Αναδιφώντας στη 40χρονη πορεία των Θρακικών Λαογραφικών Γιορτών
«Είναι ένα λαϊκό πανηγύρι, ένα σύνολο λαογραφικών εκδηλώσεων μέσα στην εποχή της αποκριάς και της διασκεδάσεως….»
Φέτος συμπληρώνονται 40 χρόνια από τότε που «μια ομάς Ξανθιωτών ενεπνεύσθη» το θεσμό των «Θρακικών Λαογραφικών Γιορτών», το 1966. Μέσα στα 40 αυτά χρόνια, ο θεσμός διέγραψε μια πολυκύμαντη πορεία, ξεκινώντας ως πρωτοποριακό πολιτιστικό κίνημα, με στόχο την επιστροφή στις ρίζες της πλούσιας Θρακιώτικης πολιτιστικής κληρονομιάς. Ένα ξεδίψασμα από την βρύση της παράδοσης …η παρόρμηση και η σύλληψη της ιδέας από τον γιατρό κ. Στάθη Στέργιο και μιας ομάδας που αναζητούσαν διέξοδο, να …ξεκολλήσουν τη «ρόδα» της πόλης μας, από το οικονομικό και πολιτιστικό τέλμα. Έτσι έκανε τα πρώτα βήματά του ο θεσμός που στη συνέχεια «ανδρώθηκε» , καταξιώθηκε, «αγκαλιάστηκε», από το σύνολο του Ξανθιώτικου λαού, ενώ η φήμη του συνοδευμένη και ταυτισμένη με το Ξανθιώτικο Καρναβάλι ….ταξιδεύει σ’ όλη την Ελλάδα. Ένα πολυποίκιλο …καλειδοσκόπιο με Θρακικό χρωματικό περιεχόμενο, ο θεσμός κάθε χρόνο δίνει το παρόν, στηρίζοντας τη δύναμή του στο «αγκάλιασμα» του κόσμου.
Αναδιφώντας στη 40χρονη πορεία των Θρακικών Λαογραφικών Γιορτών
Η αναδίφηση στην ιστορία του θεσμού εκτός από το ιστορικό ενδιαφέρον, αφού καλύπτει την 40χρονη πορεία της πόλης μας, έχει ενδιαφέρον γιατί «αποκαλύπτεται» η εξελικτική πορεία του θεσμού, οι άνθρωποι που τον βοήθησαν να παγιωθεί, οι φορείς που τον έθαλψαν, ώστε να φτάσει στο σήμερα όπου : «Η γη του Ορφέα και του Διόνυσου, ζει στους σύγχρονους ρυθμούς χωρίς να ξεχνά το παρελθόν της».
«Η Ξάνθη διατηρεί πάντοτε μία πρωτοπορία Αποκριάτικου ξεφαντώματος»
Στο ταξίδι μας στο χρόνο ιχνηλάτης…το εισαγωγικό κείμενο του προγράμματος του 1967, «Λίγα λόγια για τις Αποκριάτικες Θρακικές Γιορτές», όπου η οργανωτική επιτροπή των Γιορτών σημειώνει: «Το 1966 για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκαν στην Ξάνθη «Αποκριάτικες Θρακικές Γιορτές», με σκοπό την αναβίωση των ηθών και των εθίμων της Θράκης και την προβολή του πλούσιου λαογραφικού της υλικού. Η επιτυχία τους ήτο τόσο μεγάλη ώστε μας έδωσε το θάρρος να τις επαναλάβουμε εφέτος πιο μεγαλοπρεπείς. Η Θράκη είναι πατρίδα και αφετηρία των Διονυσιακών και Ορφικών με μία πλούσια παράδοση. Η Ξάνθη διετήρει πάντοτε μία πρωτοπορία Αποκριάτικου ξεφαντώματος».
