν να ψηφίσουν το Σχέδιο Νόμου για την τρίμηνη παράταση της ισχύουσας φορολογικής νομοθεσίας οδηγώντας τον νέο Κράτος σε ταμειακό αδιέξοδο, ενώ τον Δεκέμβριο 1961 καταψήφισαν το Σχέδιο Νόμου περί φορολογίας εισοδήματος. Ο Τ/Κ Αντιπρόεδρος, Φ.Κιουτσούκ, την 20.10.1961 ήσκησε veto στην Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για την ίδρυση του Κυπριακού Στρατού και την 21.12. 1961 για την συμμετοχή της Κύπρου στο Κίνημα των Αδεσμεύτων.
Τον Δεκέμβριο 1962 περί το θέμα των χωριστών Δήμων δημιουργήθηκε αδιέξοδο, που έλυσε το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο. Ήταν προφανές ότι έπρεπε να επιδιωχθεί μία λύση για την αναθεώρηση του δύσχρηστου Συντάγματος και προς αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε ο Πρόεδρος Μακάριος. Η Τουρκία ήταν αρνητική, ενώ η Ελλάδα επέμενε να προετοιμασθούν διπλωματικά οι κινήσεις. Και σε μία πολιτικώς ακατάλληλη και απρόσφορη στιγμή με ανοικτή βρεττανική υποκίνηση ο Πρόεδρος Μακάριος παρασύρθηκε στο λάθος.
3. Τον Νοέμβριο 1963, τόσο σε διεθνές επίπεδο, όσο και εντός Ελλάδας, η κατάσταση ήταν ρευστή. Η Κρίση στο Βερολίνο και στην Κούβα, η δολοφονία του Προέδρου ΗΠΑ, Τζ.Φ.Κέννεντυ, και η ανάδειξη του Λ.Τζόνσον, η υποβάθμιση στις εξουσίες του ΓΓ ΚΚΣΕ και Προέδρου ΕΣΣΔ, Νικ. Χρουστσώφ, και η μάχη διαδοχής από τον Λ. Μπρέζνιεφ, η επιδείνωση στον Πόλεμο του Βιετνάμ, οι εξελίξεις εντός Τουρκίας μετά το Πραξικόπημα του 05.1960 δεν άφηναν περιθώριο αισιοδοξίας. Στην Ελλάδα η εξαναγκασμένη από τα Ανάκτορα σε παραίτηση Κυβέρνηση του Κων. Καραμανλή και ο ίδιος ως Πρωθυπουργός μετά τις Εκλογές του Νοεμβρίου 1963 είχαν αντικατασταθεί από την Κυβέρνηση μειοψηφίας του Γ. Παπανδρέου, που ορίζοντα είχε τις Εκλογές του Φεβρουαρίου 1964.
Ελλείψει της ισχυρής προσωπικότητας εκείνου, που νουθετούσε και συγκρατούσε τις άστοχες πολιτικές κινήσεις, με την ανοικτή υποστήριξη και ενθάρρυνση του βρεττανού Υπατου Αρμοστή στην Κύπρο, Σερ Αρθουρ Κλάρκ, ο Πρόεδρος Μακάριος την 30.11.1963 δηλώνοντας ότι πρόκειται περί καθαρώς εσωτερικού ζητήματος της Δημοκρατίας χωρίς δικαίωμα επεμβάσεως των τριών Εγγυητριών Δυνάμεων επέδωσε στον Τ/Κ Αντιπρόεδρο, Φ.Κιουτσούκ, Υπόμνημα περί την αναθεώρηση των “13 Σημείων” στο Σύνταγμα της Κύπρου. Ο μεν Τ/Κ Αντιπρόεδρος δέχθηκε το Υπόμνημα και επιφυλάχθηκε να απαντήσει, η δε Τουρκική Κυβέρνηση τό απέρριψε, ενώ απείλησε με στρατιωτική επέμβαση, ενώ η υπηρεσιακή/εκλογική Ελληνική Κυβέρνηση Π. Μαυρομιχάλη χωρίς πολιτική νομιμοποίηση για την ανάληψη ευρύτερων πρωτοβουλιών αιφνιδιάσθηκε από την πρόταση, καθ’ον χρόνο ο ατλαντικός / αμερικανικός παράγων ήταν αρνητικός στην αναθεώρηση : η σκοτεινή βρεττανική πολιτική και πάλι είχε επιτύχει τον στόχο της διαίρεσης και της αναστάτωσης στην Νήσο…
