Ο Μανώλης Χούμας καταγράφει την θρυλική ιστορία του “Yenidje Tobacco”, του καπνού που απέκτησε παγκόσμια φήμη
Ένα ρετρό ιστορικό ταξίδι μέσα από ρεκλάμες, λιθογραφημένα χάρτινα και μεταλλικά κουτιά καπνού και σιγαρέττων
Μία κωμόπολη της Ξάνθης σήμερα, με ελάχιστα να φανερώνουν την παλιά της αίγλη, η Γενισέα αποκαταστάθηκε εν μέρει ιστορικά με την μεταφορά σε αυτήν της έδρας του δήμου Αβδήρων. Τον 14ο αιώνα, όταν η εξαντλημένη δημογραφικά περιοχή κατακτάται από τους Τούρκους, δημιουργείται το νέο κέντρο κοντά στην παλιά Εγνατία οδό. Η παλιά ονομασία της Γενισέας ήταν Yenidje ή Yenidze (από το οθωμανικό Yenice Karasu). Όπως σημειώνει ο Πέτρος Γεωργαντζής, λεγόταν Γένιτζε Καρά-σου (Γενισέα του Νέστου) για να αντιδιαστέλλεται από την Γένιτζε Βαρδάρ (Γενισέα του Αξιού), τα σημερινά Γιαννιτσά. Η εξέλιξη και η ανάπτυξη της περιοχής συνδέεται με την καλλιέργεια του καπνού, που από τη Θεσσαλονίκη που πρωτοκαλλιεργήθηκε προωθείται στην Ξάνθη το 17ο αιώνα, όπου βρίσκει κατάλληλες συνθήκες. Το 18ο αιώνα η Γενισέα και η Ξάνθη γίνονται γνωστές σε όλο τον κόσμο λόγω του καπνού. Η Γενισέα καθίσταται εμπορικό και διοικητικό κέντρο το 19ο αιώνα και η Ξάνθη παραμένει κέντρο του χριστιανικού ελληνισμού και δημιουργείται μια σχετική αντιπαλότητα μεταξύ των δύο πόλεων. Δύο καταστροφές σημαδεύουν άσχημα τις δύο πόλεις. Οι σεισμοί του 1829 καταστρέφουν την Ξάνθη που ανοικοδομείται με ταχείς ρυθμούς, ενώ το 1870 καίγεται η Γενισέα και το εμπορικό και διοικητικό κέντρο μεταφέρεται στην Ξάνθη.
Τα αρωματικά καπνά που κατέκτησαν τον κόσμο
Ο χαλκέντερος Ξανθιώτης ιστοριοδίφης Μανώλης Χούμας μας πρόσφερε ακόμη μία σύντομη αλλά πλήρη μελέτη για τα καπνά της Γενισέας, την οποία δημοσίευσε στην ενδιαφέρουσα ομάδα στο Facebook «Παλιές φωτογραφίες της Ξάνθης». Όπως αναφέρει: «Στους προηγούμενους αιώνες τα αρωματικά καπνά ήταν συνώνυμα με τα καπνά ανατολικού τύπου, που καλλιεργούσαν κι επεξεργάζονταν κυρίως στη Νότια Βαλκανική, στη Μικρασία, στον Πόντο, στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Σ’ όλη αυτή την ευρύτερη περιοχή υπάρχει ένας μικρός τόπος ευλογημένος από τη φύση, που στην ιστορία του καπνού τ’ όνομά του έγινε το “σήμα κατατεθέν” της άριστης ποιότητας του χρυσόφυλλου φυτού. Είναι η Γενισέα της Ξάνθης ή Γενιτζές, όπως τον αποκαλούσαν οι Ρωμηοί της εποχής εκείνης, κι ο καπνός του καθιερώθηκε στη παγκόσμια μνήμη σαν μέτρο σύγκρισης κι αξεπέραστο σημείο αναφοράς. Η εμπορική του αξία ήταν σε τέτοιο υψηλό επίπεδο, που μια οκά του επεξεργασμένου χρυσόφυλλου του Γενιτζέ κόστιζε όσο μια χρυσή οθωμανική λίρα. Ήταν ο θρύλος των καπνών, που καταγράφηκε κι έμεινε στην ιστορία και στον κόσμο του καπνού ως “Yenidje Tobacco”».
Ένα ρετρό ταξίδι μνήμης μέσα από συσκευασίες καπνού και τσιγάρων από όλο τον κόσμο
«Τα εργοστάσια παραγωγής και συσκευασίας καπνού πίπας ή ναργιλέ, αλλά και οι σιγαρεττοβιομηχανίες χειροποίητων στριφτών κι αργότερα, λίγο πριν το 1900, μηχανοποιημένων σιγαρέττων χρησιμοποιούσαν στα χαρμάνια τους μικρή ποσότητα Yenidje Tobacco, για ν’ αποκτήσουν έτσι τα προϊόντα τους το επιθυμητό άρωμα. Οι Έλληνες κυριαρχούσαν στο χώρο της εμπορίας και της βιομηχανίας καπνού και σιγαρέττων». Όπως σημειώνει ο κ. Χούμας: «Η προσπάθειά μου σκοπό έχει να ανασύρει από τη λήθη και να καταδείξει το μεγάλο όνομα της Γενισέας της Ξάνθης και το απαράμιλλο σε ποιότητα φυτό της, που αναγνωρίζεται ως η “Βασίλισσα των Καπνών”. Το ρετρό ταξίδι στο κόσμο του καπνού αρχίζει από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο καπνός Balkan Sobranie, μια θρυλική λονδρέζικη φίρμα, που δομούσε το χαρμάνι της πάνω στο Yenidje της Ξάνθης. Κυκλοφορούσε από το 1920 μέχρι το 2000, αν και τα τελευταία χρόνια προερχόταν από διαφορετικό παρασκευαστή. Σήμερα αποτελεί συλλεκτικό είδος, με κάποια μεμονωμένα πακέτα να πωλούνται πλέον για εκατοντάδες ευρώ. Κάποιες από τις φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο του κ. Χούμα είναι παρμένες από το βιβλίο “Ιστορία του Ελληνικού τσιγάρου”, Ε.Λ.Ι.Α, Αθήνα 1997. Ένα ιστορικό ταξίδι μέσα από ρεκλάμες, λιθογραφημένα χάρτινα και μεταλλικά κουτιά καπνού και σιγαρέττων, τον θρύλο των καπνών, το Yenidje Tobacco. Και όπως μας υπενθυμίζει ο Ξανθιώτης ιστοριοδίφης: «Δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία».
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