«Τούτο το θεσμό μερικοί τον είδαν με κακό μάτι, γιατί τους χάλαγε ότι με πολύ κόπο είχαν φτιάξει, δηλαδή το τίποτε…»
Μιλώντας στην επίσημη έναρξη του 1967 των «Τουριστικών Θρακικών καλλιτεχνικών Γιορτών Ξάνθης», ο «θεωρητικός» τους, Βασίλης Ασημομύτης τονίζει: « Πέρυσι τέτοιο καιρό, χωρίς να το καταλάβουμε, στην Ξάνθη γεννήθηκε ένας θεσμός. Το νεογέννητο άντεξε στη ζωή με πολύ κόπο και με άφθονη τεχνητή αναπνοή – δεν έλειψε βλέπετε από τους πρωτεργάτες και ο γιατρός (αναφέρεται στον γιατρό κ. Στέργιο Στάθη) και να που σήμερα έρχεται η ώρα να γιορτάσουμε τον πρώτο χρόνο».
Ο κ. Ασημομύτης δεν παρέλειψε να αναφερθεί στους πολέμιους του θεσμού: «Τούτο το θεσμό μερικοί τον είδαν με κακό μάτι, γιατί τους χάλαγε ότι με πολύ κόπο είχαν φτιάξει, δηλαδή το τίποτε, μα οι πιο πολλοί τον χάρηκαν άλλοι για τα κέρδη που έφερνε και τη ζωντάνια άλλοι για την ψυχαγωγία και τη διασκέδαση και άλλοι πάλι, οι πιο παλιοί έκλαιγαν από συγκίνηση που ‘ βλεπαν τα παλαιά ήθη και έθιμα τούτου του έρμου και ρημαγμένου τρόπου της Θράκης να ξαναζωντανεύουν. Είδαν τη νερομάνα, τη Λαογραφία μας, να ξαναδίνει καθαρό νερό να ξεδιψάσει η ψυχή του ανθρώπου, του Έλληνα Θρακιώτη. Η Λαογραφία!».
«Να κρατηθούν και να διατηρηθούν σε υψηλό επίπεδο οι γιορτές, να μείνουν καθαρά λαογραφικές»!
Διαβλέποντας κίνδυνο φθοράς του θεσμού ο κ. Ασημομύτης καταλήγοντας επισημαίνει: «Χρειάζεται μόνο λίγη προσοχή απ’ όλο το λαό και τους οργανωτές , να κρατηθούν και να διατηρηθούν σε υψηλό επίπεδο να μείνουν καθαρά λαογραφικές με πνευματικό περιεχόμενο, γιορτές και να φωτιστούν έτσι ώστε να χαραχθούν σωστά στις ψυχές των Ελληνοπαίδων στα Θρακιωτόπουλα και να διαιωνιστούν».
Οι Γιορτές του 1966 και 1967 οργανώθηκαν από την Τοπική Επιτροπή Τουρισμού
Το 1967 η Επιτροπή προεδρεύεται από το Δήμαρχο Σταύρο Βλαχόπουλο. Στην περίοδο της δικτατορίας οργανώνεται από το Δήμο και προεδρεύεται από τον εκάστοτε διορισμένο από το καθεστώς Δήμαρχο, ενώ από το 1972 δημιουργείται το Νομικό Πρόσωπο του Δήμου "Θρακικές Λαογραφικές Εορτές" που τις οργανώνει.
Η εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» γράφει 26/2/1969 :«Το Καρναβάλι της Ξάνθης δεν είναι μασκαράτες, ούτε και υπάρχει δεύτερο στην Ελλάδα, έτσι όπως το ενεπνεύσθη μια ομάς Ξανθιωτών, οι οποίοι ξεκίνησαν με πεποίθηση ότι θα το καταστήσουν έναν θεσμό εις την Θράκη και εις την Μακεδονία. Είναι εορταστικές εκδηλώσεις λαϊκές που λαμβάνουν μέρος, όχι μόνον άψυχα κινούμενα, δημιουργήματα της ζωγραφικής και της σημερινής νοοτροπίας ή μπογιατισμένες καρικατούρες, αλλά συγκροτήματα μουσικά με ευρωπαϊκά και εγχώρια λαϊκά όργανα….. Και η επιτροπή, κατά γενική ομολογία τριάντα χιλιάδων λαού που παρακολουθούσε τις εκδηλώσεις αυτές εις την Ξάνθη, το επέτυχαν πλήρως. Θεσμός λοιπόν κατέστησαν οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές της Ξάνθης…..Είναι ένα λαϊκό πανηγύρι, ένα σύνολο λαογραφικών εκδηλώσεων μέσα στην εποχή της αποκριάς και της διασκεδάσεως….. Τα καρναβάλια και τα άρματα, ωραιότατα και αυτά, αποτελούν το συμπλήρωμα των εορταστικών εκδηλώσεων οι οποίες είναι η ζωντάνια της Θράκης…».