4. Τα περίφημα, αν όχι διαβόητα, “13 Σημεία” περιελάμβαναν : (1) Κατάργηση του veto του Προέδρου και του Αντιπροέδρου, (2) Αναπλήρωση του Προέδρου από τον Αντιπρόεδρο σε περίπτωση προσωρινής απουσίας ή αδυναμίας του, (3) Εκλογή του Ελληνα Προέδρου και του Τούρκου Αντιπροέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων από το σύνολο του Σώματος, (4) Αναπλήρωση του Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων από τον Αντιπρόεδρο σε περίπτωση προσωρινής απουσίας ή αδυναμίας του, (5) Κατάργηση των χωριστών πλειοψηφιών στην Βουλή για την θέσπιση ορισμένων Νόμων, (6) Ιδρυση ενιαίων Δήμων, (7) Ενοποίηση της απονομής δικαιοσύνης, (8) Κατάργηση της διάκρισης των Σωμάτων Ασφαλείας σε Αστυνομία και Χωροφυλακή, (9) Καθορισμός με Νόμο της αριθμητικής δύναμης των Δυνάμεων Ασφαλείας και Αμυνας, (10) Τροποποίηση κατά την αναλογία προς τον πληθυσμό Ε/Κ και Τ/Κ η αναλογία συμμετοχής στην σύνθεση της δημόσιας υπηρεσίας και των Δυνάμεων ασφαλείας και άμυνας της Δημοκρατίας, (11) Μείωση από δέκα σε πέντε των Μελών της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας, (12) Λήψη αποφάσεων με απλή πλειοψηφία στην Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας, (13) Κατάργηση της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης.
Γ. 1. Οι εξελίξεις μετά την Πρόταση “13 Σημείων” ήταν ραγδαίες. Τον Δεκέμβριο 1963 εκκίνησε η Τουρκοκυπριακή ανταρσία με ένοπλες και αιματηρές διακοινοτικές συγκρούσεις, η ΤΟΥΡΔΥΚ αναπτύχθηκε σε θέσεις στην οδό Λευκωσίας Κερύνειας, ενώ Τουρκοκυπριακές παραστρατιωτικές δυνάμεις διεσπάρησαν βάσει Σχεδίου του Τουρκικού ΓΕΣ και δημιούργησαν ισχυρά προγεφυρώματα σε βόρεια σημεία της Νήσου.
Ο Τουρκοκυπριακός πληθυσμός βάσει καλά καταρτισμένου Σχεδίου του Τουρκικού ΓΕΣ συμπήχθηκε οργανωμένα σε έξι (6) μεγάλους θύλακες, που αντιστοιχούσαν στο 5% της συνολικής επικράτειας της Κύπρου. Μόλις την 26.12.1963 συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός και η βρεττανική πλευρά πρότεινε τον διαχωρισμό των Ελληνικών και των Τουρκικών περιοχών δημιουργώντας την διχοτομική “Πράσινη Γραμμή” [συνέχεια άλλωστε της προηγούμενης βρεττανικής Πρότασης από το 1958 επί Κυβερνήτη Φουτ υπό τον τίτλο “Γραμμή Μέϊσον Ντίξον”) και την σύγκληση στο Λονδίνο Πενταμερούς Διάσκεψης τον 01.1964. Οι Τ/Κ αποχώρησαν ομαδικά από την Αντιπροεδρία της Δημοκρατίας,την Βουλή, την Δημόσια Διοίκηση και τους Κρατικούς Οργανισμούς, ενώ με την Δήλωση του Φ. Κιουτσούκ από 10.01.1964 διακήρυτταν την ίδρυση “Τουρκοκυπριακής Διοίκησης”, αφού κατά την επίσημη τουρκική θέση η Δημοκρατία της Κύπρου έπαυσε να “υφίσταται” (!), ενώ ο “35ος παράλληλος” αποτελούσε την ιδεώδη γραμμή για την διχοτόμηση και την συμπερίληψη των λιμένων της Κερύνειας και της Αμμοχώστου στο “Τουρκοκυπριακό Κράτος” (!!).
