Θρακιώτικα πασχαλινά έθιμα

Μπήκαμε αισίως στη Μεγάλη Εβδομάδα και είναι μία καλή ευκαιρία να ρίξουμε μία ματιά στα παραδοσιακά έθιμα που συναντάμε από τα παλιά χρόνια στη Θράκη. Από το ευχέλαιο και τα κόκκινα αβγά, μέχρι τον Επιτάφιο και τον πασχαλιάτικο οβελία, θα ξετυλίξουμε σιγά-σιγά τα έθιμα του τόπου μας. Τα παρακάτω έθιμα έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Βέβαια από τότε έχουν αρχίσει να σβήνουν και να ξεθωριάζουν με τον καιρό, ωστόσο υπάρχουν ακόμα χωριά στην Θράκη που συνεχίζουν να τα κρατούν ζωντανά.Από την Μεγάλη Δευτέρα σε πολλές περιοχές της Θράκης νηστεύουν τις τρεις πρώτες ημέρες. Το έθιμο αυτό τηρείται συνήθως από τα ανύπαντρα κορίτσια, γιατί πιστεύουν ότι «νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή» και ελπίζουν με αυτόν τον τρόπο να βρουν γαμπρό. Την τελευταία μάλιστα βραδιά για να ονειρευτούν τον άντρα που θα παντρευτούν βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους «αλμυροκούλουρα». Οι μόνες δουλειές που επιτρέπονται κατά την διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας είναι το καθάρισμα του σπιτιού, το μαγείρεμα, το βράσιμο των αβγών και το ζύμωμα. Την Μεγάλη Τετάρτη γίνεται το ευχέλαιο στις εκκλησίες και σε πολλά σπίτια. Ο παπάς ευλογεί τα αβγά πριν βαφούν και το αλεύρι που θα ζυμώσουν τα τσουρέκια. Επίσης, οι νοικοκυρές ζυμώνουν πρόσφορα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία. Από αυτά ρίχνει ο παπάς μικρά τεμάχια στη Θεία Κοινωνία της Μεγάλης Πέμπτης που τα λένε «μαργαριτάρια».Την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα αβγά με κόκκινη μπογιά. Τα παλιά χρόνια στην Ανατολική Θράκη η βαφή των αβγών γίνονταν με φυσική μπογιά που παράγονταν από διάφορα χόρτα. Για το κόκκινο χρώμα των αβγών, η λαϊκή παράδοση παρουσιάζει πολλούς και ενδιαφέροντες μύθους. Ένας εξ αυτών των μύθων αναφέρει πως όταν διαδόθηκε ότι ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί δεν το πίστεψαν, μια γυναίκα που κρατούσε αβγά σε ένα καλάθι, αμφισβήτησε ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο λέγοντας: «Θα ήταν σαν να μου λέτε ότι τα άσπρα αβγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα». Τότε, ως εκ θαύματος, τα αβγά της νοικοκυράς άλλαξαν χρώμα. Όταν ολοκληρώσουν την βαφή των αβγών κρεμούν από το παράθυρο ένα κόκκινο πανί. Το κόκκινο αυτό πανί το ονομάζουν «κοκκινοπεφτιάτικο» και όσο είναι κρεμασμένο στο παράθυρο δεν πλένουν και δεν απλώνουν ρούχα γιατί θεωρείται κακό σημάδι. Επίσης κρατούν τη μπογιά από το βάψιμο των αβγών σαράντα ημέρες. Αυτό συμβαίνει επειδή πιστεύεται πως είναι το αίμα του Χριστού, ενώ την βαφή δεν την χύνουν αλλά την παραχώνουν. Αν υπάρχει αβγό από μαύρη κότα τότε το βάφουν πρώτο και το βάζουν στο εικονοστάσι. Όποτε πιάνει μπόρα το χρησιμοποιούν μαζί με την πυροστιά, όπου τα βάζουν ανάποδα στην αυλή για να διώξουν το χαλάζι. Επίσης τη Μ. Πέμπτη ζυμώνουν τα τσουρέκια σε κουλούρες και ένα σε σχήμα σταυρού με τέσσερα κόκκινα αβγά στις άκρες και ένα άσπρο στη μέση το οποίο τρώνε την Λαμπρή και τα τσόφλια των αβγών τα παραχώνουν στα αμπέλια για να τα προφυλάξουν από το χαλάζι. Παλαιότερα. όταν η πίστη διατηρούσε ακόμη κάποια στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία κουλούρα φυλάσσονταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.Την Μεγάλη Παρασκευή το θείο δράμα βρίσκεται στην κορύφωσή του. Ολόκληρη η ορθοδοξία με κατάνυξη και ευλάβεια, βιώνει τα πάθη του Χριστού. Οι πιστοί συρρέουν στις εκκλησίες και παρακολουθούν την τελετή της αποκαθήλωσης. Το βράδυ ψάλλουν το «Ώ γλυκύ μου έαρ» καθώς το πένθος κορυφώνεται. Κρατώντας αναμμένα κεριά, ακολουθούν τις περιφορές των Επιταφίων που στολίζονται με πολύχρωμα λουλούδια, σε όλους τους δρόμους της πόλης. Καθώς το πένθος κορυφώνεται τη Μεγάλη Παρασκευή ένα αρχαίο πένθιμο έθιμο αναβιώνει. Την ώρα που περνά ο Επιτάφιος οι νοικοκυρές βγάζουν στην εξώπορτα ένα πιάτο με φυτρωμένους σπόρους και το ξαναπαίρνουν στο σπίτι τα ξημερώματα. Με την επιστροφή της πομπής του Επιταφίου μπροστά στην είσοδο της κάθε εκκλησίας γίνεται η αναπαράσταση της σκηνής των «κεκλεισμένων θυρών». Ο ιερέας παριστάνει τον Χριστό ενώπιον των πυλών της Κόλασης και ψέλνει τους στίχους του Δαυίδ «Άρατε πύλας, οι άρχοντες υμών και επάρθητε πύλαι αιώνιοι και εισελεύσεται ο Βασιλεύς της δόξας». Ο ψάλτης από μέσα παριστάνει το διάβολο προσπαθεί να εμποδίσει την είσοδο. Τελικά ο ιερέας σπρώχνει ορμητικά την πόρτα του ναού και μπαίνει μέσα ως λυτρωτής των αμαρτωλών.Το Μεγάλο Σάββατο οι πιστοί αρχίζουν την προετοιμασία για το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης. Το βράδυ της ίδιας ημέρας ο ιερέας βροντοφωνάζει το «Χριστός Ανέστη» μέσα σε θορυβώδεις εκδηλώσεις. Ένα από τα βασικότερα τελετουργικά στοιχεία της Ανάστασης είναι το αναστάσιμο φως, με κορυφαία στιγμή την πρόσκληση του ιερέα «Δεύτε λάβετε φως». Παίρνουν τότε οι πιστοί το αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους. Μπαίνοντας στο σπίτι «σταυρώνουν» πρώτα την κάσα της εξώπορτας και μετά ανανεώνουν το φως της καντήλας. Η σφαγή του οβελία ακολουθεί συγκεκριμένο τελετουργικό, και συμβολίζει τη θυσία του Χριστού. Σε πολλές περιοχές ρίχνουν ομοίωμα του Ιούδα στη φωτιά το οποίο αποτελεί ένδειξη αγανάκτησης των πιστών για την πράξη προδοσίας του Ιούδα. Τέλος μετά την «Δεύτερη Ανάσταση» ακολουθεί λιτανεία των εικόνων και αρχίζει η παραδοσιακή οβελία με χορούς και τραγούδιαΣ.Β.