Στην περίοδο της μεταπολίτευσης αρχίζει μια δεύτερη πορεία των Γιορτών: Το 1975 Πρόεδρος των Θ.Λ.Ε. είναι ο Δήμαρχος Ξάνθης κ. Μιχαήλ Μαργαρίτης Πρωτοδίκης, το 1976 – 1978 Πρόεδρος ο Δήμαρχος κ. Βασίλειος Βασιλειάδης την περίοδο 1979 – 1990 ο Δήμαρχος
Κωνσταντίνος Μπένης, ενώ στην επόμενη τετραετία 1991 – 1994 ο δήμαρχος κ. Φίλιππος Αμοιρίδης. Εκτός από το Δ.Σ. των Θ.Λ.Ε., υπάρχει μια οργανωτική επιτροπή με λίγα ή περισσότερα μέλη. Τα τελευταία χρόνια το Νομικό Πρόσωπο "Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές" διαλύεται και από το 1993 την οργάνωση των γιορτών αναλαμβάνει η Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης.
Στα πρώτα χρόνια, πριν τη δικτατορία, η Φ.Ε.Ξ. είχε αναλάβει την πραγματοποίηση των γιορτών, ενώ από τη μεταπολίτευση και μετά οι σύλλογοι της πόλης και των χωριών του νομού Ξάνθης βοηθούν με τον ένα ήταν άλλο τρόπο. Στη διοργάνωσή τους από το 1986 – 1990 κύριο λόγο παίζει η Θρακική Θεατρική Σκηνή, ενώ από το 1991 οργανώνονται σύλλογοι ειδικά για τη συμμετοχή στις Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές. Οι σύλλογοι όλοι με εκπροσώπους τους αποτελούν πια την Οργανωτική
Επιτροπή. Να σημειώσουμε ότι από το 1987 δίπλα στον τίτλο "Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές", που είναι η επίσημη ονομασία του θεσμού (από το1969), προστίθεται το "Ξανθιώτικο Καρναβάλι".
Στα σαράντα χρόνια των "Θρακικών Λαογραφικών Γιορτών" έγιναν πολλές, πάρα πολλές εκδηλώσεις, που κάθε χρόνο κρατούν περίπου μια βδομάδα τις 24 φορές και δύο βδομάδες τις υπόλοιπες (1966, 1967 και
1991 – 1994).
Σταθερότητα στο χαρακτήρα του θεσμού
Παρόλο που η δομή και τυπολογία των γιορτών ποικίλει, από χρόνο σε χρόνο, συνάρτηση πολιτικών συγκυριών, απόψεων συντελεστών, δημάρχων, επιτροπών κ.λπ., εντούτοις μπορούμε να διακρίνουμε ορισμένα βασικά στοιχεία, που πιστοποιούν το σχετικά μόνιμο χαρακτήρα του θεσμού.
Τις μισές φορές, η επίσημη έναρξη των γιορτών περιέχει μια ομιλία λαογραφικού περιεχομένου. Πολλές φορές επίσης στο πρόγραμμα υπάρχουν ομιλίες με ανάλογο περιεχόμενο: Για Βάρναλη, Δημοτικά Τραγούδια Θράκης, Καραγκιόζη, Έθιμα Θράκης, Ξανθιώτες Λογοτέχνες, Αποκριάτικα Δρώμενα, Παιδική Λογοτεχνία, Θράκη και Πολιτισμό.