2. Η Πενταμερής απέτυχε πλήρως παρά την υποβολή κοινού βρεττανοαμερικανικού Σχεδίου από τον Βρεττανό Υπουργό Κοινοπολιτειακών Σχέσεων, Ντ. Σαντς, περί ΝΑΤΟϊκής λύσης στην Νήσο (“Σχέδιο Σαντς“), λύση, που απέρριψε ο Πρόεδρος Μακάριος (01. 1964). Την απόρριψη γνώρισαν και τα τρία (3) Σχέδια λύσης του Αμερικανού Υφυπουργού Εξωτερικών, Τζ. Μπωλλ, (“Σχέδιο Μπωλλ”), που στην ουσία αναιρούσαν την ίδια την ύπαρξη της Δημοκρατίας της Κύπρου. Την 15.02.1964 η Κύπρος προσέφυγε στο Συμβούλιο Ασφαλείας ΟΗΕ, ενώ τα Ψηφίσματα 186187/1964, θετικά για την υπόσταση της Δημοκρατίας της Κύπρου, ήταν τα πρώτα μιάς σειράς Αποφάσεων του ΟΗΕ, που θα έμεναν “κενά γράμματα” : προέβλεπαν την αποστολή Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ και τον διορισμό του Φιλλανδού, Σακάρι Τουομιόγια, ως Eιδικού Διαμεσολαβητή του ΓΓ ΟΗΕ, Ου Θαντ.
Λόγω της εξαιρετικής και επικίνδυνης έντασης της κρίσης, που είχε φθάσει στα πρόθυρα γενικευμένου Ελληνοτουρκικού Πολέμου και εισβολής στην Κύπρο μετά την Απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης από 16.03.1964 να εξουσιοδοτήσει την Κυβέρνηση Ισμέτ Ινονού να προχωρήσει σε στρατιωτική απόβαση στην Κύπρο, με δυναμική πολιτική ο Αμερικανός Πρόεδρος, Λ. Τζόνσον, απέστειλε αυστηρές συστάσεις στην Τουρκία και απέτρεψε άμεσα την όποια δυναμική εξέλιξη εκατέρωθεν, ενώ διόρισε Ειδικό Μεσολαβητή τον πρώην Αμερικανό Υπουργό Εξωτερικών, Ντην Ατσεσον, που υπέβαλε δύο Σχέδια επίλυσης του Κυπριακού (“Σχέδιο Ατσεσον”, αν και αυτά δεν έγιναν δεκτά. Την ίδια περίοδο (περίοδος Απριλίου Ιουλίου 1964) η Ελλάδα με ατλαντική υπόδειξη και κάλυψη είχε αποστείλει “μυστικά” για την ενίσχυση της άμυνας της Κύπρου μία Μεραρχία του Ελληνικού Στρατού πλήρους συνθέσεως (“Μεραρχία Μενέλαος/Μ” απαρτιζόμενη από 857 Αξιωματικούς και 7.328 οπλίτες) προς ενίσχυση της ΕΛΔΥΚ και της Εθνοφρουράς.
Εν μέσω πολεμικών προετοιμασιών και τελικώς τουρκικών αεροπορικών βομβαρδισμών με βόμβες ΝΑΠΑΛΜ ο ΓΓ ΟΗΕ την 09.06.1964 διόρισε ως Ειδικό Διαμεσολαβητή τον πρώην Πρόεδρο του Εκουαδόρ και μετέπειτα Γραμματέα του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών, Γκάλο Πλάζα, που υπέβαλε την 26.03.1965 την Εκθεσή του [Doc. 5/6253/65] (“Σχέδιο Πλάζα”).Το Σχέδιο Πλάζα, μολονότι αρνητικό, από την Ελληνική πλευρά έγινε αποδεκτό, αλλά απορρίφθηκε από την Τουρκική. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα το 1965 (Κυβέρνηση “Αποστατών”) δεν επέτρεψε την ανάληψη πρωτοβουλιών, όπως της “Συμφωνίας Τούμπα-Τσαγκλαγιανκίλ” στο Παρίσι την 17.12.1966, αλλά κυρίως το Πραξικόπημα στην Αθήνα την 21.04.1967 επέφεραν την πλήρη αλλαγή πλεύσης στην διαχείριση του Κυπριακού Ζητήματος και την ποιοτική υποβάθμιση στους χειρισμούς των διαπραγματεύσεων από Ελληνικής πλευράς.
