Πρωτοχρονιά: τριπλή γιορτή θρησκευτικού και ημερολογιακού χαρακτήρα
Η ιστορία της βασιλόπιτας και παραδοσιακές συνταγές της
Τριπλή εορτή αύριο. Δύο γιορτές με εκκλησιαστικό χαρακτήρα: η εορτή της Περιτομής του Ιησού Χριστού και η εορτή και μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου Αρχιεπισκόπου Καισαρείας.Και κοντά σ’ αυτές τις δύο γιορτές υπάρχει, θα λέγαμε, και η ‘’πολιτική’’ εορτή της έναρξης του νέου έτους, η Πρωτοχρονιά. Η εορτή της Περιτομής, σύμφωνα με το ευαγγελικό ανάγνωσμα της ημέρας, παρακολουθεί τους γονείς του Χριστού να τον οδηγούν στο ναό οκτώ ημέρες μετά την γέννησή του, όπου και έγινε η περιτομή, όπως προέβλεπε ο Μωσαϊκός νόμος, ενώ συγχρόνως του έδωσαν και το όνομα Ιησούς. Γιορτάζει όμως αύριο και ο Μέγας Ιεράρχης της Καππαδοκίας Βασίλειος, αγαπητός και πολυτραγουδισμένος.
Βίος και πολιτεία του Αγ. Βασιλείου του Μεγάλου
Ο Άγιος Βασίλειος, γεννημένος το 330 μ.Χ. στη Νεοκαισάρεια του Πόντου από γονείς ευγενείς. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής ρητορικής στη Νεοκαισάρεια και η μητέρα του Εμμέλεια απόγονος οικογένειας Ρωμαίων αξιωματούχων. Τα πρώτα γράμματα τού τα δίδαξε ο πατέρας του. Συνέχισε τις σπουδές του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα. Εκεί σπούδασε γεωμετρία, αστρονομία, φιλοσοφία, ιατρική, ρητορική και γραμματική. Συμφοιτητές του ήταν και δύο νέοι που έμελλε να διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία. Ο ένας ήταν ο μετέπειτα πατριάρχης Κων/πόλεως Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο άλλος ο μετέπειτα Αυτοκράτορας γνωστός ως Ιουλιανός ο Παραβάτης. Ο Άγ. Βασίλειος άφησε μεγάλο συγγραφικό έργο παράλληλα με την υπόλοιπη ποιμαντορική δράση του, κτίζοντας την περίφημη «Βασιλειάδα», συγκρότημα με ευαγή Ιδρύματα όπως φτωχοκομείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, ξενοδοχείο και νοσοκομείο, όπου βρήκαν τροφή και περίθαλψη χιλιάδες πάσχοντες κάθε ηλικίας, γένους και φυλής.
Αύριο το πρωί θα τελεστεί στις εκκλησίες η Θεία Λειτουργία επ’ ονόματι του Μεγάλου Βασιλείου. Κατανοώντας ο Βασίλειος τα προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί στον κλήρο και στο λαό κατά την παρακολούθηση της μακράς Θείας Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου του αδελφοθέου που τελούνταν εκείνη την εποχή, συνέθεσε τις ευχές με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι συντετμημένες και πιο σύντομες.
Η παράδοση και το έθιμο της Βασιλόπιτας
Η Βασιλόπιτα, κατά το ελληνικό έθιμο, κόβεται σε οικογενειακή συγκέντρωση αμέσως με τον ερχομό του νέου έτους. Στην σύγχρονη τέλεση της υποδοχής του νέου χρόνου, σβήνουν τα φώτα στις 12:00 ακριβώς τα μεσάνυχτα και με την αλλαγή του έτους ξανανάβουν ευχόμενοι και αντευχόμενοι όλοι «χρόνια πολλά» και «ευτυχισμένο το νέο έτος». Τότε προσκομίζεται στο τραπέζι η Βασιλόπιτα, όπου ο νοικοκύρης, αφού την σταυρώσει με το μαχαίρι τρεις φορές, αρχίζει να την κόβει σε τριγωνικά κομμάτια προσφέροντας ένα σε κάθε παριστάμενο μέλος της οικογένειας ή φίλων και συγγενών με πρώτα κομμάτια να ‘’αφιερώνονται’’ στον Χριστό, την Παναγία και τον Άη Βασίλη, εν συνεχεία στο σπίτι, στους σπιτονοικοκύρηδες και τους άλλους παρισταμένους κατά τάξη συγγένειας και ηλικία. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να κοπεί κομμάτι ‘’για την εταιρεία’’, ‘’για το μαγαζί’’ κλπ. Το κόψιμο της Βασιλόπιτας γίνεται και τις άλλες μέρες του ‘’Δωδεκαήμερου’’ των εορτών, ενώ σύλλογοι και γραφεία μπορεί να κόβουν βασιλόπιτες μέχρι και το μήνα Φεβρουάριο.
Ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση
Η θρησκευτική παράδοση συνδέει την Βασιλόπιτα με την προσωπικότητα του Μεγάλου Βασιλείου, στον οποίο οφείλει και το όνομά της. Στα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη, όταν το Βυζάντιο κήρυξε τον πόλεμο στην Περσία, ο Ιουλιανός πέρασε με τον στρατό του από την Καισάρεια. Τότε διέταξε να φορολογήσουν όλη την επαρχία και τα χρήματα αυτά θα τα έπαιρνε επιστρέφοντας για την Κωνσταντινούπολη. Έτσι, οι κάτοικοι αναγκάσθηκαν να δώσουν ό,τι είχε ο καθένας σε χρυσαφικά και νομίσματα. Όμως ο Ιουλιανός σκοτώθηκε άδοξα σε μια μάχη στον πόλεμο με τους Πέρσες και δεν ξαναπέρασε ποτέ από την Καισάρεια. Τότε ο Άγιος Βασίλειος έδωσε εντολή από τα μαζεμένα χρυσαφικά τα μισά να δοθούν στους φτωχούς, ένα μικρό μέρος στις ανάγκες των ιδρυμάτων της ‘’Βασιλειάδας’’ και τα υπόλοιπα τα μοίρασε στους κατοίκους με ένα πρωτότυπο τρόπο: έδωσε εντολή να ζυμώσουν μικρά ψωμιά και σε κάθε ένα τοποθέτησε μέσα από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό και κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια. Έτσι τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά έβρισκαν μέσα κάποιο από τα αφιερωθέντα τιμαλφή. Με τον τρόπο αυτό γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε Βασιλόπιτα, στην οποία βάζουμε ένα φλουρί. Αυτός στο κομμάτι του οποίου θα ‘’πέσει’’ το φλουρί, θεωρείται ότι είναι τυχερός και θα έχει μια καλή χρονιά.
Παραδοσιακές συνταγές Βασιλόπιτας
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας συνηθίζεται πλέον η λεγόμενη «πολίτικη» Βασιλόπιτα η οποία παρασκευάζεται κυρίως από αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα, κατασκευάζεται σε διάφορα μεγέθη και είδη αλλά συνήθως είναι φουσκωτή, αφράτη και γλυκιά. Σε άλλα μέρη επικρατούν άλλοι τρόποι κατασκευής με μπαχαρικά, ενώ παλιότερα σε πολλά μέρη της βόρειας Ελλάδας συχνά η βασιλόπιτα ήταν μια τυρόπιτα ή πρασόπιτα. Βασικό όμως κοινό γνώρισμα είναι ότι στο εσωτερικό όλων τοποθετείται νόμισμα, συνήθως πλέον ένα κοινό νόμισμα, ενώ παλαιότερα σε εξέχουσες περιπτώσεις ένα χρυσό (κωσταντινάτο) ή ασημένιο. Συχνά γράφεται πάνω στη βασιλόπιτα ο αριθμός του νέου έτους με σειρές αποφλοιωμένων αμυγδάλων ή με ζάχαρη. Μέσα από το πλήθος των συνταγών που αντιπροσωπεύουν τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής (βλάχικη, ποντιακή, μικρασιάτικη κ.ά.) επιλέξαμε να παρουσιάσουμε μια θρακιώτικη συνταγή, για όσους θέλουν να δοκιμάσουν κάτι παραδοσιακό εκτός αυτών που βρίσκουν στο εμπόριο.
Βασιλόπιτα με καρύδια και σουσάμι
Υλικά:
φύλλο κρούστας: 500γρ.
βούτυρο γάλακτος: 200γρ. λιωμένο
καρυδόψιχα: 3 φλιτζάνια του τσαγιού κοπανισμένη
σουσάμι: 2 κουταλιές της σούπας καβουρντισμένο
ζάχαρη: 3 κουταλιές της σούπας
κανέλα και γαρίφαλα: 1 ½ κουταλιά της σούπας κοπανισμένα
Για το σιρόπι μελιού και το γαρνίρισμα:
μέλι: 2 φλιτζάνια του τσαγιού
ζάχαρη: 2 φλιτζάνια του τσαγιού
νερό: 2 φλιτζάνια του τσαγιού
άχαρη άχνη και κανέλα για το πασπάλισμα
Παρασκευή
1. Σ’ ένα μπολ αναμειγνύετε τα καρύδια με τη ζάχαρη, το σουσάμι και τα κανελογαρίφαλα. Βουτυρώνετε μία μεγάλη φόρμα με σχήμα αστεριού ή ένα στρογγυλό ταψί. Στρώνετε στη φόρμα 4-5 φύλλα αλείφοντας κάθε φύλλο με βούτυρο και κατόπιν απλώνετε λίγο από το μείγμα με το σουσάμι (τοποθετείτε και το νόμισμα ανάμεσα).
2. Συνεχίζετε βάζοντας φύλλο και γέμιση και τελειώνετε στρώνοντας στην επιφάνεια 4 φύλλα χωρίς γέμιση, μόνο βουτυρωμένα. Χαράζετε την πίτα και ψήνετε στους 180οC, για 30’. Κατόπιν χαμηλώνετε τη θερμοκρασία στους 150οC και συνεχίζετε το ψήσιμο 30’ ακόμη.
3. Βράζετε τα υλικά για το σιρόπι 5’-6’ και περιχύνετε τη βασιλόπιτα μόλις τη βγάλετε από το φούρνο. Την αφήνετε να κρυώσει και όταν πρόκεται να τη σερβίρετε την ξεφορμάρετε και την πασπαλίζετε με ζάχαρη άχνη και κανέλα.
Καλοφάγωτη, λοιπόν, και καλή χρονιά:
Χ.Δ.