Ιδιαίτερα σημειώνουμε την πραγματοποίηση του ΑΙ Συνεδρίου Μορφωτικών Συλλόγων ν. Ξάνθης, το 1976 (τότε ήταν Νομάρχης, μετά τη
μεταπολίτευση, ο Κωνσταντίνος Θανόπουλος, που βοήθησε πολύ το θεσμό και τα πολιτιστικά). Ακόμη το 1978 την έκδοση από τις Θ.Λ.Ε. του βιβλίου της Κατίνας Βέικου – Σεραμέτη "Ξανθιώτικα" (στην ντοπιολαλιά της Ξάνθης ποιήματα). Κάθε χρόνο επίσης κυκλοφορεί καλαίσθητο (συνήθως) πρόγραμμα των εκδηλώσεων.
Από την αρχή των Γιορτών οργανώνονται λαογραφικές εκθέσεις με την ευθύνη της Φ.Ε.Ξ., που από το 1972 αρχίζουν να λειτουργούν μόνιμα στο αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου στην οδό Αντίκα, ως Λαογραφικό Μουσείο Φ.Ε.Ξ. πλέον. Μπορούμε να πούμε ότι οι Λαογραφικές Γιορτές έγιναν αιτία και αφορμή να στηθεί το Λαογραφικό Μουσείο της Ξάνθης.
Όμως οι Λαογραφικές γιορτές έγιναν αιτία και για άλλα σημαντικά βήματα της πόλης. Από την πρώτη χρονιά, όπως ήταν φυσικό, εντοπίζεται και προβάλλεται η "Παλιά Ξάνθη" ως παραδοσιακός οικισμός. Καλούνται οι επισκέπτες της πόλης να επισκεφθούν την Παλιά Πόλη και να γλεντήσουν στα Κουτούκια, που τότε πρωτανοίγουν στον οικισμό, που βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο. Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης (Νομάρχης ο Κων/νος Θανόπουλος) εντοπίζεται η αξία του οικισμού και προωθείται ο χαρακτηρισμός του ως διατηρητέου, χωρίς όμως για είκοσι κοντά χρόνια να γίνει σχεδόν τίποτε ουσιαστικό.
1966 – 1976: Αναπαραστάσεις εθίμων
Στα πρώτα χρόνια (1966 – 1976) γίνονται αναπαραστάσεις εθίμων στην Κεντρική Πλατεία ή σε κλειστή αίθουσα. Ιδιαίτερα όταν ξεκίνησε ο θεσμός, αυτό ήταν ο κυρίαρχος στόχος, η αναβίωση (ή αναπαράσταση) Θρακικών εθίμων: Θρακιώτικος Γάμος, Σεϊμένηδες, Πιτεράδες, Θρακιώτικη, Βεγγέρα, Προξενιό, Γαϊτανάκι, Στη Βρύση του Χωριού, ο Καλόγερος, Τζαμάλα. Τα χρόνια από το 1977 και μετά οι αναπαραστάσεις αυτού του είδους σπανίζουν.
Αντίθετα, έχουμε χορευτικά συγκροτήματα Ξάνθης, Θράκης, υπόλοιπης Ελλάδας, Κύπρου, Ευρωπαϊκών Χωρών, που χορεύουν σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους. Πολλές χρονιές διοργανώνονται και διαγωνισμοί χορού ή Φεστιβάλ. Ξένα συγκροτήματα έρχονται από το 1971 σχεδόν κάθε χρόνο (από Ιταλία, Γαλλία, Σουηδία, Αυστρία, Ρουμανία, Πολωνία, Αρμενία, Γιουγκοσλαβία, Γερμανία, Τσεχοσλοβακία, Βουλγαρία, Ισπανία, Ουγγαρία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σερβία και Ισραήλ).
Από άποψη Λαογραφίας, κάθε χρόνο οι γιορτές κλείνουν με το κάψιμο του Τζάρου, στο συνοικισμό Σαμακώβ – παλιό έθιμο των ανατολικοθρακιωτών. Μερικές χρονιές εκδόθηκε σατιρική εφημερίδα με τον τίτλο"Τζάρος" .