Οι αποτυχημένες δίδυμες Συναντήσεις των Πρωθυπουργών Κόλλια – Ντεμιρέλ στην Κεσσάνη (Ανατολική Θράκη) και στην Αλεξανδρούπολη (09.10.09.1967) και η σχεδόν “προβοκατορική” διαχείριση των σκηνοθετημένων διακοινοτικών συγκρούσεων στην Κοφινού (Νοέμβριος 1967) οδήγησαν στην αποδοχή των Προτάσεων του Αμερικανού Προέδρου, Λ.Τζόνσον, διά του Ειδικού Απεσταλμένου του, Σάυρους Βανς, περί άμεσης απόσυρσης της Ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο τον Δεκέμβριο 1967 (“Σχέδιο Βανς”), ενώ πλέον και το ΝΑΤΟ διά των Προτάσεων του ΓΓ της Συμμαχίας, Μάνλιο Μπρόζιο, έπαιρνε μέρος στην διαπραγμάτευση (“Σχέδιο Μπρόζιο”). Και όλες αυτές οι δυσμενείς εξελίξεις την ώρα, που οι πραξικοπηματίες της Χούντας της 21.04.1967 κυνηγούσαν τον Βασιλέα, Κωνσταντίνο Γκλύξμπουργκ, και τους συνεργούς του, αντιπραξικοπηματίες στο αποτυχημένο βασιλικό “Κίνημα” της 13.12.1967, ενώ την 29.12.1967 οι Τουρκοκύπριοι προέβαιναν σχεδόν “συμφωνημένα” (!) στην “ανακήρυξη” και σύσταση της “Τουρκοκυπριακής Προσωρινής Διοίκησης” ως πολιτειακά και διοικητικά αυτοδύναμης πολιτικής οντότητας πέραν και πάνω από την “κοινότητα”, που προέβλεπε για τους Τουρκοκύπριους το Σύνταγμα του 1960.
Δ. Τα προβλήματα από την εφαρμογή του Συντάγματος της Κύπρου (1960) και η πορεία επικίνδυνης ακροβασίας της Δημοκρατίας δεν μπορούν να αποδοθούν μόνο στα αναμφισβήτητα σφάλματα των συνταγματικών προνοιών, που άλλωστε οφείλονται και στην υποτίμηση των συνεπειών τους και την μη συμπερίληψη ασφαλιστικών δικλείδων αποφυγής κρίσεων από την Ελληνική πλευρά κατά την υπογραφή των Συμφωνιών (1959). Η ζωή στην Νήσο, πολιτική, κοινωνική, οικονομική, είχε αρκούντως υπονομευθεί από τους Βρεττανούς αποικιοκράτες κατά τον Εθνικαπελευθερωτικό Αγώνα κατά τρόπο, ώστε οι δύο Κοινότητες να απομονωθούν και να διάγουν βίο παράλληλο και εν πολλοίς ασύμπτωτο. Η έλλειψη καλής θέλησης και πίστης, ισχυρής πολιτικής βούλησης και κοινών στόχων στις Ηγεσίες των δύο Κοινοτήτων οδήγησαν στην έλλειψη αμοιβαίας προσέγγισης, ομοθυμίας και ομοψυχίας και τελικά στην απομόνωση και τον γεωγραφικό και πληθυσμιακό διαχωρισμό στην Νήσο. Με την επίνευση και την ανοχή των δύο Εθνικών Κέντρων, που μηδέτερα δεν είχαν παύσει με αξιοζήλευτη συνέπεια και πάγια στρατηγική στις πολιτικές επιδιώξεις τους να επιζητούν με κάθε τρόπο την διχοτόμηση και την Διπλή Ενωση παραβιάζοντας τις Συμφωνίες για την Κύπρο ακόμα και συνεργαζόμενα μεταξύ τους εν απουσία των εκπροσώπων των δύο Κοινοτήτων, και την εμπλοκή του ατλαντικού / ΝΑΤΟϊκού παράγοντα εν μέσω Ψυχρού Πολέμου ήταν πλέον βέβαιο ότι οι μαύρες ημέρες για την Κύπρο δεν θα αργούσαν να έλθουν…
Ιωάννης Ελ. Κυμιωνής
Δικηγόρος ΔΣΑΝΥ ΟΑΕΔ
email: ioanniskymionis@yahoo.gr