Ακόμη οργανώθηκαν γαϊδουροδρομίες, καμηλοδρομίες και άλλα σατιρικά "ράλλυ", με βραβεία στους νικητές ή χαμένους.
Από τη μεταπολίτευση και μετά, σχεδόν κάθε χρόνο, δίνονται παραστάσεις καραγκιόζη με γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες (Ευγ. Σπαθάρη, Π. Μιχόπουλο), μαριονέτες, κουκλοθέατρο, παιχνίδια, διαγωνισμοί, χοροί μεταμφιεσμένων για παιδιά δε λείπουν από το ετήσιο πρόγραμμα.
Επίσης διοργανώνονται τα τελευταία χρόνια βραδιές Δημοτικής Μουσικής με γνωστούς τραγουδιστές (Ξανθίππη Καραθανάση, Χρόνης Αηδονίδης, Αριστείδης Μόσχος).
Στο χώρο της μουσικής κατά κανόνα υπάρχουν χορωδίες και φιλαρμονικές, αλλά και διάφορες εκδηλώσεις κλασικής μουσικής (πιάνο, βιολοντσέλο ήδη από το 1967). Τέτοιου είδους εκδηλώσεις σπανίζουν πολλές χρονιές, γιατί "δεν τραβούν πολύ κόσμο". Παρόλα αυτά, όταν το 1994 παρουσιάσθηκε η Καμεράτα ήταν και θεωρήθηκε σωστά "το πολιτιστικό γεγονός".
Εκδηλώσεις με όλα τα είδη μουσικής (ροκ, ποπ, νέο κύμα, λαϊκό, έντεχνο) διοργανώνονται με καλλιτέχνες των κέντρων ή ντόπια σύνολα(Φ.Ε.Ξ, νέων επιστημόνων, φυσιολατρικού). Τα τελευταία χρόνια η μαντολινάτα του Κ.Α.Π.Η., οι χορωδίες του Δημοτικού Ωδείου της Στέγης Γραμμάτων και Καλών Τεχνών Δ. Ξάνθης, η Χορωδία των Τραγουδιστών, νεανικά συγκροτήματα Ξάνθης κάνουν εξαίρετες εμφανίσεις.
Αναφέραμε τις εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας ατομικές ή ομαδικές που δε λείπουν από τα ετήσια προγράμματα. Ακόμη εκθέσεις βιβλίου, περιοδικού, αφίσας.
Το 1972 για πρώτη φορά η Κινηματογραφική Λέσχη της Φ.Ε.Ξ. συμμετέχει με προβολή Κινηματογραφικών ταινιών.
Από το 1976 υπάρχουν επίσης θεατρικές παραστάσεις από ντόπια ερασιτεχνικά σχήματα ή θιάσους που μετακαλούνται. Ακόμη επιδείξεις χορού από ντόπια ή άλλα σχήματα. Τα τελευταία χρόνια οι σχολές χορού της πόλης μας (Δημοτική και ιδιωτικές) παρουσιάζουν καταπληκτικά σύνολα.
Οι χώροι που χρησιμοποιήθηκαν στα πρώτα χρόνια ήταν η Αίθουσα Εμπορικής Λέσχης, Λέσχη Υπαλλήλων και Επιστημόνων, ο Κινηματογράφος Τιτάνια (19 69 – 1974), το Αμφιθέατρο Πολυτεχνικής Σχολής – Δημοτικό Αμφιθέατρο (από το 1975), η κεντρική και άλλες πλατείες της πόλης. Από το 1987 γίνονται αποκεντρωμένες εκδηλώσεις σε χωριά του νομού, γειτονιές, στρατόπεδα. Μια καινούρια αντίληψη διαπερνά και σ' αυτό το σημείο τα μέλη των οργανωτικών επιτροπών.
Το Ξανθιώτικο Καρναβάλι
Εκτός από τα λαογραφικά και πολιτιστικά, είναι και το "Καρναβάλι" που επί σαράντα χρόνια επικρατεί στις Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές. Κυρίαρχη είναι η παρέλαση αρμάτων και καρναβαλιστών με λαογραφικά, σατιρικά ή άλλα περιεχόμενα κυρίως την τελευταία μέρα των Γιορτών, την
Κυριακή των Απόκρεω.
Άρματα πλαισιωμένα από έμψυχο υλικό – τα τελευταία χρόνια πολλά μέλη των συλλόγων – προσπαθούν να δημιουργήσουν την αίσθηση των ανάλογων παρελάσεων της Πάτρας ή του εξωτερικού. Λίγες φορές όμως η θεματολογία θυμίζει Ξάνθη, Θράκη και Θρακική παράδοση.
Τα πρώτα δύο – τρία χρόνια του θεσμού η παρέλαση ήταν μαζική και περισσότερο με λαογραφικά θέματα. Στη συνέχεια – τα χρόνια της δικτατορίας – υπήρχε μια φυσιολογική αποχή του κόσμου, ενώ από τη μεταπολίτευση και μετά άρχισε μια επαναδραστηριοποίηση και μεγαλύτερη συμμετοχή όχι μόνο στην παρέλαση, αλλά και στις άλλες εκδηλώσεις του Καρναβαλιού.
Χοροί, χοροεσπερίδες, γλέντια κυριαρχούσαν και κυριαρχούν στη διάρκεια των Απόκρεω και των Λαογραφικών Γιορτών. Επισκέπτες από γειτονικές πόλεις αλλά και άλλες περιοχές της χώρας, συμμετέχουν σ’ αυτό το Θρακιώτικο ξέσπασμα και γλέντι. Στα πρώτα χρόνια, μάλιστα οι βιτρίνες των καταστημάτων στολίζονταν ανάλογα και υπήρχε βράβευση των καλύτερων προθηκών.
Έχει γίνει κατανοητό ότι ένας λαϊκός θεσμός, για να σταθεί και να προκόψει, θέλει την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή και σ' αυτό τον τομέα υπάρχουν πολλά ακόμη περιθώρια.
Η Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης, που ανέλαβε τα τελευταία χρόνια την υλοποίηση των Θρακικών Λαογραφικών Γιορτών στο φετινό πρόγραμμα των εκδηλώσεων έχει συμπεριλάβει θεατρικές παραστάσεις και λαογραφικά δρώμενα, συναυλίες μεγάλων καλλιτεχνών, εικαστικά διαλέξεις και παιδικές εκδηλώσεις.
«Οργανώνουμε και φέτος για 30η φορά τις Θρακικές Λαογραφικές Εορτές και καλούμε πανελλήνιο προσκλητήριο στην Ελληνική Θρακική αυτή γωνιά την ΞΑΝΘΗ , στην χώρα των Μυστών, της Μουσικής και του Γέλιου»(Φ. Αμοιρίδης 1996)
«Σας καλωσορίζουμε λοιπόν στην πόλη με τα χίλια χρώματα, στον τόπο των Μουσών, των αοιδών και των τραγουδιστών της πατρίδας του Ορφέα και του Δημόκριτου όπου οι άνθρωποι με πολύ μεράκι, φαντασία και όρεξη για δουλειά, διασώζουν και προβάλλουν τα στοιχεία της πλούσια λαϊκής μας παράδοσης και οι οποίοι ταυτόχρονα αποκαλύπτουν στον κάθε επισκέπτη τη ζωντάνια και τη δημιουργικότητα της σύγχρονης «ανθρώπινης» Ξάνθης» (Μ. Στυλιανίδης 2005).
Σ.Σ. Τα στοιχεία της ιστορικής αναδρομής των «Θρακικών λαογραφικών Γιορτών», προέρχονται από το εισαγωγικό κείμενο του Θανάση Μουσόπουλου, που εμπεριέχεται στο πρόγραμμα του 1996 με τίτλο: «30 χρόνια ενός πετυχημένου θεσμού»
Μαριάννα Ξανθοπούλου
